Tíminn - 19.01.1972, Blaðsíða 8

__________TÍMINN_________
Mannréttindayfirlýsing
meira í orði en á borði
8
Fátt eða ekkert af hugsunum,
orðum og óskum mannanna er
merkilegra en mannréttinda-
yfirlýsing Sameinuðu þjóðanna.
Þar kemur fram í fyllingu og
fám ohðum réttlætis- og friðar-
hugsjón kristinsdóms yljuð af
elsku og uppljómuð af sann-
leika. Og það sem þó er bezt,
am þetta virðast allar þjóðir
geta sameinazt án tillits til
trúarbragða, þjóðemis og litar-
háttar.
Sjálfsagt mætti telja þetta
einn stærsta sigur guðsríkis,
sem um getur í mannkynssög-
unni beint í merkingu orða
Krists, þegar hann líkir því við
lítið og nærri ósýnilegt súrdeig,
sem þó sýrir allt deigið.
Þannig sannast, a® hugsjón
kristins dóms um réttlæti, frið
og bræðralag á miklu víðara
verksvið og viðfeðmari rætur
en margir halda, sem líta á
kirkjuna sem einustu stofnun
Guðs andans á jörðinni.
En samt verður að játa, að
enn er þessi yfirlýsing meira í
orði en á borði, meira fróm ósk
en fögur framkvæmd.
Samt má minna á, að orð eru
ffl alis fyrst og ekkert gerist
til framfara án óska og fóma.
Svo langt hefur vantrú fólks
og jafnvel heilla þjóða, á orð-
unum einum án framkvæmda
og veruleika gagnvart þessari
göfugu yfirlýsingu, gengið, að
miklu meira ber nú á afneitun
Þessara réttinda og um leið
firáhvarfí stjómenda heims, sem
snúa sér svo sannarlega að verk
efnum, sem veitt gætu skjót-
fengnari hagnað og áþreifan-
legri orð.
En þannig hefur það ekki
alltaf verið. Á fimmta áratug
aldarinnar fór satt að segja
hrifningareldur um hugina. Þá
var mikið rætt um alheims-
bræðralag, eina veröld alls
mannkyns, hnattrænan skilning
og kærleika, sem umvafið gæti
hverja mannveru.
Þetta háttstemmda tímabil
var nokkurs konar hálogaland
aldarinnar eftir styrjöldina,
með viðtöku eða samþykkt Sam
einuðu þjóðanna á Mann-
réttindaskránni, þótt segja
mætti, að þar væri meira um
táknlega en raunverulega at-
höfn a® ræða.
Því miður hefur kaldhæðni
kalda strfðsins oft sannað það
síðan, að ekki hefur varmi
þessar-' oiT': náð að allra
hjartarotuin.
En sannarlega bar té ' ’• t
enn að fagna þessari íæðingu
þessarar fögru yfirlýsingar,
sem leit formlega dagsins ljós
10. des. 1948, og lýsti yfir
„óafhendanlegum“ réttindum
allra mannvera í veröldinni í
31 málsgrein. Og þessi óvefengj
anlegu mannréttindi skyldu
framvegis verða viðurkennd,
vernduð og útbreidd um alla
veröld. Og það voru raunveru-
lega frumþættir í öllu starfi
allra fulltrúa á þingi og stöðv-
um Sameinuðu þjóðanna.
Og ástæðurnar fyrir þessari
setningu og samþykkt yfirlýsing
arinnar voru settar fram í
stutiu máli á þessa leið:
„Slik yfirlýsing er nauðsyn-
leg vegna þess að viðurkenning
á .tu'eðfæddum tiginleika og jöfn
um og ókrenkjanlegum réttind-
um allra íbúa jarðar, sem einn-
ar fjölskyldu er hornsteinn og
grunnur frelsis, réttlætis og
friðar í heiminum
Vegna þess að vanmat og
lítíicvirðinr á ' mannréttindum
h.ívir i.Li.i.j írain í dýrslegum
grimmdarathöfnum, sem hefur
misboðið samvizku mannkyns.
Og ekki síður vegna þess að
sköpun heims, þar sem allar
mannverur njóta málfrelsis,
trúfrelsis og frelsunar frá ótta
og örbirgð, má teljast æðsta
eftirlangan alls venjulegs fólks.
Og af því að það er aðalatriði,
ef maðurinn á ekki að neyðast
til blóðugrar uppreisnar gegn
harðstjórn og kúgun, sem síð-
asta úrræðis.
Einasta hömlun gegn slíkum
örlögum er að vernda mann-
réttindin, sem áður eru nefnd,
möð lögum“.
Vonin um framtíð mannkyns
í fögrum hugsjónabúningi gæti
nauimast komizt á hærri tinda.
En skýrslan um framkvæmd
þessarar yfirlýsingar er þrátt
fyrir marga sigra raunarúnum
rituð.
í fyrstu grein yfirlýsingarinn-
ar segir:
„Allar mannlegar verur skulu
breyta hver við aðra í anda
bræðralags“.
En við gætum næstum leitað
hvert sem væri án þess að
finna nokkur dæmi um þess
háttar breytni eða framkomu
þjóða.
Það mætti þá ef til vill helzt
benda á háttvísi Dana í hand-
ritamáli íslendinga sem lýsandi
fyrirmynd í þeim efnum.
í annarri grein er ákveðið að
þoka brott öllu, sem aðskilur í
kynÞáttamálum, þjóðflokka-
greiningu, kynjum, stjórnmála-
skoðunum, trúarbrögðum. Á
þessum sviðum skal ríkja al-
gjört jafnrétti og frelsi.
Samt er aHt þetta þröskuld-
ur í vegi til samskipta þjóða og
einstaklinga til að njóta fulls
frelsis og jafnréttis í flestum
löndum.
Þrældómur og nauðungar-
þjónusta eru bönnuð í 5. grein,
en bæði bein og óbein þrælkun
þúsunda er í framkvæmd I
fjölda landa nú á dögum, meira
að segja börn eru seld í þræl-
dóm og nauðungarvinnu.
1 14. greininni stendur eftir-
farandi ákvæði:
„Sérhver mannvera hefur
rétt til að velja frjáls aðsetur
sitt og skal hafa svigrúm til að
flytja sig frá einum stað til
annars innan landamæra sér-
hvers ríkis.
Sérhver mannvera hefur rétt
til að flytja úr sérhverju landi,
þar með talið sínu eigin landi,
og snúa aftur til síns lands“.
Þótt að sjálfsögðu sé gert ráð
fyrir, a® hér sé um fólk að
ræða. sem hefur óskert mann-
réttindi í sínu ríki með tilliti
til dóms og laga, þá væri fróð-
legt að vita, hve mörg ríki
gætu undirskrifað þessa 14.
grein nú án fyrirvara.
Aðrar greinar afnema fang-
elsun án dóms og laga, kyrrsetn
ingu og pyndingar.
Slíkar einveldisfangelsanir,
kyrrsetning heilla hópa og op-
inberar pyndingar eru venju-
legar í mörgum löndum, gæti
verið í allt að helmingi þeirra
ríkja, sem eiga fulltrúa hjá
Sameinuðu þjóðunum.
í 20. greininni standa þessi
orð:
„Sérhver einstaklingur hefur
rétt til frjálsrar tjáningar á
skoðun sinni og framsetningu
hennar. vsr>
Þessi réttur felur í sér frelsi
til að halda skoðun sinni án
íhlutunar annarra, og leita,
taka á móti og deila skoðunum,
upplýsingum, og hugmyndum,
með hvaða tækjum sem tiltæk
eru og án tillits til landamæra".
Hvernig hefur þetta allt
farið í framkvæmd? Margir
telja Bandaríki Norður-Ámer-
íku — USA — það ríki, sem
þarna standi sérstakan vörð og
eigi mikinn Þátt í efni og orða-
lagi Mannréttinda-yfirlýsingar-
innar.
Og það má sjálfsagt til sanns
vegar færa. En hvað má hins
vegar segja t.d. um kynþátta-
misræmið þar, svo ekki sé
minnzt á mismun þegnanna
hvað snertir au® og örbirgð.
Þar finnast enn þá auðugustu
og fátækustu mannverur heims
innan sömu landamæra að sögn
þjóðfræðinga. -
En lítum á aðstöðu sjálfrar
stofnunarinnar, sem gjörði
þessa yfirlýsingu.
Enn þá hefur ekki þróazt þar
formlegt framkvæmdavald til
að gjöra fyrirmæli Mannrétt-
indaskrárinnar að veruleika í
raun og veru hjá þeim ríkjum,
sem undirrituðu yfirlýsinguna.
Ekki hefur heldur verið
skipulög® starfsemi, sem gagn-
rýni og fordæmi brot á Mann-
réttindaskránni, fræði þjóðim-
ar um hana og móti samvizku
þeirra samkvæmt anda hennar
og orðalagi, undirstriki mikil-
vægi hennar og fyrirmæli.
Hins vegar hafa verið skipað-
ar alls konar nefndir til að
miðla málum gagnvart fyrir-
mælum hennar, draga úr og
fletja út þessi fyrirmæli og
teygja þau á alla vegu til sam-
komulags gagnvart óskyldum
og ósættanlegum ákvörðunum,
líkt og skrattinn skóbótina á
fjósbitanum forðum.
Tökum þár til dæmis Grikk-
land*,og stjórnina þar og Pakist-
an og stjórnina í Vestur-Pakist-
an, fyrrverandi að minnsta
kosti.
Þessar nafnlausu og oft ósýni
legu néfndir „rannsaka", „end-
urskoða" og „hlusta" endalaust
á kvartanir fórnardýra harð-
stjórnar og kúgunar, „gefa
skýrslur" og „athuga“ meðan
kvalavein frá fangelsum og
flóttamannabúðum fara um
allan heiminn, án nokkurra
raunhæfra aðgerða.
Og Þegar loks er lokið endur-
skoðunum, athugunum og
MIÐVIKUDAGUR 19. janúar 1972
skýrslugerðum eru þeir, sem
átti að hjálpa til að ná rétti
sínum samkvæmt áliti Mann-
réttindaskrárinnar, kannski
löngu fallnir fyrir hendi kúg-
ara, -böðuls eða pyndinga-
manns, eða blátt áfram daueV
úr hungri, meðan beðið var eft-
ir skýrslunni.
En jafnvel þar sem skýrslu-
gerðin gekk fyrir sig á hæfi-
legum tíma og tók tillit til of-
beldisaðgerða og yfirgangs
gagnvart hinum órétti beitta
og fordæmdi slíkt athæfi að
sjálfsögðu, þá verða örlög slíks
álits yfirleitt alltaf þau sömu.
Skýrslan er grafin og gleymd
innan tíðar án þess a® eftir
henni sé farið.
Viðkomandi þjóðir eða stjórn
endur þeirra, sem ótaldir eru,
stinga yfirleitt dómum nefnd-
anna frá Sameinuðu þjóðunum
og fyrirmælum þeirra hljóðlega
undir stól og standa kotrosknir
frammi fyrir samvizku heimsins
ejns og ekkert hafi gerzt. Þar
eru dæmin svo ljós, einkum í
Austur-Evróþu, að ekki þarf að
nefna þau. Allur heimurinn
horfir þar á og getur ekki að
gert.
Að öðru leyti má beneda á
annað, sem er ef til vill ör-
lagaríkast og verst.
Það mun vart finnast það
ríki í allri veröldinni, sem hef-
ur sýnt það álcveðið í verki og
framkvæmd, að það vilji að-
hæfa sig í anda og sannleika
að orðum og fyrirmælum Mann
réttindaskrárinnar. Þar er
endalaus undansláttur, frávik
og skollaleikur á ferð.
Sum ríki ganga þarna lengra,
önnur skemmra á leið, en ekk-
ert þeirra mun geta heimtað
Þá viðurkenningu að hafa geng-
ið þar heilshugar til verka
gagnvart öllum sínum íbúum.
Sjálfsagt er þó að geta þess,
sem gert er vel á þessum vett-
vangi. Og vissulega hafa komið
fram þjóðlegar og alþjóðlegar
stofnanir, sem vinna fagurlega
í anda yfirlýsingarinnar um al-
menn mannréttindi. En því
miður hafa þær ekki haft mikil
tök. Samt sem áður orðið snar
þáttur í samvizkubiti heimsins
yfir grimmd og kúgun og þess
vegna unni® óendanlegt gagn
fyrir framtíðargengi Mannrétt-
indaskrárinnar í heild og í
einstökum atriðum.
Þar má nefna International
Press Institute — Alþjóðlegu
fréttastofnunina (IPI) til
dæmis.
Hún var stofnuð f Zurich
í Sviss 1951 og er óháð stofnun
öllum stjórnvöldum þjóðríkja í
þeim tilgangi að vernda frjáls-
an fréttaflutning, segja hlífðar-
lausan sannleikann, ef með
þarf, hver svo sem á í hlut, og
berjast gegn öllum þvingunum
og kúgun á hendur þeim, sem
fréttir flytja, hvort heldur á
prenti eða í öðrum fjölmiðlun-
artækjum.
Þessi stofmm hefur unnið
ómetanlegt gagn og nýtur mik-
ils álits fyrir það að koma sann-
leikanum á framfæri og skapa
Þannig skoðanir byggðar á sann
leikanum. Hún hefur einnig
komið í veg fyrir ýmiss konar
missagnir og blekkingar.
En samt mun I.P.I. vanta
bæði fjármagn og fjarskipti til
að njóta sín svo vel sem þyrfti
og vert væri, einkum til að
kveða niður ýmsar blekkingar.
önnur alþjóðleg stofnun, sem
vinnur í sama anda er Amnesty
International. Það er erfitt a®
Framhald á bls. 12
Sérhver einstakiingur hefur rétt til frjálsrar tjáningar.