Fréttablaðið - 06.03.2003, Side 14

14 6. mars 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Þverholti 9, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Um Þjórsá
Einar Vilhjálmsson skrifar:
Ríkisstjórnin hefur samþykktað leggja fyrir Alþingi frum-
varp til laga um heimild til að af-
sala til Landsvirkjunar tiltekn-
um vatnsréttindum í Þjórsá
ásamt nauðsynlegu landi til
virkjunar að fengnu samþykki
stjórnarflokkanna. Gnúpverja-
hreppur, ríkið og Landsvirkjun
virðast hafa verið að höndla með
vatnsréttindi Þjórsár í heimild-
arleysi.
Virkjanir fyrir erlenda stór-
iðju ættu að vera hluti af verk-
smiðjukostnaðinum og kostnað-
ur alfarið af þeim, en þeim gert
að greiða fyrir vatnsorkuna.
Mannvirkin væru síðan eign ís-
lenska ríkisins að hæfilegum
tíma liðnum. Með afsali á vatns-
réttindum til Landsvirkjunar
komast þau í einkaeign ef fyrir-
tækið verður einkavætt. Þá er
eins komið með vatnsréttindin
og fiskimiðin, braskaralýður
getur klófest þau. ■
Þau eru athyglisverð viðbrögðþingmanna við ásökunum Dav-
íðs Oddssonar á hendur Jóni Ás-
geiri Jóhannessyni, forstjóra
Baugs. Fyrir utan nokkra þing-
menn Sjálfstæðisflokksins, sem
reyndu á hófsaman hátt að lýsa
yfir stuðningi við yfirlýsingar
Davíðs og ítrekuðu að stjórnartíð
hans hefði verið lengsta hagvaxt-
arskeið Íslandssögunnar, voru
flestallir þingmenn þegjandaleg-
ir. Meira að segja Guðni Ágústs-
son landbúnaðarráðherra var
kjaftstopp. Þeir sem tjáðu sig
eyddu orðunum í að lýsa eigin
dapurleika – fólk gat síðan ráðið
sjálft í það yfir hverju mennirnir
voru daprir; málinu öllu eða ein-
stökum þáttum þess.
Önnur sjónvarpsstöðin leitaði
álits stjórnmálafræðinga á mál-
inu – en furðulegt nokk; enginn
slíkur vildi tjá sig. Það sama má
reyndar segja um fleiri stéttir.
Þetta mál virðist vera þannig
vaxið að fyrir það eru engir far-
vegir í umræðunni í samfélag-
inu. Ekki nema helst á spjall-
svæðunum á Netinu. Þar veður á
mönnum og fólk tekur stórt upp
í sig – allir í skjóli nafnleyndar.
Ég verð að viðurkenna að ég
verð hálf dapur yfir þessu öllu.
Og bætist í hóp allra hinna sem
eru daprir yfir málinu eða ein-
stökum þáttum þess. Það er
stundum talað um það sem
vandamál í samfélaginu hversu
auðnum er misskipt milli borg-
aranna. Það má vel vera vanda-
mál. En þegar ég fylgist með
þessum döpru og kjaftstopp
mönnum finnst mér það ekki síð-
ur vandamál hversu kjarknum
er misskipt í samfélaginu. Hann
virðist vera kominn á afar fáar
hendur.
Ég held að enginn efist um að
allt þetta mál er merkilegt þótt
það sé undarlegt. Það var merki-
legur tónn og skrítið efni í sam-
ræðum forsætisráðherra og
stjórnarformanns Baugs á fundi
þeirra í London fyrir ári og gild-
ir þá einu við hvors frásögn mað-
ur miðar. Ákvörðun ráðherrans
að saka forstjóra Baugs um að
hafa íhugað að múta ráðherran-
um er síðan enn sérstakari.
Hvort tveggja snertir samskipti
einstaklinga og fyrirtækja við
stjórnvöld og þá sem með völdin
fara – hreint kjörið umfjöllunar-
efni þingmanna, stjórnmála-
fræðinga og annarra. Almenn
umræða er eins og lífið sjálft;
maður getur ekki alltaf valið sér
átakspunktana. Ef fólk vill að-
eins ræða málin þegar allt er
með felldu og allir í góðu skapi
munu mörg þörf umfjöllunarefni
fljóta framhjá ósnert. Við þannig
ástand búum við þar til kjarkn-
um verður réttlátar skipt. ■
Þá þagði þingheimur
skrifar um dapra og þögla menn.
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Rykkir og skrykkir hafa mark-að efnahagsþróun Íslands all-
an lýðveldistímann eða lengur,
langt umfram önnur lönd í okkar
heimshluta. Þetta sést skýrast á
fjárfestingu, enda er hún mun
skrykkjóttari en aðrir þættir
þjóðarbúskaparins svo sem
neyzluútgjöld heimila, ríkis og
byggða. Fyrirtækin eiga auðveld-
ara með að herða ólina en heimil-
in, ríkið og sveitarfélögin, þegar
harðnar í ári, og fyrirtækin eru að
sama skapi framkvæmdaglaðari,
þegar þeim gengur vel. Sveiflur í
fjárfestingu bera því jafnan
glöggt vitni um sveifluganginn
undir niðri í hagkerfinu í heild,
enda þótt hagsveiflan sé á heild-
ina litið mildari en öldugangur
fjárfestingarinnar.
Ef við skoðum fjárfestingar-
munstrið hér heima og í löndun-
um í kringum okkur síðan 1960, þá
kemur tvennt í ljós:
Fjárfesting nam um 30% af
landsframleiðslu að jafnaði árin
1961-1980, en ekki nema 20% að
jafnaði árin 1981-2000. Fjárfest-
ingin hefur með öðrum orðum
skroppið saman með tímanum,
svo að um munar. Til samanburð-
ar minnkaði fjárfesting OECD-
landanna úr 25% af landsfram-
leiðslu í 22% á sama tíma.
Fjárfestingin hér heima hefur
gengið í bylgjum. Mest varð hún í
verðbólguæðinu 1974, þegar hún
náði 38% af landsframleiðslu, en
minnst árin 1994-95, þegar hún
datt niður í 17% af landsfram-
leiðslu. Til samanburðar reis fjár-
festing OECD-landanna hæst í
27% af landsframleiðslu árin
1973-74, en hefur aldrei farið nið-
ur fyrir 21%; það gerðist 1993.
Þetta tvennt hangir saman:
meiri sveiflur og meiri samdrátt-
ur í fjárfestingu hér heima en
annars staðar á OECD-svæðinu.
Það stafar af því, að óstöðugt
efnahagsumhverfi slævir fjár-
festingarvilja fyrirtækjanna.
Þetta er ein höfuðástæðan til þess,
að stöðugleiki í efnahagslífinu er
eftirsóknarverður: stöðugt efna-
hagslíf eflir fjárfestingu og örvar
hagvöxt til langs tíma litið, sé
þess gætt, að fjárfestingin skili
sómasamlegum arði.
Reynslan utan úr heimi vitnar
frekar um þetta samhengi. Í Afr-
íku minnkaði fjárfesting úr 19%
af landsframleiðslu að jafnaði
árin 1961-80 í 17% árin 1981-2000.
Sveiflurnar í Afríku voru meiri en
í OECD-löndunum, en þó miklu
minni en á Íslandi. Miklar sveiflur
eru vanþróunareinkenni. Sveifl-
urnar draga úr fjárfestingu og
hagvexti, þegar til lengdar lætur.
Það er hægt að greina ákveðið
mynstur í hagþróunarferli
margra Afríkulanda, síðan þau
fengu sjálfstæði á árunum um og
eftir 1960. Ríkisstjórnin ræðst í
mikla fjárfestingu í þeirri von, að
fjárfestingin glæði hagvöxtinn.
Hagkerfið tekur fjörkipp um
byggingartímann, svo að menn
halda þá, að ætlunarverkið hafi
tekizt. Þegar frá líður og fram-
kvæmdum er lokið, reynir á arð-
semi fjárfestingarinnar. Þá hefur
oft komið í ljós, að til hennar var
ekki vandað sem skyldi, svo að
hagkerfið lendir þá í lægð á ný,
einkafjárfesting dregst saman, og
þá hefst hringrásin aftur fyrir ör-
væntingarfullan atbeina ríkisins,
og þannig koll af kolli. Þannig hef-
ur fjárfestingin sveiflazt til í
mörgum Afríkulöndum – og
minnkað smám saman með tíman-
um miðað við landsframleiðslu.
Þessi Afríkulýsing ætti að láta
kunnuglega í íslenzkum eyrum.
Sem sagt: fjárfesting þarf að
bera arð, til þess að hún geti örv-
að hagvöxt. Almenna reglan er
því sú, að einkafjárfesting örvar
hagvöxt, en ríkisfjárfesting er
yfirleitt ólíklegri til þess, nema
henni sé beint að brýnum verk-
efnum í menntamálum, heil-
brigðismálum og samgöngum.
Það hefur þó iðulega brugðizt í
Afríku, því að ríkisstjórnirnar
þar hafa hneigzt til að reyna að
leysa einkageirann af hólmi með
því að ráðast í fjárfestingu, ým-
ist beint eða óbeint með ríkis-
ábyrgðum og þess háttar, með
misjöfnum árangri. Fjárfesting
skapar þó jafnan vinnu um fram-
kvæmdatímann og hefur þá
hressandi áhrif á efnahagslífið:
þetta villir mönnum sýn. Þeir
líta sumir á uppganginn um
framkvæmdatímann sem vitnis-
burð um, að þeir séu á réttri
braut. En það er misskilningur.
Fjárfesting glæðir hagkerfið til
langframa þá og því aðeins, að
framkvæmdin, sem féð er fest í,
beri myndarlegan arð, þegar
upp er staðið.
Þess vegna er fjárfesting í
fólki – menntun, já, menntun! – yf-
irleitt hagkvæmur fjárfestingar-
kostur, því að arðsemi mannauðs-
ins er jafnan ótvíræð. ■
Fjárfestingar-
stefnan
prófessor í Háskóla
Íslands skrifar um
þróun fjárfestinga.
ÞORVALDUR
GYLFASON
Um daginn
og veginn
WASHINGTON, AP Forsvarsmenn
bandaríska varnarmálaráðuneytis-
ins hafa komið sér saman um til-
högun minningarreits við Penta-
gon-bygginguna tileinkuðum þeim
sem létust í hryðjuverkaárásunum
11. september 2001. Haldin var
samkeppni um hönnunina og voru
innsendar tillögur yfir 1.100 talsins.
Í hugmyndinni sem varð fyrir
valinu er gert ráð fyrir trjálundi
auk 184 upplýstra lauga og bekkja
sem í eru rist nöfn fórnarlambanna.
Ætlunin er að aðstandendur fórnar-
lamba hryðjuverkaárásarinnar á
Pentagon geti komið í trjálundinn,
íhugað og minnst ástvina sinna í
friði og ró. ■
STAÐUR TIL ÍHUGUNAR
Minningarreiturinn verður um einn hektari
að stærð og staðsettur skammt frá þeim
stað þar sem hryðjuverkamennirnir flugu á
bygginguna.
Minningarreitur við Pentagon:
Trjálundur og
upplýstir bekkir
Pólskir bændur:
Mótmæla
ESB-aðild
VARSJÁ, AP Á þriðja þúsund pólskra
bænda efndi til háværra mót-
mæla gegn fyrirhugaðri aðild Pól-
lands að Evrópusambandinu í
Varsjá, höfuðborg landsins.
Bændur óttast að aðild að Evr-
ópusambandinu hafi í för með sér
samkeppni sem leiði til gjaldþrota
pólskra bænda. „Í dag bændur, á
morgun ríkisstjórnin“ stóð á
borða sem bændurnir héldu á
nærri tveimur gálgum sem þeir
höfðu komið upp. Stutt er síðan
Bændaflokkurinn hætti stuðningi
við ríkisstjórn landsins vegna
deilna um skattamál. ■
UMFERÐ STÖÐVUÐ
Um hundrað bændur tóku sér stöðu við
stærsta veginn inn í Varsjá frá Suður-Pól-
landi og lokuðu honum fyrir umferð.
Bilun í vef Hæstaréttar:
Unnið dag
og nótt
DÓMSMÁL Unnið er að því dag og
nótt að lagfæra vef Hæstaréttar
Íslands, sem hefur verið lokaður
vegna bilunar frá því um helgina.
Samkvæmt upplýsingum sem
fengust frá Hæstarétti í gær var
enn ekki vitað nákvæmlega í
hverju bilunin er fólgin.
Fjöldi fyrirspurna hefur borist
réttinum frá lærðum og leikum
vegna málsins. Á Hæstaréttar-
vefnum eru ekki aðeins upplýs-
ingar um dagskrá réttarins og ný-
fellda dóma. Þar er einnig mikill
gagnabanki með dómum mörg ár
aftur í tímann.