Tíminn - 06.08.1970, Blaðsíða 8

TÍMINN
SIGRÍÐUR GUNNARSDÓTTIR SKRIFAR FRÁ HAITI:
Eitt aí því fyrsta, sem útlend-
ingur rekur augun í, eftir komuna
til Haiti, er hinn geysilegi munur
á kjörum fólks. Allur þorri manna
býr við skort: Haiti er með fátæk-
ustu ríkjum veraldar. Þó eru til
þar svo ríkar fjölskyldur, að þær
standa bandarískum auðkýfingura
lítið að baki.
Stéttaskiptingin er alger: Menn
teljast annað hvort til yfirstéttar
eða almúga, og leikur yfirleitt
enginn vari á því, hvorri stétt-
inni menn tilheyra. Millistétt er
varla til. Bilið á milli stéttanna er
óyfirstíganlegt, fólk fæðist í ann-
arri hvorri stéttinni og deyr í
henni. Rekja «ná rætur stéttaskipt
ingarinnar til fyrstu tíðar Frakka
í landinu.
Þegar hinir svörtu þrælar gerða
uppreisn gegn Frökkum, í lok 18.
aldar, drápu þeir hvert hvítt
mannsbárn, sem þar var. Hins
vegar þynmdu þeir múlöttum, af-
komendu'in hvítra og svartra
þræla þeirra, sem margir voru
auðugir mjög. Af'komendur þessa
fólks mynda kjarnann í yfirstétt-
inni. Svolítið hefur bætzt við síð-
an, t. d. eru þar margir afkom-
endur hirðfólks Kristófers kon-
ungs, en þó er allt þetta fólk ekki
meira en 5% af allri þjóðinni.
Litarháttur fólks skiptir enn
meira cnáli en efnahagurinn. Ljós
eða ljósbrúnn hörundslitur merk-
ir, að maðurinn telst til yfirstétt-
ar. Ungir menn reyna að leita sér
ljósara kvonfangs en þeir eru
sjálfir til að lýsa hörundslit fjöl-
skyldunnar. Erlent fólk er gjarn-
an tekið inn í fjölskyldur af sömu
ástæðum.
Nú er samt nokkuð meira um
hörundsdöktot fólk í yfirstétt en
iður, og er það að nokkru leyti
fyrir aðgerðir Duvaliers forseta,
en cnargir nánustu fylgismenn
hans eru svartir eins og hann
sjálfur. Fólk þetta hefur þrengt
sér inn í yfirstéttina vegna stjórn-
málaskoðana sinna og nýfenginna
auðæva, en vafasamt er, að það
haldi lengi sessi, er stjóm lands-
ins kemst í aðrar hendur, enda
•istir menntun þeirra oft ekki
ijúpt.
Yfirstéttarmenn eru ýmist em-
bættismenn, atvinnurekendur
ýmniss konar eða kaupmenn. Til
skamms tíma þótti ekki hæfa, að
konur ynnu utan heimilis, þó að
á allra síðustu tímum hafi það
breytzt nokkuð. Nú er orðið all
algengt, að konur vinni við skrif-
stofustörf. En þó er það ekki
gert nema þær þykist tilneyddar,
því að hin eina sanna staða kon-
unnar er á heimilinu, þar sem hún
eyðir dögunura við að stjórna
vinnufólkinu, situr við hannyrðir
og fer í heimsóknir til nágranna-
kveananna.
Segja má, að öruggasti mæli-
kvarði á stöðu manns í þjóðfélag-
inu sé, hvort hann hefur vinnufólk
i þjónustu sinni eður ei. Yfirstétt
armaður má ekki vinna neina lík-
amlega vinnu, því að við það lítil-
lækkar hann sig í augum annarra
og lítilsvirðir vinnufólk sitt, sem
hefur þarin starfa á hendi.
Nokkuð algengt er það, að yfir-
stéttarfólk lifi þröngt á vestræna
vísu, þó að það sé ríkt í saman-
burði við almúgann. Fólk sveltir
sig heldur en að segja upp vinnu-
fólkinu: Það myndi þýða hrap nið
ur í neðstu tröppu þjóðfélagsstig-
ans. Venja er, að útlendingar bú-
settir í landinu greiði vinnufólki
sínu 15-----20 dollara (um 1350—
1800 ísl. kr.), en innfæddir hafa
oft vinnufólk í þjónustu sinni
kauplaust, en það fær fæði, nokk-
uð af klæðum og húsnæði. Oft
hafa margar kynslóðir sömu fjöl-
skyldu verið í þjónustu heimilis.
Menntun yfirstéttarfólks hefur
á sumum sviðum staðið á háu
stigi. Venja hefur verið, að synir
auðugra manna ' færu til Frá'kk-
land& í háskólanám. Sem dæmi um
það, hve menntún fólks hefur ver-
ið mikil raá nefna, að fyrir nokkr-
um árum var algengt að halda
fyrirlestra um háheimspekileg
efni, sem voru mjög fjölsóttir og
ræddir. En ástandið hefur breytzt
nokkuð á síðari árum. Þeir, sem
mest sköruðu fram úr, hafa ann-
að hvort flúið land eða verið út-
rýmt af forsetanum. Flótti mennta
manna úr landinu er gífurlegur.
Áhugamál þess fólks, sem eftir er,
eru nokkuð önnur en áður: lögð
er meiri áherzla á að koma sér
upp villu og einkasundlaug á kale
forniska vísu og að verða sér úti
um dollaragrín en að afla sér
fróðleiks á rykugum bókasöfnum
Sorbonneháskólans. Kúreka-mynd-
ir eru vinsælli meðal hinna ný-
ríku en heimspekifyrirlestrar.
Ameriskra áhrifa gætir meir og
meir. Yfirleitt talar yfirstéttar-
fól-k frönsku sín á milli, en nú er
svo komið, að surnt þess talar
kreole, mál almúgans, og lærir
þá frekar ensku en fröosku sem
erlent tungumál.
En það er ekki nerna örlítill
hluti íbúa Haiti, sem getur leyft
sér þann munað að fara að sjá
kúrekapiyndir: 95% þjóðarinnar
fara aldrei í bíó. Fólk þetta býr í
hreysum, er klætt lörfum og lifir
við stöðugan skort og vannær-
ingu.
Mestur hluti þessa fólks býr í
sveitum og fæst við landbúnaðar-
störf. Þó er margt í bæjum, sér-
staklega Port-au-Prince. Þeir eru
iðnaðarmenn og verkamenn og
grípa feginshendi hvað, sem til
fellur, því að atvinnuleysi er mik-
ið. Vinnufólk betri borgara er
líka allfjölmenn stétt. Þetta fólk
býr oft við betri kjör en í sveit-
um, þó að til séu slík fátækra-
hverfi í Port-au-Prince, að skepn-
um væri vart bjóðandi. Þar liggur
fólk í saur sínum, í rytki og leðju
götunnar, étur allt sem að kjafti
kemur en hreyfir sig ekki, hvað
sem á dynur.
Bústaðir sveitafólks eru mis-
jafnir eftir efnum og aðstæðum.
Yfirleitt er ekki nema eitt íveru-
herbergi, veggir gerðir úr leir og
þak úr stráum. Stundum eru þeir
þó ekki svo veglegir, heldur ein-
göngu búnir til úr bananatrjálaufi
og stráum.
f þessum kofa og í kringum
hann lifir fjölskyldan eftir beztu
getu. Ekki er óalgengt, að menn
eigi fleiri en eina konu, og er þá
venjulega einn kofi handa hverri
konu og bíirnum hennar. Yfirleitt
er fó!k ekki gefið saman í hjónab.:
það er tilkostnaður, sem fæstir
leggja út í. Hjónavígslan sjálf
kostar peninga, brúðhjónin þurfa
að vera sæmilega klædd og eiga
skó á fæturna.
Líf þessa fólks er eilíf barátta
við að haldi í sér lífinu. Flestir
eiga örlítinn skika, þar sem þeir
rækta allan sinni mat: sykurreyr,
maís, baunir, banana, mangó-
ávexti o.s.frv. Ef eitthvað örlítið
verður afgangs, fer konan með
það á markaðinn, sem haldinn er
einu sinni til tvisvar á viku i öll-
um þorpum og bæjum. Oft vr*ða
konur að ganga klukkutímum sam
an eða jafnvel heilu dagana með
körfuna sina á höfðinu. áður en
þær koma á markaðinn. Ágóðinn
af sölunni nemur sjaldan meiru
en nokkrum krónum, þegar búið
er að greiða alla skatta, og er af-
gangnum varið ti; kaupa á þeim
nauðsynjum, sem ekki er hægt að
rækta heima.
Verksvið kvenna og karla er
alveg aðskilið. Karlar undirbúa
jörðina fyrir sáningu og plöntun.
Sumir eru svo ríkir að eiga haka
til þessa, en aðrir róta í jörðinni
með höndunum. Síðan taka konur
við: þær sá, reyta illgresi o^ taka
upp uppskeruna, auk annarra dag-
legra starfa, svo sem matseldar,
þvotta, vatnsburðar o.s.frv.
Konur virðast sístarfandi og
óþreytandi. Þær eiga bam á
hverju ári ,en það virðist há þeim
lítið við störf: iðulega má sjá kon-
ur 'komnar að barnsburði berandi
50 kg. körfur á höfðinu á léið á
markaðinn. Ef barnið skyldi koma
á leiðinni, fara þær bara út fyrir
vegarbrúnina, ala barnið í ró og
næði og halda síðan áfram eins og
ekkert hafi í skorizt.
Barnadauði er geysilegur: talið
er, að aðeins helmingur fæddra
bama nái fullorðinsaldri. Má
segja, að þetta sé mikið lán fyrir
þjóðina, sem er alltof fjölmenn
fyrir landið, og einnig á fólk fullt
í fangi með að halda líftórunni í
þeim, sem eftir lifa. Orsakir barna
dauðans eru bæði vannæring og
alls konár landlægir sjúkdómar,
sem breiðast ört út í srteikjandi
sólskininu, þar sem þrifnaður er
enginn. Þeir sem lifa af allar
hörmungarnar, eru ekki auðdrepn-
ir.
Lítið er um skólagöngu barna,
talið er, að 92% þjóðarinnar sén
ólæs og óskrifandi. Þó eru til
skólar úti á landsbyggðinni, en
áhöld eru af skornum skammti,
lítið er um bekki og skólatöflur,
bækur og ritföng. Ekki er óal-
gengt, að kennarinn sjálfur sé
ólæs og óskrifandi. Kennt er á
frönsku, sem er algerlega fram--
andi mál fyrir fólk þetta, og ár-
angur verður oft harla lítill. Enda
hefur fólk hvorki tíma né pen-
inga til að sóa í slíkan óþarfa:
börn eru látin hjálpa til frá
þriggja ára aldri.
Karlmenn virðast taka lífinu
með meiri ró en konur og börn.
A sunnudögum vakna þeir til lifs-
ins, þvi að þá er keppt í iþrótt
þeirri, sem mestrar hylli nýtur
meðal landsmanna: hanaati. Þetta
er grimmileg og frekar ógeðsleg [
athöfn. Hanarnir hafa verið æstir :
upp með lyfjum og þjóðarbrenni-.
víninu „clairin", og era orðnir viti
sínu fjær þegar leikurinn hefst.
Allt í kringum pallinn standa á-
horfendur, álíka æstir og drukkn-
ir og hanarnir, öskrandi og bað-
andi út öllum öngum. Veðjað er
óspart, og fer oft fyrir lítið hagn-
aðurinn af markaðsför frúarinnar
þá vikuna.
Menn hafa hægt um sig dagana
á eftir oa virðast oft ekki hafa
annað fyrir stafni en að hvíla sig
í skugga trjánna. Þó færist lif í
þá, ef inna þarf af hendi eitthvert
stórt verk, svo sem plægja maís-
eða sykurreyrakurinn. Nágrannar
hafa alltaf samstarf sín á milli í
slíkum stórframkvæmdum: þeir
vinna ókeypis hver hjá öðrum, en
fá brennivín og mat hjá eigandan-
um. Unnið er óslitið frá sólarupp-
rás fram undir kvöld í takt við
bumbuslátt og þyt „lami“-kuð-
Framhald á bls. 14.
Sölukona með ávextL
Þjónafjöldinn mælikvarði á þjóðfélagsstöðuna
Fólk sveitur
fremur en segja
upp vinnufólki