Tíminn - 30.09.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Laugardagur :iO. september 1972.
Ræða Einars Ágústssonar, utanríkisráðherra, á allsherjarþingi 5Þ í gærkvöldi:
Þakka skilning margra þjóða á nauðsyn
íslendinga til að vemda tilveru sína
Hr. forseti.
Fyrir hönd sendinefndar minnar vil ég taka undir orð
fyrri ræðumanna og flytja yður einlægar árnaöaróskir í
tilefni af kjöri yðar sem forseti þessa Allsherjarþings.
Sendinefnd Islands mun i hinum almennu umræðum
aö þessu sinni einungis fjalla um ástand þaö, sem nú rik-
ir á hafinu umhverfis tsland. Hættuástand er^nú fyrir
hendi i þeim hluta heims, sem ég tel rétt að vekjá athygli
Allsherjarþingsins á. Ég mun fyrst ræöa það ástand sér-
staklega og siðan i ljósi réttarreglna á hafinu, og þá
einkum með hiiðsjón af undirbúningi fyrir hina væntan-
legu Hafréttarráðstefnu. Mun þá hin almenna þýðing
þessa sérstaka tilviks liggja ljóst fyrir.
Ég vil þá fyrst lýsa ástandinu á hafsvæðinu umhverfis
Island.
Það er staðreynd, sem ekki verður umflúin, að hinn 1.
september 1972 voru fiskveiðimörkin umhverfis tsland
færð út i 50 milur, svo sem ég tilkynnti úr þessum ræðu-
stól fyrir ári. t meira en ár hefur verið leitazt við að ná
hagfelldri lausn á þeim vandamálum, sem skapazt hafa
fyrir togaraútgerö þeirra þjóða sem mestra hagsmuna
hafa að gæta i þessu sambandi. A þeim grundvelli var
samkomulag gert hinn 7. september 1972 milli tsiands og
Belgiu, þar sem tilteknum fjölda belgiskra togara var
veitt leyfi af islenzkum stjórnvöldum, til að stunda fisk-
veiöar fram til 1. júni 1974 á tilteknum timum og svæðum
innan hinna nýju fiskveiðimarka. Hér er um að ræða
hagfellt fyrirkomulag, sem eftir atvikum var álitiö fela i
sér fullnægjandi lausn á vandamálunum. Svipuðu
fyrirkomulagi hefur einnig verið komiö á að þvi er varð-
ar fiskiskip frá Færeyjum.
Viðræður við Bretland og Sambandslýðveldið Þýzka-
land fara enn fram, en engin lausn er enn fengin. Aðeins
eitt aðildarriki S.þ. — Bretland — hefur haldið áfram aö
senda fiskiskip til veiða innan fiskveiðimarkanna gagn-
stætt islenzkum lögum og reglugerðum og alvarlegir at-
burðir hafa þegar átt sér stað. Þetta framferði er tengt
leiðarvisun um bráðabirgðaúrræði, dags. 17. ágúst 1972,
frá Alþjóðadómstólnum, sem ætlað er að heimila brezk-
um togurum að veiða 170.000 tonn af fiski árlega á ís-
landssvæðinu. Bretland hefur reynt að höfða mál fyrir
dómstólnum á grundvelli erindaskipta frá 1961.
Rikisstjórn tslands tilkynnti rikisstjórn Bretlands
þegar hinn 31. ágúst 1971 að hún teldi, að samþykkt á
dómsögu dómsins samkvæmt samkomulaginu frá 1961
hefði náð tilgangi sinum og væri það þess vegna brott-
fallið. Þetta sjónarmið var siðar staðfest með samhljóða
ályktun Alþingis. Til skýringar vil ég með leyfi yðar, hr.
forseti, lesa fyrir þingheimi texta orðsendingar rikis-
stjórnar tslands frá 31. ágúst 1971 til rikisstjórnar Bret-
lands. Orðsendingin hljóðar þannig:
„llinii 11. mar/. 1961 skiptust ríkisstjórnir lslands og
Bretlands á orðsendingum um lausn fiskveiðideilunnar
inílli landanna, sem átti rót sína aö rekja til útfærslu
fiskveiðitakmarkanna við island árið 1958. 1 orösending-
um þessum scgir:
„Kikisstjórn islands mun halda áfram að vinna að
framkvæmd ályktunar Alþingis frá 5. mai 1959 varöandi
útfærslu fiskveiöilögsögunnar við island, en mun til-
kynna rfkisstjórn Bretlands slika útfærslu mcð sex mán-
aða fyrirvara, og risi ágreiningur um slika útfærslu.
skal lionum, cf annar hvor aðili óskar, skotið til Alþjóða-
dómstólsins”.
Kikisstjórn islands vinnur áfram að þvi að fram-
kvæma ályktun Alþingis með hiiösjón af aukinni þekk-
ingu og annarri þróun, sem átt liefur sér stað siöan skip-
/t var á orösendingunum og er þeirrar skoðunar, að nú
liafi verið náð að fullu tilgangi og markmiði ofangreinds
ákvæðis um að visa tilteknum ágreiningsatriöum til
dómsúrlausnar. A þvi tiu ára timabili, sem nú er liðið,
hefur rfkisstjórn Brellands notið góös af þeirri stefnu
rikisstjórnar tslands, aö frekari útfærslu fiskveiðitak-
markanna yrði frestað uni sanngjarnan og hæfilegan
tima. Vegna þróunar á sviði visinda og efnahagsmála
(þ.á.m. sivaxandi hættu á aukinni hátæknivæddri sókn á
islandsmið) cr framhald þcirrar stefnu orðið óhóftega
þungbært og óviðunandi, enda stofnar hún í voða við-
lialdi auðlinda sjávarins, sem íslenzk þjóð byggir af-
komu sina á.
í þvi skyni að efla verndarráðstafanir, sem nauðsyn-
legar eru til að tryggja lifshagsmuni islenzku þjóðarinn-
ar á hafinu umhverfis landiö, telur rlkisstjórn islands nú
nauðsyn bcra lil að færa út fiskveiöitakmörk islands,
þannig að þau nái yfir hafsvæöi landgrunnsins. Káðgert
er. að hin nýju takmörk gangi i gildi eigi siðar en 1.
september 1972 og veröur nákvæm staðsetning þeirra
tilkynnt siðar.
Með hliðsjón af ofangrcindu er rikisstjórn islands þess
reiðubúin, að á grundvelli umræðna þeirra, sem þegar
hafa átt sér stað í London, vcrði stofnað til funda fulltrúa
rikisstjórna Bretlands og islands i þeim tilgangi að finna
hagfellda lausn á þeim vandamálum, sem hér er um að
ræða.”
Röksemdir þessar voru staðfestar i orðsendingu,
dags. 24. febrúar 1972 og fylgdi þar með greinargerðin
„Fiskveiðilögsaga Islands”, þar sem lýst er þeim
sjónarmiðum, er liggi til grundvallar þeirri ákvöröun
rikisstjórnar tslands að gefa út hina nýju reglugerð. Sú
greinargerð hefir verið send öllum aðildarrikjum Saon-
einuðu þjóðanna.
Hinn 14. april 1972 tilkynnti ritari Alþjóðadómsins mér
að rikisstjórn Bretlands hefði afhent málshöfðunar-
beiöni gegn islandi á grundvelli erindaskipta frá 1961
sem ég hefi þegar vitnað til.
1 svari minu óskaði ég eftir þvi, að athygli dómstólsins
yrði vakin á ýmsum skjölum sem fjölluðu um aðdrag-
anda og brottfall umrædds samkomulags og hinar
breyttu aðstæður vegna hinnar siauknu nýtingar fiski-
Einar Agústsson
miðanna umhverfis ísland. Ég sagði, að sú hætta sem
þetta hefði i för með sér fyrir islenzku þjóðina gerði
frekari umráð nauðsynleg af hálfu tslands, eina strand-
rikisins á svæöinu.
t bréfi minu til dómstólsins lýsti ég einnig skoðunum
rikisstjórnar islands varðandi erindaskiptin, sem reynt
var að byggja málshöfðun á. Þeim skoðunum skal nú
lýst.
Atvik þau, sem lágu að baki orðsendinganna frá 1961,
voru mjög erfiö, enda hafði brezki flotinn beitt afli gegn
framkvæmd 12 milna fiskveiðimarkanna, sem islenzka
ríkisstjórnin ákvaðárið 1958. Þær fólu í sér lausn þeirrar
deilu, en það samkomulag sem um var aö ræða, var ekki
deilu, en það samkomulag sem um að var að ræöa, var
ekki i eðli sinu gert til eiliföar. Rikisstjórn
Bretlands viðurkenndi hina sérstöku þýðingu fiskveið-
anna fyrir afkomu islenzku þjóðarinnar og efnahagslega
þróun og viðurkenndi 12 milna fiskveiðimörkin að
áskildum þriggja ára umþóttunartima. Þess ber að
geta, að rikisstjórn Bretlands hefur siðan tekið upp 12
milna fiskveiðitakmörk undan ströndum Bretlands.
Rikisstjórn islands tók fram fyrir sitt leyti, að hún
myndi halda áfram að vinna að framkvæmd ályktunar
Alþingis frá 5. mai 1959 varðandi útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar við island, en myndi tilkynna rikisstjórn Bret-
lands slika útfærslu með 6 mánaða fyrirvara með mögu-
leika á málskoti til Alþjóðadómsins, ef ágreiningur risi
um slika útfærslu. Rikisstjórn Bretlands var þannig gef-
ið tækifæri til málskots til dómsins, ef rikisstjórn Islands
myndi fyrirvaralaust færa út mörkin þegar i stað eða
innan skamms.
Samkomulagið um lausn þessarar deilu og þar með
möguleika á sliku málskoti til dómsins (sem rikisstjórn
islands var ávallt mótfallin, að þvi er varðar deilur um
viðáttu fiskveiðitakmarka við island, svo sem viður-
kennt er af hálfu Bretlands) var ekki i eðli sinu gert til
eilifðar. Sérstaklega er ljóst, að skuldbinding um að
hlita úrskurði dómstóls er ekki i eðli sinu gerð til eilifðar.
Ekkert i þessum málsatvikum eða neinni almennri reglu
nútima þjóðaréttar réttlætir annað sjónarmið.
i orðsendingunni frá 31. ágúst 1971 gaf rikisstjórn is-
lands brezku rikisstjórninni m.a. 12 mánaða fyrirvara
varðandi ætlun sina um að færa fiskveiöitakmörkin um-
hverfis landið út, þannig að þaiínæðu yfir hafsvæðið yfir
landgrunninu en tók fram að nákvæm takmörk yrðu til-
kynnt siðar. Hún lét einnig i ljós, að hún væri fús til að
athuga möguleika til að finna hagfellda lausn á þeim
vandamálum, sem brezk togaraútgerð teldi sig hafa.
Sérstaklega var tekið fram að hin nýju mörk mundu
ganga i gildi eigi síðar en 1. september 1972. Samtimis
var þvi yfirlýst, að markmiðum og tilgangi 1961 sam-
komulagsins hefði að fullu verið náð. Afstaða rikis-
stjórnar Islands var endurtekin i orðsendingunni frá 24.
febrúar 1972, sem áréttaði að orðsendingarnar frá 1961
ættu ekki lengur við og væru brottfallnar. Afrit af þeirri
orðsendingu voru send aðalritara Sameinuðu þjóðanna
og ritara Alþjóðadómsins.
Eftir brottfall samkomulagsins, sem skráð er i orð-
sendingunum frá 1961, verður að telja, að hinn 14. april
1972 hafi enginn grundvöllur verið samkvæmt sam-
þykktum dómsins fyrir þvi, að dómstóllinn hefði dóm-
sögu i máli, þvi, sem Bretland visar til.
Þar sem hér er um að ræða lifshagsmuni islenzku
þjóðarinnar, tilkynnti rikisstjórn Islands dómstólnum,
að hún vildi ekki fallast á að heimila dómstólnum dóm-
sögu i nokkru máli varðandi viðáttu fiskveiðitakmark-
anna við island og þá sérstaklega i máli þvi, sem rikis-
stjórn Stóra-Bretlands og Norður-lrlands hefur reynt að
visa til dómsins hinn 14. april 1972.
Af ofangreindum ástæðum tilnefndi rikisstjórn Islands
ekki umboðsmann af sinni hálfu.
Hr. forseti. Svo sem sjá má af þeim skjölum, sem ég
hef vitnað til< fellst rikisstjórn tslands ekki á að Alþjóða-
dómstóllinn hafi dómsögu i máli þvi.sem Bretland hefur
reynt að höfða. Rikisstjórn Islands telur heldur ekki að
Alþjóðadómstóllinn sé bær til aö meta á nokkurn hátt
veiðimagn það, sem brezkir togarar megi taka af is-
lenzku hafsvæði, án þess að stofna i hættu fiskistofnun-
um á svæði,sem rikisstjórn islands hefur lýst fullveldis-
rétti sinum yfir, að þvi er varðar fiskveiðar. Það er
samningsatriði milli rikisstjórna Bretlands og islands
og islenzka rikisstjórnin er reiðubúin að halda áfram að
reyna að ná hagfelldri lausn með slikum viðræðum. Við-
ræðum milli fulltrúa rikisstjórnanna mun reyndar hald-
ið áfram i næstu viku.
Hr. forseti. Ég vil nú vikja að þeirri röksemdfsem
haldið hefur verið fram I þessu máli þess efnis, að rikis-
stjörn Islands hefði ekki átt að færa út fiskveiðimörkin,
en hefði i stað þess átt að biöa eftir væntanlegri Haf-
réttarráðstefnu. 1 þvi sambandi vil ég leggja áherzlu á
það, að rikisstjórn islands hefur i raun beðið i nær 25 ár
eftirslikri lausn. Það var á Allsherjarþinginu árið 1949,
að sendinefnd tslands tókst að fá samþykkt að Alþjóða-
laganefndin skýldi taka til heildarmeðferðar allar
réttarreglur á hafinu. t framhaldi af þeirri rannsókn
voru haldnar Genfarráðstefnurnar um réttarreglur á
hafinu á árunum 1958 og 1960 og enda þótt ekki hafi þar
náðst lausn varðandi viðáttu lögsögu strandrikisins er
þess nú vænzt að fyrirhuguð Hafréttarráðstefna muni ná
slikum árangri. Vissulega vonum við það. Og þegar þess
er gætt að undirbúningsstörf vegna þeirrar ráðstefnu
sýna, að mikill meirihluti aðildarrikja S.þ. er þegar
fylgjandi þvi grundvallar sjónarmiði, aö fiskveiðitak-
mörk skuli miðast viö raunhæfar aðstæður á staðnum
innan sanngjarnar fjarlægðar frá ströndum, má vel
vera að markmiðið sé ekki langt undan. En ekki liggur
fyrir hvenær þvi verki veröi lokiö. Enn getur tekið mörg
ár áður en samningur er gerður, undirritaður og fullgilt-
ur af nægilega mörgum rikjum til að hann gangi i gildi.
Að svo komnu máli verður islenzk þjóð að horfast i
augu við þá staðreynd, að hin eina auðlind hennar kunni
að verða eyðilögð vegna fiskveiða erlendra manna.
Vinnunefnd,sem komið var á fót af Norðvestur-Atlants-
hafs fiskveiðinefndinni og Alþjóöa Hafrannsóknarráðinu
hefur komizt að þeirri niðurstöðu að minnka ætti þorsk-
veiðarnar á Norður-Atlantshafi um helming. Þetta er
spurning um lif og dauða. Niðurstaða okkar varog er
að við gætum ekki beöið lengur. Við gætum ekki setið
auðum höndum og horft fram á hrun efnahags þjóðar-
innar. Engar ásakanir um eigingirni eða einhliða að
gerðir geta breytt þeirri staðreynd.
Og við skulum öll hér á þingi gera okkur grein fyrir
þeirri staðreynd, að ósveigjanlegar reglur, sem byggðar
eru á verndun hagsmuna þjóða, sem fiskveiðar stunda á
fjarlægum miðum og hagnýta i sina þágu strandmið
annarra rikja, — aö slikar reglur eru ekki sigildar. Þær
eru úreltar.
Að þvi er Alþjóðadómstólinn varðar vil ég segja, hr.
forseti, að hlutverk hans i kerfi hinna S.þ. er afar
þýðingarmikið. En dómsaga hans er takmörkuð við mál,
þar sem samþykki fyrir lögsögu hefur verið gefið og
liggur fyrir. Samþykkt Islands á dómsögu dómstólsins
varðandi fiskveiðitakmörk var gefið við sérstaklega
erfiðar kringumstæður. Það samþykki er brott fallið og
er ekki lengur fyrir hendi.
i úrskurði sinum frá 17. ágúst 1972 varðandi bráða-
birgðaúrræði segir dómstóllinn, að þegar um er að ræða
beiðni um bráðabirgðaúrræði þurfi dómstóllinn ekki áð-
ur að ganga úr skugga um, að hann hafi dómsögu um
efnisatriði málsins, enda þótt honum bæri eigi að fara
fram eftir 41. gr. samþykkta dómstólsins, ef augljós
væriódómhæfni hans um efnisatriði. Skoöun rikisstjórn-
ar islands er sú, að ódómhæfni dómstólsins sé augljós,
þar sem samþykki fyrir dómsögunni var ekki fyrir
hendi, þegar reynt var að stofna til málshöfðunar.
Einn af dómendum Alþjóðadómstólsins, Padilla
Nervo, komst að þeirri niðurstöðu, að dómstóllinn hefði
ekki átt að gefa leiðarvisun um bráðabirgðaúrræði, þar
sem ekki hefði verið gengið úr skugga um dómsögu
dómstólsins. Að þvi er efnisatriðin varðar sagði dómar-
inn Padilla Nervo þetta:
„Rikisstjórn islands hefur i skýrslum sinum og skjöl-
um, sendum dómstólnum, flutt fram vel rökstuddar
ástæður og skýriugar á drottinvaidslegum rétti sinum til
að færa út fiskveiðilögsögu sina til alls landgrunns-
svæðisins.
Fiskveiðarnar við strendur islands hafa alltaf verið
undirstaða undir efnahagsafkomu landsins.
Fiskveiðarnar við strendur islands eru algert skiiyrði
(conditio sine qua non) fyrir efnahagsafkomu is-
lendinga. An þeirra hefði landið ekki verið byggilegt.
island hvilir á stalli eða landgrunni, og fylgja útiÍQur
þess útlinum landsins sjálfs. A þessum neðansjávar
grunnsævis hjöllum eru vegna ákjósanlegra skilyrða til-
valdir hrygningarstaðir og uppeldisstaðir fisks, og á
verndun þeirra og hagnýtingu er lifsafkoma þjóðarinn-
ar reist. Það er i siauknum mæli viðurkennt, að fisk-
vciðar við strendur lands byggjast á, að sérstök skilyrði
séu fyrir hendi og rikjandi meðfram ströndum landsins,
Prh. á bls. 15