Tíminn - 05.09.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 5. september 1972
Komið á Snæfellsnes
18. ágúst 1972. Þoka á Fróðár-
heiði. Áætlunarbillinn frá
Reykjavik ekur i hlað á Hell —
issandi. Þar er þéttingshvass
suðvestan vindur. Blóm i görð-
um, veðurbarin, og hrislur eiga
erfitt uppdráttar þarna á opnu
flötu landi. Jarðvegur er send-
inn og kartöflur bragðgóðar,
garðar sumir i hraunbollum i
grennd. Konurnar reyna að
rækja blóm til yndisauka, þótt
veðrasamt sé. f garði Jóhönnu
Vigfúsdóttur á Munaðarhóli
standa „bláklæddir venusvagn-
ar” i löngum röðum úti við girð-
inguna. Upp við húsið vex eld-
lilja, og blóm er þar i hengipotti
viö dyrnar. ,,Ég set yfir það
plast i óveðrum,” segir frúin.
Það er hægt að rækta hér ýmis
Undir Stapafclli »g Snæfellsjökli.
skrautblóm i sæmilegu skjóli,
bezt gengur með hin lágvöxnu
og ýmsar islenzkar jurtir. Ég sé
þarna margar tegundir, bæði
fjölærar skrautjurtir og sumar-
bólmj einnig' ýmsar islenzkar
jurtir, t.d. burnirót, mjað-
urt.umfeðming.eyrarrós og
þrenningarfjólu. Fleiri Sand-
arakonur eiga litla, snotra
blómreiti. Utan garðanna ber
mikið á melgresi, silfurmuru
og vallhumli. Mururætur voru
fyrrum notaðar til matar. f
ferðabók Þorvaldar Thoroddsen
segir, að á Hellnum noti menn
töluvert mururætur á vorin til
matar (um 1890). ,,Þau áttu
börn og buru, grófu rætur og
muru”, segir í ævintýrunum.
Ekki er til langrar garða-
göngu boðið, billinn heldur
áfram til Ólafsvikur. 1 sendnu
landi neðan við Sveinsstaði, rétt
utan við Ólafsvikurenni, er dá-
litið kartöflugarðahverfi, sem
ég skoðaði siöar. Full rakt virt-
ist mér á blettum, en sprettu-
horfur þó allgóöar, og fá ólsar-
ar þaðan kartöflur á borðiö.
Undir „Enninu” var bálhvasst
og rauk allur sjórj einnig gekk á
með úrhellis skúrum. Vegur er
nú góður undir Ólafsvikurenni,
áður var ekið i fjöruna og varð
að sæta sjávarföllum. Við flýtt-
um okkur i húsaskjól á hótelinu i
Ólafsvik rétt við höfnina. Sið-
ustu bátarnir skutust inn i hafn-
armynnið og var ærinn velting-
ur á þeim. Gaf að lita skóg af
siglutrjám báðum megin viö
hafnarbryggjuna. Úti fyrir
braut mjög á Fróðaskeri, eins
og um hávetur, sögðu heima-
menn. Hélzt óveður til kvöldá.
Við inngang hótelsins hnöppuð-
ust unglingar saman um sæl-
gætissöluopið, og þeytti múgur-
inn sælgætisbréfum um gang-
ana. 1 veitingasalnum var
framreitt kaffi og „Hnallþóru-
brauð”, mundi Laxness segja,
þ.e. tertur og fl. sætabraut, en
þó einnig franskbrauð með osti.
Ég spurði eftir rúgbrauði eða
heilhveitibrauði. „Rúgbrauð
heilhveitibrauð! ” endurtók
þernan. „Það er ekki til hér. Við
höfum stundum útvegað rúg-
brauð til hótelsins,” bætti hún
mildilega við, „en enginn af
okkar gestum hefur snert það,
þó undarlegt sé, þvi að auðvitað
er miklu meiri næring i þvi en
franskbrauði.” Viðast annar
staðar vilja menn fá rúgbrauð
með áleggi. Um kvöldið bað ég
um hafragraut. „Það er ekki
hægt að fá hann hér,” var svarið
„en vellingur er stundum á
borðum.” ,,Og þá kannske slát-
ur?” spurði ég. „Nei, ekki er
svo vel um þetta leyti árs.”
Fæöi var að öðru leyti fremur
gott þarna i gistihúsinu og þægi-
leg aðbúð, enda margt gesta. A
vetrum kvað jafnan vera fullt af
vermönnum. Veitingasalurinn
er stór og þokkalegur með
myndir á veggjum og skáp með
kröbbum, skeljum, kuöungum
o.fl. sædýra til skrauts. Svart
fslandskort hangir á grænum
vegg. Stendur þar Ingólfur
landnámsmaður sem verndar-
vættur i hafi, en stórfiskar
synda fyrir ströndum. Sjórinn
veitir Ólsurum flest, og er næg
atvinna fyrir heimamenn.
Ólafsvik stendur undir hlið „i
halla og á stöllum. Falla smá4
fossar fram af klettum og fara
vel við græna og blágráa hlið-
ina. Nú feykti stormurinn vatn-
inu i gusum út á bergið. Að hlið-
arbaki gnæfir tindurinn Hrói
o.fl. hnjúkar yfir byggðina.
Þegar verzlun lagðist niður i
Rifi var ólafsvik löggiltur
verzlunarstaður árið 1687. Var
þar aðeins eitt timburhús fram-
an af. 1777 voru komin þar þrjú
hús, 1784 sex hús, er öll heyrðu
undir verzlunina. Nú búa um
þúsund manns i Ólafsvik. Húsin
eru flest lág steinhús, ljós á lit
með grænu þaki en nokkur með
rauðu. Blasa húsin, allra snotr-
ustu og vinalegustu kassar, við
undir grænni hliðinni. Flest
byggð eftir 1950. Munu nú 8 eða
I
I
|
I
O
Arnór Sigurjónsson:
Erfiðleikar framundan
Við fslendingar eigum nú
háskalega og erfiða tima fram-
undan. Haagdómstóllinn hefur,
að ósk andstæðinga okkar i land-
helgismálinu, tekið sér vald til
þess með rangsleitnum og ósvifn-
um dómi að siga á okkur erlend-
um veiðiflotum, eins og ólmum
hundum sé sigað á fénað i heima-
landi sinu. Dómur þessi er að visu
kallaður bráðabirgðadómur, til
þess að breiöa yfir ófyrirleitnina
og rangsleitnina. En eins vist er
það og tvisvar tveir eru fjórir, að
Haagdómstóllinn leiðréttir ekki
þessa gerð sina ótilneyddur.
Einnig verðurekkertmarfe tekiö á
hjali lögfræðinga okkar, að það
skipti máli, að form dómsins sé
ekki lögfræðilega lögsögulegt. A
slikt verður eigi af öörum litið,
nema þá helzt sem aumingjalega
sjálfsblekkingu þjóðar, sem ekki
hefur þrek til að horfast i augu við
vandamál sin, og sé þvi eigi vand-
leikið við hana. Við skulum, held-
ur en hafa uppi þvilikt ráðleysis-
hjal, gera okkur það ljóst, að bak
við Haag-dóminn standa ekki aö-
eins óskir ensku og þýzku rikis-
stjórnanna, heldur lika vilji ráð-
andi manna Efnahagsbandalags-
ins, sem hefur ótvirætt látið ljós
sittskina yfir þau fyrirheit sin, að
við skulum eigi njóta sæmilegra
viðskipta við það, nema við sætt
umst við rikisstjórnir Breta og
Þjóðverja, með þvi að láta af ósk-
um okkar og kröfum um stækk-
aða landhelgi og lofum þeim og
öðrum að yrja upp landgrunn
okkar og mið. Með dóminum á að
tryggja þaö, aðviðfáum ekki notiö
samúðar nokkurrar þjóðar i Vest-
ur-Evrópu i þvi „þorskastriöi”,
sem undirbúið er að hefja gegn
okkur eftir 1. september; Við get-
um þvi ekki gert okkur vonir um
að heyja það við Breta eina, eins
og þorskastriðið 1958—1959, held-
ur við Breta og Þjóðverja með
alla Vestur-Evrópu að baki sér,
Beneluxlöndin öll, ftaliu og
Frakkland. 1 bezta falli verðum
við að gera ráð fyrir verzlunaró-
kjörum og truflunum við veiðar
utan 12 milna landhelginnar, og
af þeim sökum tapi á rekstri okk-
ar nýja og gamla togaraflota.
Auk þessa er rétt að gera ráö fyr-
ir ýmislegu ófyrirsjáanlegu, sem
getur oröið enn verra, jafnvel
mjög miklu verra en þetta.
Við skulum enn gera okkur það
ljóst, að þau riki og lönd, sem nú
undirbúa viðskiptalegt og at-
vinnulegt striö gegn okkur, eru
riki og lönd, sem hafa verið okkur
mjög tengd viðskiptalega, fjár-
hagslega og menningarlega, og
við höfum um langt skeiö verið
flestum rikjum háðari og bundn-
ari. Við skulum einnig gera okkur
ljóst, að i þvi striði, sem að hönd-
um ber. höfum viö ekki visan ó-
tviræðan siðferðilegan stuðning
þeirra þjóða, sem við teljum okk-
ur nánastar, nema Finna (sem
eru okkur fjarlægastir Norður-
landaþjóða) og Danatþó ekki al-
veg ótviræðan). Norðmönnum
finnst þeir ekki vera i sama báti
og við, þvi að þeir hafa miklu
rýmri landhelgi, mikla landhelgi
milli meginlands sins og skerja-
garðs, og i skerjagarði sinum,
umfram það sem við höfum, og
auk þess er viðafskemmrafrá yztu
takmörkum landhelgi þeirra á
djúpsævi en hér við land. Þeir
hafa þvi ástæðu til að gleðjast af
sinu án þess að finna til með okk-
ur. Sviar telja sig búa við svo eitr-
aðan sjó, að þeir hafi ekki lengur
neinu teljandi að tapa, þó að þeir
leyfi sér að vera fylgjandi alþjóð-
legum samningum um yfirborðs-
réttlæti i landhelgismálum og
svni i þeim málum litla vináttu
uppivöðslusömum steigurlætis
þjóðum, sem hafa aðgang að
stóru hafi eins og fslending-
ar. Landhelgismálinu til ofurlit
illar skýringar skal þess getið, að
ef með sjávarútvegi okkar fs-
lendinga er talinn fiskiðnaður
okkar, hlutdeild i kaupsiglingum
og verzlun þjóðarinnar erlendis,
lætur nærri að atvinnutekjur
hennar af sjávarútvegi séu um
helmingur af öllum atvinnutekj-
um hennar. Bretar telja hins
vegar atvinnutekjur sinar af
sjávarútvegi með atvinnutekjum
af landbúnaði, en þannig tald-
ar ná samanlagðar landbúnaðar-
tekjur þeirra ekki 3% atvinnu-
tekna þeirra. Hve mikið af þess-
um 3% landbúnaðarteknanna,
svona talinna, eru tekjur af
sjávarútvegi og hve mikið af
sjávarútvegstekjum er af fisk-
veiðum við fsland, verður ekki
auöveldlega reiknað utan hag-
stofu þeirra, þar sem frumgögnin
er að finna, en óliklegt sýnist, að
allar atvinnutekjur þeirra af fisk-
veiðum við fsland nái 1/1000 af at-
vinnutekjum þeirra. Hlutur
sjávarútvegs Þjóðverja i heild, og
hlutdeild fiskveiöa þeirra við fs-
land, er enn minni en Breta.
Þeim, sem þykja kann það aö
einhverju leyti rangt að lita á
þetta mál frá sjónarmiði fá-
mennrar þjóðar og meta það til
jafns við sjónarmið þjóða, sem
fram geta talið einstaklinga, skal
á það bent, að Breta og Þjóö-
verja kostar það litið sem ekki
neitt að bæta öllum sinum ein-
staklingum, sem fiskveiðar
stunda við fsland allan tekjumissi
af þeim veiðum — i mesta lagi
0,1% af öllum atvinnutekjum
þjóða þeirra, en fslendingum
væri algjörlega óviðráðanlegt að
bæta sinu fólki þann tekjumissi,
sem þvi fylgdi, að þeirra sjávar-
útvegur yrði af þeim tekinn. Jafn-
vel það, að tekjur þeirra af sjáv-
arútvegi minnka um 5—10% er
þeim mjög tilfinnanlegt fjárhags-
legt áfall.
Næst skal á það bent, sem er
aðalatriði þessa landhelgismáls.
Það varðar ekki fyrst og fremst
árið sem er að liða, 1972, næsta ái;
1973 og næstu ár þar á eftir, held-
ur alla framtið, að islenzk fiski-
mið séu varðveitt. fslendingar
vilja varðveita þau, geta varð-
veitt þau og munu varðveita þau,
ef þeir fá óskorað vald yfir þeim.
Þeir munu einnig rækta þau til
aukinna nota sjálfra sin vegna og
allra þeirra, er fisks vilja neyta.
Þetta munu engir aðrir gera.
Bretar og Þjóðverjar vilja aug-
ljóslega yrja miðin og eyðileggja
til bráðabirgðar hagnaðar fárra
einstaklinga, sem búa undir
vernd þeirra og lögsögu. 011 mál-
færsla þeirra nú ber þessu glögg-
íega vitni, aðeins á ofurlitíð niis
jafnlega hreinskilinn hátt. Þeir
mundu leggja kapp á að halda
tryggilega og fast við þessa
stefnu sina, jafnvel þótt einhver
alþjóðleg ákvæöi yrðu samþykkt
og sett til að takmarka slik
skemmdarverk, af þvi aö þeir lita
svo á, að hér sé að ræða um sjó,
sem er almenningur og þeim ó-
viðkomandi að allri umhirðu.
Þeir færa ótviræðar og glöggar
sannanir fyrir þvi, að þetta sé
þeirra sjónarmið með fyrirheit-
um sinum um að taka upp sjó-
hernað að hætti ræningja, eins og
Bretar hafa lýst slikum sjóhern-
aði sjálfra sin á 17., 18. og jafnvel
19. öld fram að þeim tima, er þeir
töldu sig ráöa yfir höfunum og
gerðust i krafti þess einskonar
lögreglumenn hafsins og vildu um
stundarsakir gerast tiltölulega
siðaðir menn. Nú ættu þeir að
leggja slikt niður á tilteknum haf-
svæðum. Hér verður þeim þakk-
aður rökstuðningurinn, þvi að
hann getur komiö okkur fslend-
ingum að hald siðar, og verður
forfeörum þeirra af þeim sökum
fyrirgefin forn sjórán, þó að þau
hafi stundum e.t.v. kostað okkur
fslendingaþað, að við höfum ekki
getað stundaö sjórán sjálfir á
sama tima vegna fátæktar og
sults. Vissulega er það skoðun
okkar íslendinga, að sjórán
skipa, sem breiða yfir nafn og
númer eigi ekki lengur við, og að
sú menningarviðleitni Breta
verði þeim ekki til ávinnings,
heldur bara til óvirðingar.
Það skal meö gleði viðurkennt,
að fyrirhugaður sjóhernaður
brezkra og þýzkra útgerðar-
manna studdur af rikisstjórnum
þeirra á hendur okkar fslendinga,
er að litlu leyti gerður vitandi vits
af brezku og þýzku þjóöunum.
Vissulega lætur meginhluti þess-
ara þjóða hernaðarútboð þetta
sér óviðkomandi. Það er að þvi
leyti vorkunn, að þeim eru mörg
mál miklu mikilvægari og erfið-
ari viðfangs. Við tslendingar er-
um eina þjóðin, sem þetta land-
helgismál er mál málanna, þvi að
ekkert land þessarar álfu heims á
jafn fátækt land að mold og gróðri
og jafn auðugan sjó til fiskifanga.
Ég minnist á þetta vorkunnar
mál þjóðanna brezku og þýzku, af
þvi að mér er, þrátt fyrir hern-
aðarútboð þeirra á hendur okkur,
þelhlýtt til þeirra beggja vegna
persónulegra kynna. Ég hef dval-
ið árum saman i Bretlandi og
virði Breta, sem þjóð, mjög mik-
ils fyrir það, hvernig þeir búa að
landi sinu og hver að öðrum
heima fyrir (þó aö út af geti