Tíminn - 26.05.1971, Blaðsíða 9

ifllÐVlKUDAGUR 26. maí 1971
TÍMINN
9
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
rramkvæmdastjóri: Kristján Benedlktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Jón Helgason, IndriOl G. Þorsteinsson og
Tómas Karlsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason Rit-
stjómarskrifstofur i Edduhúsinu, límar 18300 — 18306 Skrii-
stoiur Bankastræti 7. — Afgreiðslusimi 12323. Auglýsingasimi:
19523. Aðrar skrifstofur simi 18300. Áskriftargjald kr 195.00
á mánuði. innanlands. í lausasölu kr. 12,00 elnt. - Prentsm
Edda hf.
Góðs viti
Það er ekki óalgengt, að Mbl. og Þjóðviljinn séu á
sama máli. Þannig stóðu þessi blöð hlið við hlið, þegar
stjómarkosningar fóru fram í Iðju, félagi verksmiðju-
fólks í Reykjavík, á síðastl. vetri. Þau hömuðust þá gegn
óháðum lista, sem hafði það markmið að rétta hlut iðn-
verkafólks og þá ekki sízt kvenna. í gær stóðu svo Mbl.
og Þjóðviljinn enn hlið við hlið. Blöðin beindu þá sam-
eiginlega geiri sínum gegn þriðja manninum á lista
Framsóknarflokksins í Reykjavík.
Fyrir Framsóknarflokkinn er síður en svo ástæða til
að kvarta undan þessari samstöðu. Þvert á móti er hún
góðs viti. Hún sýnir, að bæði þessi blöð óttast vaxandi
fylgi Framsóknarflokksins. Sá sameiginlegi ótti þessara
blaða er ekki aðeins bundinn við höfuðborgina, heldur
landið allt.
Ástæðan, sem veldur þessum ótta, er mjög eðlileg og
augljós. Stjómarflokkamir finna, að þjóðin er orðin
þreytt á hinni löngu samveru þeirra. Þjóðin finnur, að
þótt sitthvað hafi verið gert sæmilegt í stjórnartíð þess-
ara flokka, hefur það algerlega misheppnazt, sem mestu
máli hefur skipt, en það er að halda dýrtíð og verð-
bólgu innan hæfilegra marka, og leggja þannig grund-
völl að heilbrigðu efnahagslífi. Þess vegna hefur dýrtíð-
arvöxturinn aldrei orðið meiri en á síðasta áratug. Geng-
ið hefur verið feUt fjórum sinnum á þessum áratug .og
framundan blasir svo það, sem færasti hagfræðingur
stjómarflokkanna hefur lýst sem hreinni hrollvekju.
Þjóðin vill ekki að þessi saga endurtaki sig. Þess vegna
vQl hún ekki áframhaldandi samvinnu þessara flokka.
Þetta fiTina lika forvígismenn þeirra og þó eínkum for-
ingjar Alþýðuflokksins. Þess vegna keppast þeir við að
lýsa yfir því, að þeir ætli að hafa óbundnar hendur til
samvinnu við aðra flokka eftir kosningarnar.
Það, sem stjómarflokkarnir byggja nú helzt vonir
sínar á, er mikil sundrung í liði stjórnarandstæðmga.
Þeir sækja nú fram í þremur fylkingum. Þess vegna
álíta stjómarflokkamir, að þeir kjósendur, sem vilja
skipta um, séu í óvissu ,um, hvernig breytingunni verði
helzt komið fram. En þetta hefur þó verið að skýrast
síðustu vikur. Fleiri og fleiri kjósendur hafa gert sér ljóst,
að breytingunni verður helzt komið fram með því að efla
þann stjómarandstöðuflokkinn, sem er lang stærstur og
samstæðastur. Með þvi að draga þannig úr sundmngu
stjórnarandstöðunnar og efla eitt sterkt afl, verður bezt
knúin fram breyting á stjórnarháttum.
Þess vegna hamast nú íhaldsmenn og kommúnistar
gegn Frömsóknarflokknum. Það er reynsla Framsókn-
armanna, að slíkt sé góðs viti. i
Þensla ríkisbáknsins
Því verður ekki mótmælt, að ríkisbáknið hefur aldrei
þanizt meira út en á síðastl. áratug. Sumt stafar að eðli-
legri þróun, en annað af hreinni skrifstofumennsku.
Glöggt dæmi um það er ofvöxtur Seðlabankans. Þessi
stofnun, sem var fámenn deild í Landsbankanum fyrir
IV2 áratug, hefur nú álíka mikið starfslið eða meira en
allt stjómarráðið.
Það er nú eitt helzta kosningaloforð Sjálfstæðisflokks-
ins að draga úr útþenslu ríkisbáknsins. Hver treystir
slíku loforði flokks, sem hefur látið skrifstofuveldi hins
opinbera þenjast eins gífurlega út og raun ber vitni um
á undanfömum 10 árum? Engin breyting mun verða
í þessum efnum, ef samstjóm Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins heldur áfram. Aðeins ný stjórn er
líkleg til að knýja fram þá breytingu, sem hér þarf að
verða. Þ.Þ.
\
FORUSTUGREIN ÚR THE TIMES, LONDON:
Afríkumenn að hefjast handa
um ritun tungumála sinna
Verða enskan og franskan að víkja sem aðalmál?
í flestum ríkjum Afríku
fyrir sunnan Sahara er ým-
ist franska eða enska aðal-
málið. í flestum ríkjum búa
fleiri eða færri þjóðflokkar,
sem tala mismunandi móð-
urmál. Sú hreyfing er nú að
hefjast í allmörgum þessara
ríkja að hefja þessi tungu-
mál eða mállýskur til vegs
og þoka enskunni eða
frönskunni heldur til hlið-
ar. Um þetta er nánara rætt
í eftirfarandi forustugrein,
sem birtist í „The Times“
fyrir fáum dögum:
LEIÐTOGAR Senegal, sem
áður var nýlenda Frakka, hafa
nýlega tekið þá ákvörðun að
breyta í ritmál sex aðal tungu-
málunum, sem töluð eru í land
inu, en franska hefur verið þar
hin opinbera tunga til þessa.
Málfræðingar verða beðnir að
semja málfræði hverrar tungu
um sig og þær verða skráðar
með hinu rómverska stafrófi
að svo miklu leyti, sem kostur
er.
Tvennt veldur fyrst og
fremst ■ þessariákvörðup-
Skólabörnum verða annars
vegar.rtkennd^ .tungumáhn.mtún
þess að venja þau af því skóla-
kerfi, sem er sniðið eftir
frönskum háttum að allri gerð.
Endurvakning hinna afrísku
móðurmála er ennfremur ætl-
að að auðvelda samskipti
íbúanna beggja vegna við hin
gömlu landamæri nýlendanna,
þar sem áður var töluð enska
annars vegar við landamærin
en franska hinum megin.
ENDURVAKNING móður-
máls í Afríku og afrískrar
hugsunar er sérstaklega mikil-
væg í vestanverðri álfunni. Þar
eru ríkin bæði fámenn og lítil
að flatarmáli, að undantek-
inni Nigeríu, en hins vegar lifa
þar í daglegu tali meðal íbú-
anna afrísk tungumál, sem
íbúar á mjög stórum svæðum
geta skilið.
Áhrif nýlenduvaldsins i
Afriku hafa mjög víða komið
fram með þeim hætti, að hugs-
un og breytni ibúanna hefur
farið afar mikið eftir því,
hvaða tungu þeir hafa talað,
eða með öðrum orðum end-
urspeglað áhrif evrópskra trú-
boðsstöðva og kennara.
VITASKULD getur kennsla
evrópskrar tungu og notkun
hennar auðveldað vakningu
þjóðarvitundar og mótun henn
ar. Þegar íbúar eins lands
skiptast í marga, fámenna
hópa, sem tala sitt tungumál-
ið hver, þarf að nota sameig-
inlegt tungumál við stjórn
landsins og birta á þvi lög og
reglur.
Franska eða enska eru not
aðar til opinberra samskipta
mjög víða i Afríku. Milli að-
ferðanna tveggja, annars vegar
að fjöldi ættbálka noti hver
sína eigin tungu og hins vegar
að tekið sé upp notkun
evrópumáls í einu og öllu, er
Svertingjabörn í skóla
ærið langt. Talmálin í Afríku
eru sá meðalvegur, sem brúar
þetta breiða bil.
Tengsl ríkjanna þriggja í
Austur-Afríku, Uganda, Kenya
og Tanzaníu, stafa að miklu
leyti af sameiginlegri reynslu
íbúanna af brezkri stjóm. Hitt
hefur þó einnig mjög mikið að
segja, að íbúar þeirra allra
tala og skilja Swahili. Swahili
hefur breiðzt út á kostnað ensk
unnar í Tanzaníu, og Nyerere
forseti notfærir sér það i
stjórnmálunum og gefst vel.
TUNGUMÁL skiptir hvað
mestu þegar kennsla og
menntun er annars vegar.
Margir mæla með notkun
ensku og frönsku við kennslu,
jafnvel frá byrjun, einkum þó
Bretar og Frakkar. Með sum
um þjóðum hagar þó svo til,
einkum þar sem ólæsi er al-
gengast, að engin fjölda-
kennsla er hugsanleg n^ma til-
sögnin fari fram á talmálinu,
sem iðkað er í daglegu tali.
Somalía er eftirtektarvert
dæmi ,en þar er ekkert til rit-
að á talmálinu. í byrjun þessa
árs var 21 maður skipaður i
nefnd. s^m á að leggja á ráð
in um ritun talmálsins í
Somalíu. Vonir standa til, að
fyrstu kennslubækurnar verði
tilbúnar í ágúst í sumar. Oft
hefur verið haldið fram, að til-
ganglaust sé að kenna tungu-
mál, ef ekki eru til í því nein-
ar bókmenntir. Sé farið eftir
þeirri reglu getur þó svo farið,
að allur þorri barna fari á mis
við kerfisbundna kennslu, og
sú hefur einmitt orðið raunin
í Sómalíu.
INNLEND tunga getur ver-
ið miklum mun mikilvægari en
alþjóðleg tunga þegar upp-
bygging þjóðar er annars
vegar. Sú ákvörðun Zionista-
hreyfingarinnar að nota nú-
tima hebresku hefur sýnilega
ráðið úrslitum um framvind-
una í ísrael. Ákvarðanir
Afríkumanna um notkun móð
urmálsins sýna nýja þjóðernis-
stefnu í m°nningarmálum.
Að siálfsögðu er miklum
mun dýrara að gefa út kennslu
bækur á tungumáli, sem fáir
nota en til dæmis á frönsku,
' ensku fða arabisku, en þær
geta hins vegar komið nem-
endunum að miklu betri not-
um. Kennsla. sem fram fer á
iðkuðu talmáli, veldur því
einnig,' að erlondir kennarar
verða ekki eins eftirsóknar-
verðir. Ný ritmál í Afríku
gætu orðið upphaf að nýjum
lífsháttum þar i álfu.
/