Tíminn - 22.09.1972, Blaðsíða 9

Föstudagur 22. seotember 1972.
Útgefandi: Fralnsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þór-:
arinn Þórarinsson (ábm.). Jón Helgason, Tómas Karlssoní
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timáns).';
Auglýsingastjóri: Steingrimur. Glslasoni.' Ritstjórnarskrifi:
stofur í Edduhúsinu við Lindargötu, símar 18300-18306j:
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiöslusimi 12323 — augiýs-
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurtsimi 18300. Áskriftargjald
225 krónur á mánuði innan lands, i iausasölu 15 krónur ein
takiö. Blaðaprent h.f.
í dag kveður þjóðin
* w
Asgeir Asgeirsson
hinztu kveðju
Útför Ásgeirs Ásgeirssonar, fyrrverandi for-
seta íslands, verður gerð i dag frá Dómkirkj-
unni i Reykjavik. Ásgeir Ásgeirsson gegndi
embætti þjóðhöðingja íslands i 16 ár.
í minningargreinumÁsgeirÁsgeirsson, sem
óiafur Jóhannesson, forsætisráðherra, ritar i
Tímann i dag, segir hann m.a.:
„Ásgeir Ásgeirsson kom mjög við sögu is-
lenzkra þjóðmála um nær hálfrar aldar skeið.
Ungur að árum vakti hann á sér athygli með
ágætri ræðumennsku, frjálslyndi, framfara-
áhuga og óvenjulegri gíæsimennsku. Hann
kom á Alþing aðeins tuttugu og niu ára að
aldri, árið 1923, og átti þar óslitið sæti til 1952,
er hann var kjörinn Forseti islands. Hann var
forseti sameinaðs Alþingis 1930-31, og var
framkoma hans á Alþingishátiðinni rómuð og
vakti verðskuldaða athygli, bæði hér heima og
erlendis. Fjármálaráðherra var hann 1931-34
og forsætisráðherra 1932-34. Hann var fræðslu-
málastjóri i nokkur ár og bankastjóri Útvegs-
banka íslands var hann frá 1938 til 1952. Auk
þess gegndi hann fjölmörgum trúnaðarstörf-
um, sem hér verða ekki taíin. Forseti íslands
var hann svo kjörinn 1952 og gegndi þvi æðsta
embætti þjóðarinnar i samfleytt 16 ár.”
Ólafur Jóhannesson minnir siðan á, að Ás-
geir Ásgeirsson átti drjúgan þátt i þeirri
umbótabaráttu, sem hófst með valdatöku
Framsóknarflokksins 1927. Eftir að hann gerð-
ist Alþýðuflokksmaður, mun hann og jafnan
hafa veriö mikill ráðamaður i þeim flokki, þó
að hann stæði þar ekki i allra fremstu viglinu.
Telur Ólafur að þingsagan muni sýna, að þar
hafi Ásgeir Ásgeirsson léð mörgum góðum
málum lið. Segir forsætisráðherra, að hann
hyggi, að Ásgeir Ásgeirsson hafi i stjórnmála-
störfum sinum verið maður, sem hafi kosið að
bera kiæði á vopnin — maður sátta og samn-
inga fremur en valdboðs og hörku.
„Um stjórnmálastörf Ásgeirs Ásgeirssonar
verður sjálfsagt deilt og dómar felldir, svo sem
um starfsemi annarra þeirra, er á þvi sviði
standa. Um hitt hygg ég, að öll þjóðin sé sam-
mála, að hann hafi rækt sitt langa forsetastarf
svo sem bezt varð á kosið. Þar naut hann sin
vel, vann sér hvarvetna traust og virðingu,
jafnt heima og erlendis, jafnt i konungssölum
sem á alþýðuheimilum.
Má og segja, að hann hafi verið vel undir það
búinn að takast forsetastarf á hendur. Auk
meðfæddra hæfileika hafði hann mikla og
margháttaða starfsreynslu og staðgóða þekk-
ingu á fólki og þjóðarhögum. Með virðulegri
framkomu og eðlislægri háttvisi rækti hann hið
vandasama þjóðhöfðingjastarf smáþjóðar og
kom ætið fram á þann hátt, að íslandi var sómi
að.”
Að loknum löngum og viðburðarikum starfs-
degi kveður islenzka þjóðin i dag Ásgeir Ás-
geirsson með virðingu og þökk fyrir mikil og
vel unnin störf i þágu lands og lýðs.
TÍMINN
9
Þórarinn Þórarinsson: Ferðaþættir frá Síberíu II
Byltingin markaði tíma-
mót í sögu Síberíu
An Síberíu hefðu Rússar vart sigrað í síðari heimsstyrjöldinni
l.oðskinn frú Sfberíu hafa lcngi vcrið cftirsótt
ÞÓTT Kinverjar dragi i efa
yfirráðarétt Rússa yfir ýms-
um landssvæðum i Asiu, hafa
þeir ekki véfengt yfirráðarétt
þeirra yfir Siberiu. Landa-
kröfur Kinverja ná til annarra
landssvæða i Austur-Asiu og
Mið-Asiu. Rússar lögöu Sibe-
riu undir sig á siöari hluta 16.
og fyrri hluta 17. aldar, án
þess að eiga i nokkurri sam-
keppni við önnur stórveldi.
Þar voru þá fyrir tiltölulega
fámennir þjóðflokkar og land-
ið mátti heita að litlu leyti
byggt. Nær eingöngu Rússar
og Ukrainumenn hafa flutzt
þangað siðan og munu um 85%
af ibúum Siberiu vera Rússar
og Ukrainumenn. Eðlilegt er
þvi að lita á Siberiu sem al-
rússneskt land, enda er það
hluti af rússneska lýðveldinu,
sem er stærsta lýðveldið i
Sovétrikjunum. Stærstu þjóð-
flokkarnir, aðrir en Rússar og
Ukrainumenn.hafa einskonar
heimastjórn á svæðum, þar
sem þeir eru i meirihluta, og
eru sum þeirra mjög viðlend,
t.d. Jakutia og Buryatia.
RÚSSAR hófu snemma á
öldum að hafa verzlunarskipti
við þjóðflokkana i Vestur-
Siberiu. Einkum voru loðskinn
þeirra eftirsótt. Það hindraði
þó þessi viðskipti, að ekki var
hægt að fara þangaö meö góðu
móti, nema norðan eðasunnan
Úralfjalla, og var syðri leiðin
miklu auðveldari. Þar réðu
hinsvegar Tatarar rikjum og
hindruðu ferðir Rússa. A
þessu varð fyrst veruleg
breyting, þegar Ivan grimmi
sigraði Tatarahöfðingjana i
Kazan 1552. Fimm árum siðar
lét Ivan lýsa sig keisara allrar
Siberiu og taldi hann keisara-
dæmi sitt ná alla leið til
Svartahafs. En þetta nægði þó
ekki til að tryggja yfirráðin
yfrir Siberiu, þvi að rúmri öld
áþur höföu Tatarar stofnað
riki i Vestur-Siberiu og komið
sér upp höfuðborg, sem þeir
nefndu Sibir. Árið 1582 áttu
rússneskir kaupmenn mestan
þátt i þvi, að Kósakkaforingi,
sem Jermek hét, hélt með 540
kósakka og 300 málaliða aðra
inn i Siberiu og sigraði
Tatarahöfðingiann i Sibir og
hersveitir hans. Eftir það
mættu Rússar ekki teljandi
mótspyrnu i Siberiu. Þó töldu
þeir sér öruggara að koma þar
upp virkjum á ýmsum stöö-
um, og var það upphaf margra
þeirra borga, sem siðar risu
upp i Siberiu. Þannig rekur
Tobolsk sögu sina til 1587,
Tomsk til 1604, Krasnoyarsk
til 1627 og Jakutsk til 1632.
Árið 1638 höfðu Rússar náð
alla leið til Kyrrahafs. Yfir-
leitt er talið, að þeir hafi lagt
Siberiu undir sig á árunum
1580-1640.
SÓKN Rússa i Siberiu var
allajafnan þannig háttað, að
hermenn og kaupmenn fóru á
undan og voru það einkum loð-
skinnin, sem kaupmenn sótt-
ust eftir. Loðskinnin frá Sibe-
riu voru mjög eftirsótt
verzlunarvara og eru það enn i
dag, þvi að um 80% loðskinna
framleiðslunnar i Sovét-
rikjunum er i Siberiu. Eftir að
hermenn höfðu byggt virki og
kaupmenn reist verzlunar-
staði, komu aðrir innflytjend-
ur, einkum bændur, sem hófu
að stunda landbúnað. Siöar
byrjuðu svo Rússa-keisarar að
senda þangað fanga, sem m.a.
voru látnir vinna þar við
silfurnámur og gullgröft, en
öðrum málmum var litt sinnt.
Kjörin i fangabúðunum voru
hin hörmulegustu, og vegna
þeirra varð Siberia illræmd
sem einskonar viti á jörðu.
Hinsvegar bjuggu ekki allir
fangar við sömu kjör. Oft
hlutu aðalsmenn eða mennta-
mennekki nema útlegðardóm.
Þeir gátu lifað tiltölulega
frjálsu lifi i Siberiu, en máttu
ekki fara þaðan. Margt bendir
til, að dvöl þessara manna i
Siberiu hafi stuðlað að meira
menningarlifi þar en ella hefði
orðið. I þjóðminjasafninu i
Irkutsk er stór stofa helguð
aðalsmönnum og mennta-
mönnum, sem voru dæmdir til
útlegðar eftir desemberupp-
reisnina i Fétursborg 1825, en
þeir höfðu setzt að i Irkutsk og
þótt hafa góð áhrif þar. Lenin
var i útlegð I Siberiu um skeið
og naut þá frelsis til ritstarfa
og ýmissar iðju. M.a. fékk
hann greiðan aðgang að stóru
bókasafni, sem var á næstu
grösum. Hann reit sum merk-
ustu rit sin á þessum árum.
Um siðustu aldamót gerðist
tvennt, sem hleypti nýju fjöri i
landnámið i Siberiu. Annað
var það, að bændaánauðin var
afnumin i Rússlandi og flutt-
ust þá margir bændur til Sibe-
riu. Hitt var það, að lokið var
lagningu Siberiujárnbrautar-
innar, sem náði alla leið til
Kyrrahafs. 1 kjölfar hennar
fylgdi aukin nýting á námu-
auðæfum og ýmiss konar
iðnaður og greiðari verzlun. Á
árunum 1896-1914 flutti um 2
millj. bænda frá Rússlandi til
Siberiu og hófu flestir þeirra
búskap þar. I upphafi fyrri
heimsstyrjaldarinnar er talið
að ibúar Siberiu hafi verið um
8 milljónir.
ÓUMDEILANLEGT er, aö
byltingin 1917 markaði þátta-
skil i sögu Siberiu. Hinir nýju
valdhafar gerðu sér enn betri
grein fyrir hinum miklu auð-
æfum þar en keisarastjórnin
hafði gert. Gerðar voru áætl-
anir um miklar stóriðjufram-
kvæmdir. M.a. var ákveðið aö
nota kolin til að koma þar upp
miklum járn- og stálverk-
smiðjum á þann hátt, að flytja
járnmálminn frá Úralfjöllum.
Þessar áætlanir komust i
framkvæmd og þóttu mikið af-
rek á sinum tima. Nú er orðið
óþarft að flytja járngrýtið frá
Úralfjöllum, þvi að nóg er til
af þvi i Siberiu.
Heimsstyrjöldin siðari átti
mikinn þátt i eflingu hvers-
konar stóriðnaðar i Siberiu. 1
mörgum tilfellum tókst Rúss-
um að flytja vélar frá Rúss-
landi til Siberiu og endurreisa
verksmiðjurnar þar. Á þann
og annan hátt var reynt að efla
iðnaðinn i Siberiu á
striðsárunum. Sumir sagn
fræðingar telja liklegt, að
Rússar hefðu tapað i styrjöld-
inni, ef þeir hefðu ekki stuðzt
við iðnaðinn i Siberiu. Eftir
styrjöldina var svo eflingu
iðnaðarins þar haidið áfram.
Fyrst áttu hernaðarlegar
ástæður sinn þátt i þvi, þar
sem reynslan frá siðari
heimsstyrjöldinni sýndi, að
ekki var hyggilegt aö hafa
mestalla stóriðjuna i Evrópu-
hluta Sovétrikjanna. Þannig
var talið 1956, að helmingur
allrarjárn- og stál-vinnslu i
Sovétrikjunum væri i Siberiu
og einnig um 50%, alls efna-
iðnaðarins. Á siðari árum hafa
svo komið til sögunnar hin
miklu orkuver og allskonar
stóriðja fylgt i kjölfar þeirra,
t.d. mikil álvinnsla. Siberia er
óðum að verða eitt mesta stór-
iðjusvæði heimsins.
Sennilega háir fólksskortur
Siberiu eins og er. úr þvi er
m.a. reynt aö bæta á tvennan
hátt. Kaupgjald er yfirleitt
hærra i Siberiu en annarsstað-
ar i Sovétrikjunum. Enn meiri
áherzla virðist lika lögö þar á
menntun og vélvæðingu en
annarsstaðar i Sovétrikjun-
um. Við ætlum að bæta upp
fólksfæðina, sagði einn
Siberiumaður við mig, með
þvi að hafa valinn mann i
hverju rúmi og láta vélarnar
vinna sem mest af þvi, sem
gera þarf. Við munum heldur
ekki nota alla orkuna heima
fyrir, heldur stefna að þvi, að
selja hana til Evrópu, Japans
og viðar. Aðalkeppikefli okkar
er ekki fólksfjöldinn, heldur að
geta nýtt auðæfin og haldið
Siberiu jafnframt sem mest
hreinni og óspjallaðri af
mannavöldum. Einnig i þessu
viðlenda landi eru mengunar-
málin komin mjög á dagskrá
og sennilega mun það m.a.
verða til þess, að stóriðja
verði ekki látin spilla hinu
fræga og fagra Baikalvatni.
—TK