Tíminn - 13.07.1972, Qupperneq 11

TÍMINN
10
í ÉFNÁHAGSSAMVÍNNAN
1 í EVRÓPU 0G
i NORÐURLÖND
Á aðalfundi Samvinnusambands Norðurlanda,
sem haldið var i Kóli i Finnlandi fyrir nokkru, flutti
Paul Nyboe Andersen, fyrrverandi efnahagsmála-
ráðherra Dana, mjög greinargott erindi um vanda-
mál, er upp kunna að koma i norrænni efnahags-
samvinnu, ef tvö Norðurlandanna, Danmörk og
Noregur, ganga i Efnahagsbandalagið, en hin verða
utan við það. Erindi þetta birtist hér i islenzkri þýð-
ingu. Rétt er að geta þess, að erindið var samið áður
en sterlingspundið tók að falla.
Fulltrúar tiu rikja undirrit-
uðu i Bruxelles 22. janúar
samning um stækkun samtaka
Evrópu og á hann að koma til
framkvæmda frá næstu ára-
mótum, eða eftir sex mánuði.
Enginn efi leikur á, að þau sex
riki, sem nú eru aðilar að
Efnahagsbandalagi Evrópu,
staðfesta þennan samning.
Um rikin fjögur, sem um aöild
sækja, er þetta að segja:
Brezka þingið samþykkti i
október s.l. haust.að Stóra
Bretland gengi i Efnahags-
bandalagið samkvæmt þeim
samningum ,sem brezku
stjórninni tókst aö ná. Þingið
samþykkir jafnótt og sam-
kvæmt áætlun þær lagabreyt-
ingar, sem nauðsynlegar eru,
en þjóðaratkvæðagreiðsla fer
ekki fram. lrar gátu ekki orðið
aðilar nema að breyta stjórn-
arskránni og urðu vegna þess
að efna til þjóðaratkvæöa-
greiðslu. Hún fór fram i mai
og mikill meirihluti sam-
þykkti aðild.
Ákveðið hefir verið i Noregi,
að þjóðaratkvæðagreiðsla til
leiðbeiningar fari fram 25.
september i haust. Stórþingið
tekur endanlega ákvörðun að
fengnum niðurstöðum þjóðar-
atkvæðagreiðslunnar. 113 af
150 þingmönnum verða að
samþykkja aðild. Norska rik-
isstjórnin hefir lýst þvi yfir, að
hver sem úrslit þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar verði,
muni hún ekki mæla með aðild
nema að Danmörk gerist einn-
ig aðili.
1 20. grein dönsku stjórnar-
skrárinnar er kveðið á um, að
aðild Danmerkur að tiltekinni
gerð alþjóðasamtaka verði
annað hvort að samþykkja
með 5/6 atkvæða i þinginu eða
með minni meirihluta ef aðild-
in er borin undir þjóðarat-
kvæði. Hafna má aðild i þjóðar
atkvæöagreiöslunm ef meiri-
hluti greiddra atkvæða er á
móti og 30% atkvæðisbærra
manna hafna. Úrslit siðustu
atkvæðagreiðslu i þinginu
urðu þau, að 141 þingmaður
sagöi já en 32 nei. Mikill
meirihluti þingmanna er þvi
fylgjandi aðild en þó ekki 150,
eins og þyrfti til að uppfylla á-
kvæðið um fimm af sex þing-
mönnum. Samkvæmt stjórn-
arskránni verður þvi að efna
til þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hún fer fram 2. október, eða
réttri viku siðar en þjóðarat-
kvæðagreiðslan i Noregi.
Úrslit allra skoðanakann-
ana i Danmörku hafa sýnt
greinilegt meirihlutafylgi með
aðild og sá meirihluti hefir
farið stækkandi undangengna
mánuði. Svo er að sjá sem
meirihluti sé fylgjandi aðild
að Efnahagsbandalaginu jafn-
vel þó að Norðmenn hafni
henni, en sá meirihluti er
naumur. Rikisstjórnin danska
og forusta stóru flokkanna
fjögurra, sem standa að stefnu
Dana i utanrikismálum, hafa
lýst yfir fylgi sinu við aðild án
aðildar Norðmanna, en öllum
mun að sjálfsögðu þykja mjög
miður ef Norðmenn hafna að-
ildinni.
I þvi, sem ég segi hér á eftir,
geng ég út frá þvi, að bæði
Danir og Norömenn samþykki
aðild og •„rikin sex" verði
„rikin tiu" frá og með árs-
byrjun 1973. Ég ætla fyrst að
ræöa nokkuð áhrif stækkunar
Efnahagsbandalagsins innan
þess og á afstöðu þess til ann-
arra rikja yfirleitt, en snúa
mér siðan að afstöðu Norður-
Iandanna til Efnahagsbanda-
lagsins og hvers til annars ef
tvö þeirra gerast aðilar að
bandalaginu en hin þrjú gera
friverzlunarsamning við hið
stækkaöa bandalag.
FRAM VINDAN INN AN
STÆKKAÐS EFNAHAGS-
BANDALAGS
Þegar Efnahagsbandalagið
stækkar, ná tollaákvæði þess
og hin sameiginlega stefna i
landbúnaðarmálum til fjög-
urra nýrra rikja með sextiu
milljónir ibúa. Aðlögun tolla
og verðs á búsafurðum gerist
smátt og smátt á fimm árum.
Aðlögun tekur þó tiu ár um
sumt, sem lýtur að fiskveið-
um. Frjáls flutningur fjár-
magns og nokkur önnur atriði
Rómarsáttmálans lúta einnig
umsömdum aðlögunartima.
Stækkun bandalagsins er
stórt skref i átt til frjálsrar
verzlunar milli rikja. Markað-
ur, sem nær til 260 milljóna
manna með hlutfallslega háar
tekjur, gefur tækifæri til -
áhrifamikillar sérhæfingar og
framleiðsla og sala nýtur
kosta stórrekstrar, sem jafna
má til aðstæðna i Bandarikj-
unum. Hinn rúmi markaður
gefur góð tækifæri til sam-
starfs fyrirtækja i tveimur eða
fleiri rikjum til aukinnar hag-
kvæmni i hinum ýmsu iðn-
greinum. Jafnframt verður
auðveldara en áður að koma
við alþjóðlegu eftirliti með
fyrirtækjum, sem ná til
margra rikja, til dæmis áhrif-
um þeirra á samkeppni og
möguleika til skattundan-
dráttar.
Árin 1960—1970 hefir Efna-
hagsbandalagið einkum feng-
izt við að koma sameiginleg-
um tollaákvæðum og sameig-
inlegri stefnu i landbúnaðar-
málum i framkvæmd, sam-
ræma reglur um samkeppni
og frelsi til fyrirtækjastofnun-
ar innan aðildarrikjanna.
Margt er enn ógert i þessu
efni. Tollar eru hvergi nærri
eina aðferðin tilverndar inn-
lendum atvinnugreinum i ein-
stökúm þjóðlöndum.
Samræming og aukið freisi til
verzlunar og samkeppni
verður þó ekki mikilvægasta
verkefni hins stækkaða Efna-
hagsbandalags. Mikilvægasta
verkefni þess á árunum 1970-
1980 verður að sameina
stefnuna i efnahags- og
gengismálum, efla stefnu-
mörkun i þróun sérstakra
landshluta og auka framlög til
lausnar umhverfisvandans i
nútima þjóðfélagi. Ég mun
ekki fjalla nánar um þessi tvö
siðasttöldu verkefni, en ræða
nokkuð stefnuna i gengis-
málum og verzlun.
Tollar innan Efnahags-
bandalagsins veita yfirleitt
minni vernd en tollarnir i
rikjunum, sem um aðild
sækja. Þetta á þó ein
Paul Nyboe Andersen
kum við um tolla i Bretlandi.
Þegar Bretar taka upp tolla
Efnahagsbandalagsins gegn
umheiminum á erlendur iðn-
aður greiðari aðgang að
brezkum markaði en áður.
Efnahagsbandalagið veitir
iðnvarningi aðildarrikja sinna
hvergi nærri jafn mikla vernd
og stundum er gefið i skyn.
Tollarnir, sem Rómarsáttmál-
inn gerði ráð fyrir á varning
frá rikjum utan bandalagsins,
hafa verið lækkaðir smám
saman um þrjá fimmtu. Hins
vegar er enn drjúg vernd
fólgin i hinni sameiginlegu
stefnu i landbúnaðarmálum,
enda þótt hafa verði i huga, að
hún var mótuö til þess að
koma i stað verndar land-
búnaðarins i hverju aðildar-
rikjanna sex um sig.
Efnahagsbandalagið,
Bandarikin og önnur riki hafa
komið sér saman um að efnt
verði til nýrrar ráðstefnu á
grundvelli GATT um
verzlunar- og tollamál, senni-
lega i lok ársins 1973.
Markmið ráðstefnunnar er að
lækka eða afnema nú gildandi
tolla og f jarlægja ýmsar
verzlunarhindranir aðrar en
tolla. Hér er um að ræða nýjar
Kennedy-viðræður.
Bandarikjamenn vilja, að
hin ýmsu vandkvæði alþjóða-
viðskipta verði tekin til
meðferðar i nánum tengslum
við vanda alþjóðlegra gjald-
eyrismála, sem verið hefir
ofarlega á baugi siðan að
Bandarikjamenn felldu doll-
arinn gagnvart gulli og öðrum
gjaldmiðlum i ágúst i fyrra.
Bandarikjamenn haf:a fyrir
skömmu tilkynnt Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum um hið
nýja verð dollarsins,r en
Evrópumenn hafa ekki hraðað
samskonar tilkynningum,
auðsjáanlega vegna óvissu
um, að hið nýja gengi haldist.
Aðildarrikin tiu að hinu
stækkaða Efnahagsbandalagi
hafa komið sér saman um að
takmarka gengisbreytingar
innbyrðis við helming þess,
sem leyft var i samningunum i
Washington i fyrra, eða við 2
1/4 i stað 4 1/2%. Sviar hafa
ákveðið að fylgja þessarri
reglu i framkvæmd. Þrátt
fyrir þetta verður að yfirstiga
ýmsa örðugleika áður en
sameiginleg, evrópsk gengis-
stefna getur orðið að veru-
leika. Einingu verður að ná
innan hins stækkaða Efna-
hagsbandalags um þessi mál
áður en að unnt verður að
hefja heimssamninga um nýtt
gjaldeyriskerfi i stað dollar-
kerfisins, sem við höfum not-
ast við siðan i styrjaldarlok,
en nú er úr skorðum gengið.
Gengislækkun Bandarikja-
dollars hefir ekki enn uppfyllt
tvær af þeim vonum,sem við
hana voru tengdar. I fyrsta
lagi hefir greiðsluhalli Banda-
rikjanna ekki minnkað. Meira
að segja er gert ráð fyrir, að
hallinn á árinu 1972 verði
meiri en nokkru sinni fyrr,
meðal annars vegna of mikill-
ar hækkunar á verðlagi. 1 öðru
lagi er fjármagn ekki farið að
flytjast til Bandarikjanna að
nýju, en dollarastraumurinn
þaðan hefir verið striður und-
angengin ár. Af þessum sök-
um er ekki unnt að taka upp að
nokkru gullinnlausn dollars-
ins, sem gilti þar til 15. ágúst i
fyrra.
Hin mikla verðhækkun gulls
að undanförnu stafar einkum
af sérstökum ástæðum, sem
valdið hafa minnkandi fram-
boði á gulli, en ber þó einnig
vott um nokkra viðleitni til að
hagnast á nýrri, hugsanlegri
gengislækkun dollarsins eða
nýrri hækkun viðurkennds
verðs á gulli. Að minu viti er
þó ekki liklegt, að forsvars-
menn •Evrópurikja sætti sig
við nýja gengislækkun doll-
arsins i hlutfalli við gjald-
rniðla Evrópu. Laun i Evrópu
hækka mun örar en laun i
Bandarikjunum og bandarisk
samkeppnisaðstaða batnar
hlutfallslega.
Aðildarriki Efnahagsbanda-
lagsins munu ekki heldur fall-
ast á þá tillögu Bandarikja-
manna, að gjaldeyrismálin og
verzlunarmálin verði tekin
samtimis til meðferðar á al-
þjóða vettvangi. Þetta kom
skýrt fram 'a hýafstöðnum
Fimmtudagur. 13. júli. 1972
Fimmtudagur. 13. júli. 1972
TtMINN
11
ráðherrafundi OECD. Gjald-
eyrismálunum verður að ráða
til lykta hjá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum, en þar verður
komið á fót hópi fulltrúa
tuttugu eða tuttugu og tveggja
rikja i stað fulltrúa rikjanna
tiu, sem áður hafa haft þessi
mál til meðferðar, en Sviar
hafa einir Norðurlandaþjóða
átt aðild þar að.
Ollum aðildarrikjum Efna
hagsbandalags. hlýtur að
vera hagur að stöðugu gengi
og frjálsum verzlunarháttum
um heim allan. Stækkað Efna-
hagsbandalag er ekki vel til
þess fallið að heyja verzlunar-
strið við Bandarikin til dæmis.
Rikin tiu, sem væntanlega öðl-
ast brátt aðild hafa fimmtung
tekna sinna af útflutningi en
tekjur Bandarikjamanna af
útflutningi eru ekki nema einn
tuttugasti og fimmti af tekjum
þeirra. Vegna hinnar miklu
utanrikisverzlunar Vestur-
Evrópurikja er hagur þeirra
að verulegu leyti bundinn við
frjálsa verzlun og stöðugt
gengi um heim allan.
Vestur-Evrópumönnum ber
einnig i hagsmunaskyni að
fylgja fram jákvæðri upp-
byggingarstefnu gagnvart
vanþróuðu rikjunum. Væntan-
legu aðildarrikin tiu láta i té
mun meira en helming hinnar
alþjóðlegu aðstoðar og hafa
sýnt jákvæðari afstöðu til við-
skipta við vanþróuðu rikin en
Bandarikin eða kommúnista-
rikin til dæmis.
Sé litið til rikisverzlunar-
landanna i Austur-Evrópu
bendir framvindan að undan-
förnu til þess, að Sovétmenn
og Austur-Evrópumenn séu að
gera s,ér grein fyrir þeirri
staðreynd að Efnahagsbanda-
lagið stækki og aðildarriki
þess fylgi framvegis sameig-
inlegri stefnu gagnvart Aust-
urveldunum. Ég er sannfærð-
ur um, að slik sameiginleg
stefna i viðskiptamálum sé i
raun og veru eina leiðin til að
auka verulega viðskipti milli
Vestur-Evrópu og Austur-
Evrópu. Reynsla Dana hefir
leitt i ljós, að riki, sem eitt út
af fyrir sig gerir verzlunar-
samninga við Austur-Evrópu-
riki, á yfirleitt ekki kost á sölu
annars en þess, sem fyllir
skörðin, sem orðið hafa vegna
mistaka i áætlunargerðinni.
Gangi stækkað Efnahags-
bandalag hins vegar ekki til
sameiginlegra samninga get-
ur það látið rikin i austri
breyta áætlunum sinum á
þann veg, að efnahagsstefnan
miðist við meiri utanrikisvið-
skipti en áður.
NORÐURLÖND OG EFNA-
HAGSBANDALAGIÐ
Stóra-Bretland, Danmörk
og Noregur hverfa úr EFTA
að sex mánuðum iiðnum.
EFTA nær þá til fjögurra hlut-
lausra rikja (Sviþjóðar, Sviss
og Austurrikis, sem eru full-
gildir aðilar auk Finnlands,
sem er aukaaðili) og tveggja
rikja, sem ekki eru hlutlaus
(Island og Portúgal). Stokk-
hólmssamþykktin frá 1960
verður i gildi hjá þessum sex
rikjum og fámenn sendisveit
verður áfram i Genf, en EFTA
hefir glatað gildi sinu sem
mikilvægt friverzlunarbanda-
lag, og einkum af tveimur á-
stæðum: i fyrsta lagi hefir
Stóra-Bretland verið lang-
samlega fjölmennasta og á-
hrifamesta aðildarrikið og i
öðru lagi leggja öll aðildarrik-
in, sem eftir erurmeiri á-
herslu á að ná viðskiptasamn-
ingum við'stækkað Efnahags-
bandalag en að efla samvinnu
sina innbyrðis.
Bretar, Danir og Norðmenn
hafa lagt á það höfuðáherzlu i
samningum sinum um aðild
að Efnahagsbandalaginu, að
sú friverzlun, sem á komst
innan EFTA, glatist ekki við
stækkun Efnahagsbandalags-
ins. Þetta hefir verið afar
mikilvægt fyrir Dani og Norð-
menn vegna hinna miklu við-
skipta þeirra við aðra Norður-
landabúa, einkum Svia. Til
skamms tima hefir það verið
snar þáttur i deilunum um að-
ild Dana að Efnahagsbanda-
laginu, að ekki mætti risa toll-
múr að nýju við Eyrarsund,
þar sem Sviar eru, eftir tólf
ára friverzlun EF'TA, orðnir
stærstu innflytjendur unninna
vara frá Danmörku.
Mjög torvelt yrði hins vegar
fyrir þrjú ný aðildarriki að
Efnahagsbandalaginu að eiga
frjáls viðskipti með iðnvarn-
ing við.6 EFTA-riki, sem ekki
hefðu slik frjáls viðskipti við
hin upprunalegu sex aðildar-
riki Efnahagsbandalagsins.
Rökrétt lausn felst þvi i
frjálsri verzlun milli rikjanna
sex, sem eftir eru i EFTA, og
hins stækkaða Efnahags-
bandalags. Eins og kunnugt er
hafa samningar um slika skip-
an staðið yfir undangengið
misseri og búist er við,að þeim
ljúki á næstunni, verði undir-
ritaðir i lok júii og gangi i gildi
við áramót.
Aðildarrikin sex að EFTA
hafa ekki öll óskað eftir jafn
viðtækum samningum við
Efnahagsbandalagið. Sviar
töldu fulla aðild vel koma til á-
lita þegar farið var fyrst fram
á viðræður árið 1970. Vorið
1971 lýsti sænska stjórnin hins
vegar yfir, að full aðild teldist
ekki möguleg vegna hlutleysis
Svia, en óskað var áfram eftir
eins viðtæku samkomulagi og
framast væri unnt, þar á með-
al bæði um þátttöku i tolla-
samþykktum og sameigin-
legri stefnu i landbúnaðar-
málum.
Svisslendingar og Austur-
rikismenn hafa einnig óskað
eftir viðtækari samvinnu en
samningum um frjálsa verzl-
un með iðnvarning einvörð-
ungu. Finnar, Islendingar og
Portúgalir hafa hins vegar að-
eins beðið um friverzlunar-
samninga.
Núverandi Efnahagsbanda-
lag hefir gengið út frá þvi sem
ófrávikjanlegri grundvallar-
reglu, að annað hvort væri um
aðild að ræða með fullum rétt-
indum og skyldum eða einung-
is friverzlunarsamninga með
iðnaðarvörur án allrar þátt-
töku i ákvörðunum bandaíags-
ins eða undirbúningi þeirra.
Þess átti ekki að vera kostur
að ,,borða eftir matseðlinum”,
eins og það var orðað. Sviar
hafa þvi orðið að sætta sig við,
að hvorki yrði kostur á tolla-
bandalagi eða hinni sameigin-
legu stefnu i landbúnaðarmál-
um. Hins vegar hefir tekizt að
koma svonefndu framhalds-
ákvæði inn i væntanlega
samninga, þar sem gert er ráð
fyrir, að báðir aðilar séu
reiðubúnir að ræða aukningu
samvinnunnar ef æskilegt
reynist. Svisslendingar og
Austurrikismenn hafa einnig
fengið slikt fyrirheit. F'innar
óska hins vegar ekki eftir öðru
en friverzlunarsamningum og
þurfa þvi ekki á ákvæðinu að
halda.
Samningum er ekki lokið, en
ákveðnir drættir virðast þó
ráðnir. Gagnkvæm lækkun
verður á tollum á iðnaðarvör-
um þar til frjálsri verzlun er
náð að liðnum aðlögunartima,
sem er fimm ár fyrir flestar
vörur, átta fyrir sérstakar,
viðkvæmar vörur og tólf ár
fyrir pappirsvörur, nema
Efnahagsbandalagið gangi
lengra á lokastigi samning-
anna.
Sett verður i samningana
öryggisákvæði, sem gerir ráð
fyrir, að unnt verði að kref jast
endurskoðunar ef innflutning-
ur vegna lækkaðra tolla fer
fram úr ákveðnu marki. Fri-
verzlunin nær að verulegu
leyti til unninna matvara og
verndin, sem felst i tolli á full-
unnar vörur, hverfur smátt og
smátt. Mismun i tolli af sum-
um hráefnum til notkunar i
sælgæti verður eftirleiðis að
jafna með tilsvarandi inn-
flutningsgjaldi af hinni full-
unnu vöru þegar EFTA- riki
skipta við Efnahagsbanda-
lagsriki. Norðurlönd hafa far-
ið fram á, að hráefni til
smjörlíkisgerðar yrðu sett á
frilistann. Enn hefir ekki
reyn2t unnt að fá þvi fram-
gengt i samningunum. Eins
eru enn óráðin ákvæðin um
landbúnaðarvörur og fisk.
Svonefnd upprunaregla á að
gilda i friverzlunarsamning-
unum, þar sem vörur yrðu
annars fluttar inn til þess
lands, sem lægsta tolla hefir á
þeim. Túikun þessarar reglu
er mjög mikilvægt tækniat-
riði. Reglur EFTA-samning-
anna eru að þessu leyti rúmari
en reglurnar, sem Efnahags-
bandalagið beitir gegn van-
þróuðu rikjunum, sem gerðir
hafa verið friverzlunar#
samningar við. Ekki hefir
reynst unnt að fá Efnahags-
bandalagið til að fallast á
reglur EFTA, en þó hefir
þokast i áttina i vissum
atriðum.
Finnar hafa borið fram ósk
um frest á frágangi samning-
anna i von um að ná siðar hag-
stæðari ákvæðum um inn-
flutning pappirsvara en nú er
unnt Hvorki aðildarriki
EFTA né Efnahagsbandalag-
ins hafa þó samþykkt slikan
frest. Þó er enn óvist, hvorl
finnska stjórnin undirritar
samningana i lok júli um leið
og stjórnir annarra samnings-
rikja.
Efnahagsbandalagið hefir
gert viðunandi lausn land-
helgismálsins að skilyrði fyrir
friverzlunarsamningum við
íslendinga, en fyrirhugað er
að stækka fiskveiðilögsögu Is-
lands i 50 sjómilur 1.
september næst komandi með
einhliða ákvörðun Islendinga.
Enn er ekki ljóst, hvort unnt
reynist að fá núverandi Efna-
hagsbandalagsriki eða Stóra -
Bretland til að fallast á þá
ráðstöfun. Takist það ekki er
hugsanlegt, að friverzlunar-
samningur verði gerður nú, en
ekki undirritaður fyrr en sið-
ar.
Spyrja má, hver friverzl-
unarkjörin verði samkvæmt
þeim samningum, sem hér
hefir verið lýst lauslega, sam-
an borið við möguleikana á
fullri aðild að Efnahags-
bandalaginu. 1 fyrsta lagi er
aðlögunartiminn til tolla-
niðurfærslu lengri samkvæmt
friverzlunarsamningunum og
öryggisákvæðið veldur útflytj-
endum aukinni óvissu, sem
torveldar áætlanir og ákvarð-
anir um aukna fjárfestingu. 1
öðru lagi fjalla friverzlunar-
samningarnir einungis um
tolla, en aðildarrikin að Efna-
hagsbandalaginu munu smátt
og smátt afnema fjölmargar
tæknireglur, öryggisákvarð-
anir, varúðarráðstafanir
vegna sóttvarna manna og
dýra o.s.frv., sem truflað geta
verzlunina verulega. 1 þriðja
lagi fá fyrirtæki i EFTA-rikj-
um ekki heimild til að keppa
um opinbera verksamninga i
Efnahagsbandalagsrikjun-
um. Þá veldur upprunareglan
verulegu óhagræði i viðskipt-
um norrænna aðildarrikja
Efnahagsbandalagsins við
önnur Norðurlönd.
Mikilvægasti munurinn er
þó fólginn i þvi, að aðildarriki
ein hafa áhrifavald á
framtiðarákvarðanir Efna-
hagsbandalagsins um efna-
hagsmál, verzlunarsamninga
o.s.frv. Ákvarðanir, sem
stækkað Efnahagsbandalag
tekur á þessu sviði, verða svo
mikilvægar fyrir alla Vestur-
Evrópu, að rikin, sem utan
samtakanna standa, verða að
sniða stjórnmálaákvarðanir
sinar að verulegu leyti eftir
þeinl.
Tryggt er, að unnt verður að
halda hinum sameiginlega
norræna vinnumarkaði, svo og
gagnkvæmum alþýðutrygg-
ingum og samvinnu i mennta-
og menningarmáium, og eins
meginhluta þeirrar samvinnu,
sem nú er i gangi um sam-
ræmingu laga. Á allmörgum
sviðum er þessi samvinna
komin lengra en samvinnan
innan Efnahagsbandalagsins.
Nokkur óvissa rikir um þau
áhrif, sem mismunandi af-
staða Norðurlandanna til
Efnahagsbandalagsins kann
að hafa á samvinnu bæði ein-
staklinga og samvinnufélaga
un sérhæfingu i framleiðslu.
Sigrast verður á vissum erfið-
leikum i sambandi við suma
vöruflokka, til dæmis i mat-
vælaiðnaði, ef samvinnan á að
geta haldizt.
A stjórnmálasviðinu eru
allar Norðurlandaþjóðirnar á
einu máli um, að norræna
samvinnu, einnig i efnahags-
málum, eigi að varðveita og
auka eins og kostur er við hin
nýju skilyrði. Rikisstjörnir
Norðurlandanna hafa ákveðið
að koma á fót ráðherranefnd
um norræna samvinnu og
sérstakri frambúðarstofnun
til að fjalla um efnahags-
samvinnuna. Þessi stofnun er
nú i Osló, en verður framvegis
i riki, sem er aðili að Efna-
hagsbandalaginu, eða annað
hvort i Noregi eða Danmörku,
þar sem það á að tryggja eins
nána snertingu og unnt er við
framvinduna i hinu stækkaða
Efnahagsbandalagi.
Danir og Norðmenn bera
eðlilega sem aðilar að Efna-
hagsbandalaginu nokkra
ábyrgð á þvi, að norrænum
sjónarmiðum og norrænum
hagsmunum verði komið á
framfæri i rökræðum um
framvindu Efnahagsbanda-
lagsins i framtiðinni.
Fulltrúar þessarra rikja verða
að vinna að þvi, að hin
Norðurlöndin þrjú eigi kost á
að efla samvinnu sina við
Efnahagsbandalagið að svo
miklu leyti og á þann hátt,
sem þau óska. Þörfin á náinni
og tillitssamri samvinnu
Norðurlandaþjóðanna við hin
nýju skilyrði verður þvi ekki
minni en hún hefir verið til
þessa.
Mynd tekin i Koli i Finnlandi i lil-
efni aðalfundar Samvinnusam-
bands Norðurlanda N.A.F. 2. júli
1972. (33ja stiga hiti).
Frá vinstri:
Peder Söiland, lormaður norska
Samvinnusambandsins. Eero
Salovaara, forstjóri finnska Sam-
vinnusambandsins O.T.K.
Paul Nybo Andersen, fyrrv. efna-
hagsmálaráðh. Dana. Ebbe
Groes, forstjóri danska Sam-
vinnusambandsins, stjórnarfor-
maður N.A.F.
John Sallborg, forstjóri sænska
Samvinnusambandsins. Erlendur
Einarsson, forstjóri Samb. isl.
samvinnufélaga. Martti Muston-
en, forstjóri finnska Samvinnu-
sambandsins S.O.K.
MANDALA
Trúbrot LP-stereo
Trúbrot, TR 1.
í upphafi þótti mér
„Mandala" ekki sériega
skemmtileg plata og varð satt
aðsegja fyrir töluverðum von-
brigðum með hana. En eftir
þvi sem á liður og ég hlusta
meira á hana, þvi hrifnari
verðég og leyfi mér nú að lýsa
þvi yfir, að platan er einstak-
lega góð.
Mig minnirað það hafi verið
Magnús Kjartansson, sem
sagði mér skömmu eftir að
.....lifun" kom út, að þeir
félagar hefðu hug á að fara
aðrar leiðir i gerð næstu plötu,
eitthvað svipað og bandariska
fjörulallahljómsveitin Beach
Boys hefur verið að gera. Sið-
ar sagði Magnús mér, er ég
spurði hann út i „Mandala” að
aflokinni upptöku, að á plöt-
unni væri ákaflega mikil
músik, meira sagðist hann
ekki geta sagt.
()g satt var orðið. „Mand-
ala" er yfirfull af músik og
margt af þvi er mjög góð mús-
ik. Á margan hátt ber sú
músik sterkan keim af Beach
Boys, bæði i efnisvali og flutn-
ingi, sérstaklega þó söng. Trú-
brot fengu með sér til Kaup-
mannahafnar gamlan félaga,
Engilbert Jensen, en einmitt
þegar Engilbert var i Hljóm-
um i eina tið voru þeir beztir
og söngurinn i sérfiokki.
Gunnar Jökull lýsti þvi yfir
áður en þeir héldu utan i april
sl„ að nú ætluðu þeir að leggja
aðaiáherzluna á sönginn, hann
hefði réttilega oft verið gagn-
rýndur áður. En þvi miður er
söngurinn slakasta hliðin á
„Mandala” og er hann þó
hvergi slæmur. Engilbert hef-
ur auðheyrilega verið heldur
litið notaður, en þar sem hann
má heyra, er hann mjög góð-
ur, einlægur og vandvirkur,
eins og hans er von og visa.
Það er gjarnan gert, að bera
saman plötur. Hvernig stenzt
þessi nýja plata, þá sem á
undan kom? Staðreyndin er
sú, að varla er hægt að bera
þær saman, til þess eru þær of
ólikar. Helzt mætti segja, að
,,. . . lifun” hafi verið brezk
músik en „Mandala" ame-
risk. Ég efa ekki, að sú er
raunin af ásettu ráði og um
það er ekkert að segja nema
það eitt, að Trúbrot hafa alltaf
verið börn sins umhverfis og
hafa aldrei verið feimnir við
að viðurkenna það.
Gott dæmi um það er siðasta
lagið á plötunni, „Scherzo
Pan" eftir Magnús Kjartans-
son. Það er i rauninni ekki lag,
heldur einskonar endurminn-
ing Magnúsar, óþolinmóð en
jafnframt þroskuð svipmynd,
sem flögrar um hug hans i
glaumi og erli mannlifsins.
Um Magnús er annars það að
segja, að hann kemur mjög
vel frá þessari plölu og marg-
falt betur en þeirri siðustu,
sem hann kom nálægt, LP-
plötu þeirra Keflvikinga
Magnúsar & Jóhanns. Hér
virðist hann hafa fullt vald á
þvi, sem hann er að gera, hann
þekkir viðfangsefnin til hlýtar
og ofgerir hvergi. Lag hans
„My friend and I” er með
þeim skemmtilegri á plötunni
og ekki að undra að það sé
þegar orðið vinsælt i óska-
lagaþáttum Rikisútvarpsins
með texta eins og hér er vitnað
i: „We dig going for a ride on a
sunny day / smoke a pipe and
drink a little wine”. En
Magnús óttast þennan vin sinn
og kveðst sjálfur hræddur um
að missa yfirtökin. Hver vin-
urinn er, kemur aldrei i ljós,
en vissulega má geta i eyðurn-
ar i beinu framhaldi af textan-
um.
Hinir, Gunnar Þórðarson,
Rúnar Júliusson og Gunnar
Jökull Hákonarson, sleppa
einnig mjög vel frá sinu, til
dæmis bera lög Gunnars Þórð-
arsonar af, en eru jafnframt
auðþekkjanleg. Rúnar syngur
aðeins eitt lag oggerirþað þol-
anlega, en lagið það, „Coming
your way", er eitt það slak-
asta á plötunni. Gunnar Jökull
tvitók mikið af trommuleikn-
um og var það vel, þvi að nú —
gagnstætt við......lifun” —
er hann mjög sterkur,
skemmtilegur og tilþrifarikur
trommuleikari, eins og kemur
vel fram i stórgóðu lagi,
„Drifting".
Annars kemur enginn þeirra
betur út en hinir, þeir ná mjög
vel saman og takist Trúbrot að
halda þessu sama formi, þess-
um kvartett, áfram, getum við
innan tiðar farið að gera mikl-
ar kröfur til þeirra. Og raunar
mátti fyrir löngu fara að gera
þær kröfur til þeirra, sem við
nú gerum: ba-ði hafa þeir öðl-
azt margíalt meiri reynslu en
aðrir poppmúsikantar á landi
hér og ráða yfir margfalt
meiri getu en flestir aðrir.
Fyrir utan gallana i söngn-
um, sem er ekki nægilega
sterkur á köflum og geldur
andleysis (það er að segja:
þeir halda ekki tóninum nægi-
lega lengi), eru textarnir
veika hliðin. Fyrir utan
„Down by the water" — gull-
lallegt lag i stil Beach Boys og
G Þ. ( Bergþeyr við ströndina )
„Drifting" og „Rise and
shine", eru þeir mikið til end-
urtekning á þvi, sem Trúbrot
hal'a áður gert. Til dæmis er
„Pleasant daydreams" eins
og tekinn beint af ......lif-
un”.
í tveimur textanna kemur
fyrir þessi lina: „Ability to
pereeive or know things, with-
out conscious reasoning”.
Þykist ég vita, að þar eigi þeir
við, að fólki sé nokkurn veginn
nóg að vita innra með sér hver
sannleikurinn sé, án þess að
endilega þurfi að gera grein
fyrir honum. Textarnir eru
flestir hverjir sannir, en þeir
hafa lika sannað þessa linu i
sjónvarpsþættinum á dögun-
um, þar sem þeir virtust alls
ekki geta komið i mál hugsun-
um sinum
Heildarútkoma plötunnar er
sem sé sú, að hún er góð og lof-
ar mjög góðu um þá plötu,
sem mér skilst að þeir hafi
hug á að taka upp i haust. En
tvimælalaust er „Mandala”
merkilegust fyrir þær sakir,
að Trúbrot gáfu hana út sjálfir
og sakar ekki að minna á i þvi
sambandi, að hið opinbera
hefur hingað til ekki hikað við
að henda peningum i allskonar
„list” og hafa margar þeirra
„listamanna" skapað bæði
minna og ómerkilegra en Trú-
brot.
Upptaka og hljóðblöndun
(mixing) fór fram i Rosenberg
Sound Studios i Kaupmanna-
höfn undir stjórn Trúbrots.
Auk Engilberts Jensen aðstoð-
aði við upptökuna Bent
Hesselmann, saxófónleikari
úr Midnight Sun (sem gerir
mjög fallega hluti i einu lagi),
Gústi rótari og 8 manna
strengjasveit, sem þeir félag-
ar, aðallega þó Gunnar Þórö-
arson og Magnus, skrifuðu út
fyrir listilega vel.
Upptakan er mjög góð og
pressun sömuleiðis, en tón-
gæði (sánd) þótti mér betra á
.....lifun”, hreinna og fall-
egra. Umslagið borgaði með
Loftleiðaauglýsingunni 50% af
ferðakostnaði þeirra til
Kjöben og réttlætist þannig,
en ég man ekki betur en að i
fánalögum standi eitthvað um
að ekki megi nota islenzka
fánann i auglýsingaskyni!
ó.vald.