Tíminn - 17.09.1971, Blaðsíða 6

TIMINN
FÖSTUDAGUR 17. septembcr 1971
„Astæða til bjartsýni vegna
framtíðar
sjávarútvegs
sem aðal-
atvinnuvegar
þjóðarinnar"
í sumar hlaut öra Erlendsson hagfræðingur doktorsnafnbót f
grein sinni frá Hoclischule fur Ökonomie í Austur-Berlín, þar sem
hann hefur verið við nám og rannsóknir undanfarin ár. Öra kom
heim í ágústmánuði og hefur nú hafið störf í þágu nýskipaðrar
nefndar, er fjalla á um vandamál niðursuðuiðnaðarins í landinu,
samkvæmt málefnasamningi rikisstjóraarinnar um uppbyggingu
atvinnuveganna.
f doktorsritgerð sinni fjallar Öra um þróun alþjóðlegrar fisk-
neyzlu og verzlunar með fisk og fiskafurðir. f henni dregur hann
einnig ályktanir um framtíðarliorfur og mótun fiskútflutnings ís-
lendinga.
að tryggja starfsemi okkar til
frambúðar.
Margt leggst á eitt um
að auka fiskneyzlu
— Hver eru helztu einkenni
fiskneyzlu á þeim svæðum sem
rannsóknir þínar snertu?
Dr. Órn Erlendsson.
(Timamynd GE)
Rætt við Örn Erlendsson hagfræðing,
sem er að hefja störf að upp-
byggingu niðursuðuiðnaðarins í landinu
Við hittum Öm nýlega að
máli og spurðum hann um
doktorsritgerð hans og þá fyrst
hvað komið liefði honum til
i að velja þetta verkefni.
— Það voru fyrst og fremst
efnahagsörðugleikamir, sem
hófust á árunum 1967—68, og
í kjölfar þeirra vaxandi vantrú
landsman á gildi sjávarút-
vegs og útflutnings sjávaraf-
i urða, sem vöktu með mér
J áhuga á því.
— í hverju voru rannsóknir
! þínar fólgnar?
— Ég rannsakaði þróun al-
þjóðlegrar neyzlu á fiskafurð-
l um, bæði hvað magn og sam-
setningu snertir, og þau lög-
mál, sem hafa haft áhrif á
neyzlu og útflutning sjávaraf-
urða, og gerði ályktanir um
hvemig þau kæmu til með að
móta þróun hans á komandi
árum. Á sama hátt rannsakaði
ég einnig þróun alþjóðlegra
viðskipta með fiskafurðir,
vandamál og horfur í þeim efn-
um nú. Ég beindi ekki hvað
sízt athyglinni að þeim nýju
viðhorfum, sem komið hafa
upp í sambandi við myndun
J tollmúra. Þar sem þetta er
umfangsmikið mál miðaði ég
! þessar rannsóknir fyrst og
! fremst við stærstu viðskipta-
svæðin í hinum kapítaliska eða
vestræna heimi, þ.e. aðildar-
lönd Efta og EBE, svo og
Bandaríkin. Að lokum rannsak
aði ég íslenzkan fiskútflutning
á síðari árum og reyndi að
draga ályktanir af þróun heims
! markaðsins um framtíðarmót-
un og horfur íslenzks fiskút-
flutnings.
! — Að hvaða niðurstöðu
komstu í sambandi við útflutn-
ing okkar á sjávarafurðum?
I — Ég held að h._rt sé að
* fullyrða, að okkur sé óhætt að
‘ horfa björtum augum til fram-
\ tíðarinnar þrátt fyrir ýmsa
5 augnabliksörðugleika, sem ís-
lenzkur sjávarútvegur og út-
! flutningur okkar á fiskafurðum
á við að strfTi nú. f þessum
málum er sá vöxtur, sem ætti
__________________________________
— Mikill vöxtur er í fisk-
neyzlu, bæði hvað snertir magn
og verðmæti á einingu á þeim
efnahagssvæðum, sem ég tók
til meðferðar, að tveim löndum
undanskildum.
Eiskiðnaður hefur til þessa
haft ákveðna sérstöðu í hinni
almennu iðnþróun. Hann hefur
til skamms tíma ekki þróazt
í samræmi við aðra matvæla-
framleiðslu. Það var ekki fyrr
en á síðari árum, að þetta tók
að breytast, og nú geta loks
fiskafurðir fallið inn í hinar
almennu rásir dreifingakerfis-
ins, þannig að hægt er að bjóða
þær til kaups í hillum og kæli
skápum við hlið annarra mat-
væla.
Þetta gerir það að verkum,
að auðveldara er að auglýsa
vöruna og byggja upp þekkt
vörumerki, sem kemur einkum
fram í aukinni sölu frosinna og
niðursoðinna afurða.
Ýmislegt annað ýtir einnig
undir aukna fiskneyzlu, t.d.
aðrar og nýjar matvælategund-
ir, sem öðlazt hafa vinsældir
í kjölfar tækni- og vísindabylt-
ingar nútímans. Fjöldi skrif-
stofumanna leita í hádeginu
eftir hollri en léttri fæðu, sem
hentar starfsemi þeirra. Fjöldi
mötuneyta fyrirtækja bjóða nú
einnig j auknum mæli starfs-
fólkinu matvæli, sem henta
því bezt. Á þessum stöðum
er fiskur hin ákjósanlegasta
fæða, og ber að leggja áherzlu
á þá staðreynd í auglýsinga-
starfsemi. Auk þessa mætti
nefna aukna tækni og fjöl-
breytni í umbúðum og dósum.
Atburðir sem þeir, að húsmóð-
irin sker sig þegar hún er að
opna niðursuðudós og heitir
því bölvandi að borða aldrei
fisk framar, verða nú æ sjald-
gæfari.
Auk vaxandi fiskverkunar
almennt hefur salan einkum
aukizt á frosnum, að ein-
hverju leyti tilbúnum réttum
og niðursuðuvörum, og kemur
það bezt fram ef við lítum á
sölu þessara rétta í Bretlandi
og Bandaríkjunum.
Margt það, sem hingað til
hefur dregið úr fiskneyzlu, er
nú að breytast henni í vil.
Vandamál varðandi landfræði-
lega legu neytendanna hafa t.d.
gjörbreytzt með bættu verzlun-
ar- og kælikerfi.
Enn Ijón á veginum
Ennþá er þó márgt sem haml
ar fiskneyzlu, t.d. matarvenjur
neytenda, sem mörgum hverj-
um hefur verið innprentuð
óbeit á fiski, og er hann í
þeirra augum einhvers konar
óæðri matartegund.
Þá hefur kostnaður við veið
amar aukizt m.a. vegna þess að
sífellt þarf að sækja I-mgra til
að geta aukið magnið. Fisk-
verðið hefur því hækkað, og
er samanburður óhagstæður
við ýmsar landbúnaðarvörur,
sem víða eru niðurgreiddar.
— Hvemig er útlitið fyrir
fslendinga í sambandi við
aukna fiskneyzlu og meiri fisk
veiðar almennt að þínu áliti?
Hver verður okkar hlutur í við
skiptum á þessu sviði?
— Fiskveiðar ’ afa vissulega
aukizt mikið að undanförnu.
Fiskútflutningur hinna ýmsu
þjóða hefur einnig aukizt til
muna með vaxandi fiskneyzlu,
og sá hluti af heimsframleiðsl-
unni á fiskafurðum, sem fer
til útflutnings, verður stöðugt
meiri. Það sem meginmáli
skiptir þó, er að við hina beinu
neyzluaukningu bætist aukin
neyzla vegna fólksfjölgunar,
þannig, að þrátt fyrir auknar
veiðar og meira framboð. verð-
ur sjálfsöflun margra þjóða á
fiski stöðugt minni prósentu-
tala af heildarneyzlu þeirra.
Þetta kemur t.d. glöggt fram
hjá Bandaríkjamönnum og
þjóðum EBE-landa, en þar vex
innflutningsþörfin þrátt fyrir
aukna eigin framleiðslu.
VerSmætari afurSír
— Hve lengi álítur þú að
hægt sé að auka aflamagnið?
— Ég get ekki sagt til um
að hve miklu leyti hægt er að
fara fram úr því magni veiði,
sem landað er nú. Úr þvi verða
haffræðingarnir að skera. En
við tengjum miklar vonir við
hagstæðari veiðiskilyrði eftir
að landhelgin hefur verið færð
út.
En ef veiðamar væru al-
mennt komnar í hámark á
Norður-Atlantshafi, þá ættu
það fyrst og fremst að vera
íslendingar, sem sætu að suðu-
kötlunum vegna landfræðilegr-
ar legu sinnar.
Og þótt okkar veiði væri
komin í hámark, mætti engu
að síður auka verðmæti út-
flutningsvara sjávarútvegsins,
og þá stefnu hefur núverancfi
ríkisstjóm raunar þegar tekið
upp. Samkvæmt niðurstöðum
rannéókna minna á fiskneyzl-
unni, ættu sölumöguleikar á
fullunnum fiskafurðum að fara
vaxandi bæði vegna breytinga
á verzlunarmáta og vegna vax-
andi kaupgetu aljnennra neyt-
enda á þessum viðskiptasvæð-
um, og loks einnig vegna auk-
innar eftirspumar eftir lost-
ætum sjávarréttum. En til þess
að vemlegur söluárangur náist
þarf markaðsöflun i hinnm
ýmsu löndum.
Efla ber aSrar iSngreinar
án samdráttar í fiskiðnaSi
— Þú ert bjartsýnn á úfe-
flutning fiskafurða, en finnst
þér samt ekki óeðlilegt að
sjávarafurðir skuli vera 80%
af heildarútflutningi okkar?
— Jú, það er alveg rétt.
Þetta er óþarflega há hlutfalls-
tala af heildarútflutningi lands
manna, og e.t.v. væri ömggara
efnahag þjóðarinnar að þessi
hlutföll væru öðra vísi, og
meiri fjölbreytni væri í útflutn
ingnum. Sú breyting þyrfti hins
vegar ekki að merkja tilslökun
á útflutningi sjávarafurða, sem
ég tel samkvæmt framansögðu,
að efla megi veralega með auk
inni vinnslu. Miklu fremur ætti
að breyta þessum hlutföllum
með aukinni sókn á öðrum svið
um iðnaðarins.
Þar er samkeppnin
einnig hörSust
— Þú nefndir EBE og Efta-
löndin, ásamt Bandaríkjunum,
sem sérstaklega mikilvæg sölu-
svæði fyrir fslendinga í fram-
tíðinni. Hvað um austantjalds-
löndin og þriðja heiminn?
— Já, fyrstnefndu löncfin
eru mjög mikilvæg sölusvæði,
ekki eingöngu vegna landfræði
legrar legu, heldur einnig
vegna þess að þar er kaupget-
an mest, fullkomnara dreifing-
arkerfi og þar með einnig sölu
möguleikarnir beztir. En sam-
keppnin er einnig hörðust á
slíkum mörkuðum.
Ég tel einnig viðskipti við
sósíalísku löndin mjög mikil-
væg og að efla megi þau til
muna frá því sem nú er. Sér-
staklega geta þeir markaðir
orðið mikilvægir nú á byrjunar
stigi niðursuðuiðnaðarins með
an verið er að vinna markaði
annars staðar.
Þriðji heimurinn er svo ann-
að vandamál, sem tvímælalaust
býður upp á mikla viðskipta-
möguleika í framfiðinni. En
því miður er það ekki þannig,
að hægt sé að beina viðskiptun
Framhald á bls. 10.