Tíminn - 26.01.1973, Blaðsíða 9

Föstudagur 26. janúar 1973
TÍMINN
9

Útgefandi: Fra'msóknarfiokkurinn
SSS Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Andrés Kristjánsson (ritstjórí Sunnudagsblaðs Timáns).
Auglýsingastjóri: Steingrhnur GislasAii, • Ritstjórnarskrif
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, sfmar 18300-1.8306
i;S Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiðslusfmi 12323 — aúglýs
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurtsimi 18300. Askriftargjalé
£25 k[ónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein
takið. Blaðaprent h.f.
Hrikalegt áfall
Augu allra eru að opnast fyrir þvi, að það
verður hrikalegt tjón fyrir þjóðarbúið, ef engin
framleiðslustarfsemi getur átt sér stað i
Vestmannaeyjum á næstu mánuðum.
Áfall Vestmannaeyinga sjálfra er að sjálf-
sögðu mest, en það getur ekki farið hjá þvi að
þetta tjón lendi á öllum þegnum þjóðfélagsins.
Þessu mikla áfalli þjóðarbúsins verður að
jafna niður á alla landsmenn jafnframt þvi
sem treysta verður á, að sá samhugur, sem
komið hefur fram hjá þjóðinni siðustu daga og
rik hjálpsemi og aðstoð i garð Vestmanna-
eyinga muni halda áfram og allir landsmenn
verði samtaka um að gera Vestmannaeyingum
sinar miklu búsifjar sem léttbærastar. Verði
ekki hægt að halda uppi framleiðslu i Vest-
mannaeyjum i vetur, er alveg útilokað að
bjarga að öllu leyti þeim framleiðsluverð-
mætum, sem þar hefðu annars orðið til. Á
siðustu vertið var landað i Vestmannaeyjum
þriðjungi loðnuaflans. Fari svo, að ekki verði
talið vogandi að landa loðnu i Vestmanna-
eyjum á þessari vertið, m.a. vegna þeirrar
hættu, sem framleiðsluverðmætin yrðu sett i,
er augljóst, að mikil verðmæti glatast. Vest-
mannaeyjar liggja bezt við loðnumiðunum og
þar er framleiðslugeta mikil, ef sigla verður
með aflann langar leiðir til fjarlægra hafna, er
ljóst að heildaraflinn verður miklu minni en
annars hefði orðið. Þótt við vonum að sjálf-
sögðu að gosinu linni sem fyrst, höfum við ekki
leyfi til annars en búa okkur undir hið versta og
miðað við styztan tima svipaðra eldgosa hér á
landi, verður að teljast óliklegt að loðnuvinnsla
geti átt sér stað i Vestmannaeyjum á þessari
vertið.
Óhugsandi er að fiskvinnsla fari fram i
hinum stóru og afkastamiklu frystihúsum i
Vestmannaeyjum i vetur, nema gosinu linni nú
alveg á næstunni. Til þess að reka þessi af-
kastamestu frystihús landsins þarf
margt manna að vera i Vestmannaeyjum, ekki
sizt konur, og það dettur engum i hug að senda
konur og börn út i Vestmannaeyjar meðan
gosið varir.
Rikisstjórnin hefur nú skipað nefnd til að
kanna efnahags- og atvinnumálahliðar þessa
áfalls. Það verður allt gert til þess að draga
sem mest úr þvi tjóni, sem af þessum náttúru-
hamförum hlýzt. En jafnvel þótt flest gangi i
haginn i þvi efni, verður tjónið samt stórkost-
legt fyrir landsmenn alla.
Þjóðarbúið stendur nú frammi fyrir tapi á
útflutningsverðmætum, sem nemur einum til
hálfum öðrum milljarði króna. Þar við bætist
svo tjón Vestmannaeyinga og fyrirtækja
þeirra, sem enginn veit á þessu stigi, hve mikið
getur orðið.
Nú reynir á, hvort þjóðin hefur þann
manndóm og raunsæi til að bera að sjá
erfiðleikana i réttu ljósi, takast á við þá með
þreki og af þegnskap og sigrast á þeim með
samstilltu átaki i anda samvinnu og sáttfýsi.
Fyrstu merki þess, að við slikum eigindum
þjóðarinnar megi reikna, eru þau, að vél-
stjórar i frystihúsum aflýstu verkfalli og lögðu
mál sin i gerð. Nú beinast augun að togarasjó-
mönnum og raunar að launþegasamtökunum i
heild. -TK.
ERLENT YFIRLIT
Morð Cabrals mun herða
stríðið gegn Portúgölum
Cabral ætlaði að lýsa yfir sjálfstæði portúgölsku Guineu
Amilcar
í GÆR hófst i Osló fundur til
undirbúnings ráöstefnu um
nýlendu- og kynþáttamál, sem
halda á þar i borg á vegum
Sameinuöu þjóöanna i april-
mánuöi næstkomandi. Meöal
þeirra, sem höföu verið boðaö
ir á undirbúningsfundinn, var
Amilcar Cabral, leiðtogi sjálf-
stæðishreyfingarinnar i port-
úgölsku Guineu. Hann haföi
tilkynnt komu sina, en mætti
ekki af óviöráöanlegum á-
stæðum. Hann var myrtur siö-
astl. laugardag fyrir utan hús
sitt i Conakry, sem er höfuð-
borg hinnar sjálfstæöu
Guineu, en þar hefur hann
dvalizt öðru hverju i boði
rikisstjórnarinnar þar.
Cabral mun jafnan vera tal-
inn með merkustu leiðtogum,
sem Afrikumenn hafa átt. Oft
hefur hann verið nefndur Che
Guevara Afriku, en honum
hafði orðið betur ágengt sem
skæruliðaleiðtoga en nokkrum
öðrum i Afriku. óhætt mun að
segja, að hann hafi verið Che
Guevara að þvi leyti fremri,
að hann var miklu hyggnari og
undirbjó aðgerðir slnar stór-
um betur. Guevara hélt, að i
Boliviu væri nóg að hefja
skæruliðastarfsemi og þá
myndi almenningur snúast i
lið með henni. Þetta reyndust
draumórar. Guevara var of-
urhugi og hugsjónamaður, en
óraunsær. Cabral sameinaði
hins vegar þetta allt.
Samherjar Cabral eru ekki i
neinum vafa um, að morðið
hafi verið framið af flugu-
mönnum Portúgala. Þótt
Portúgalar mótmæli berast
böndin óneitanlega að þeim.
Cabral var svo óumdeildur
sem leiðtogi, að ótrúlegt er, að
hann hafi verið myrtur af ein
hverjum keppinautum innan
sjálfstæðishreyfingarinnar,
eins og Portúgalar halda
fram. Hins vegar er liklegt, að
viss sundrung geti skapazt
innan sjálfstæðishreyfingar-
innar við fráfall hans.
Portúgalar eru þeir einu, sem
geta hagnazt á því.
Fyrir Portúgala var mikils-
vert að ryðja Cabral úr vegi
einmitt nú, sökum þess að fyr-
ir dyrum stóð að lýsa þann
hluta portúgölsku Guineu,
sem frelsishreyfingin
ræður yfir, sjálfstætt riki, og
benti margt til, að þetta riki
myndi ekki aðeins hljóta
viðurkenningu Einingarsam-
taka Afriku, heldur einnig
Sameinuðu þjóðanna, eða
a.m.k. Allsherjarþingsins.
Vegna fráfalls Cabrals geta
þessar fyrirætlanir dregizt á
langinn.
AMILCAR CABRAL var 48
ára að aldri, þegar hann var
myrtur. Hann fæddist á Cape
Verde-eyjunum, sem liggja
undan vesturströnd Afriku.
Þær lúta yfirráöum
Portúgala. Cabral var kominn
bæði af afrikönskum og
evrópskum ættum og mátti
hann sennilega þakka það
hinu evrópska ætterni sinu, að
hann átti þess kost að ganga
menntabrautina. Hann lauk
námi i landbúnaðarfræðum
við háskólann I Lissabon og
gerðist siðar yfirmaður sér-
stakrar landbúnaðarstofn-
unar i Bissau, sem er höfuð
borg portúgölsku Guineu. Þar
sem portúgalska Guinea er
fyrst og fremst landbúnaðar-
land, fékk hann m.a. það hlut-
verk að stjórna manntali i
landinu. Hann feröaðist á
þeim árum um þvert og endi-
langt landið, sem er um 14
þús. fermilúr 650 þús. ibúa.
Portúgala mun ekki hafa
grunað þá, að Cabral hafði
strax á háskólaárum sinum
tekið þátt i samtökum, sem
höfðu það fyrir markmið að
frelsa portúgölsku nýlendurn-
ar. A manntalsferðum sinum
undirbjó hann stofnun sjálf-
stæðishreyfingar, sem var
fyrst stofnuð formlega 19456.
Hún bar nafnið Sjálfstæðis-
hreyfing Guineu og Cape
Verde, (skammstafað Paigg),
en Cabral taldi, að port-
úgalska Guínea og Cape
Verde-eyjarnar gætu vel heyrt
saman stjórnarfarslega.
Cape-Verde eyjarnar eru 15
tilsins og eru um 1500 fermílur
að flatarmáli. tbúar eru þar
um 250 þús.
CABRAL var að þvi leyti ó-
samþykkur Guevara, að hann
taldi ekki ráðlegt að hefja
skæruliðastarfsemi fyrr en
búið væri að undirbúa hana
vandlega og afla henni fylgis
meðal almennings. Þessvegna
hóf hann ekki skæruhernað
gegn Portúgölum fyrr en 1963.
Hreyfing skæruliða efldist
stöðugt og er talið, að hún hafi
nú milli 5—10 þús. manns
undir vopnum. Hún naut
stuðnings beggja nágranna-
rikjanna, Guineu og Senegai,
og henni buðust vopn og vistir
viða að. A siðastl. vori var svo
komið, að hún réði yfir megin
hluta íandsins og Portúgalar
höfðu hvergi örugglega völdin,
nema i höfuðborginni Bissau
og nágrenni hennar. Cabral
lét þá fara fram kosningar á
þvi landsvæði, sem sjálf-
stæðishreyfingin réði yfir, og
var kosið 120 manna þing. Það
var ætlun hans, að þetta þing
lýsti bráðlega yfir stofnun
sjálfstæðs rikis, sem hlyti
strax viðurkenningu Ein-
ingarsamtaka Afrlkurikja. A
þeim landsvæðum, sem sjálf-
stæðishreyfingin ræður yfir,
hefur þegar verið hafizt handa
um margvíslega umbótastarf-
semi, stofnaðir skólar og
heilsugæzlustöðvar, hafinn
rekstur sérstakra fyrir-
myndarbúa o.s.frv. Allt bar
þetta vitni um mikla stjórn-
unarhæfileika og forsjálni
Cabrals.
CABRAL var einn þeirra
velt með að vinna sér traust.
vel.með að vinna sér traust.
Hann var hægur I framgöngu
Cabral.
og barst aldrei mikið á. Hann
lagði alltaf á það mikla á-
herzlu, að almenningur fengi
að vita allan sannleikann. Það
mætti ekki leyna ósigrum eða
mistökum eða reyna að halda
þvi fram, að hægt væri að
vinna auðvelda sigra. Bækur
og ritlingar, sem hann reit um
þessi efni, eru nú eins konar
fræðibækur skæruliða um viða
veröld. 1 þessum ritum hefur
hann sérstaklega varað við að
leggja ofmikið upp úr erlend-
um fyrirmyndum eða eldri
kenningum. Hvert land hafi
sin sérstök skilyrði, sem taka
verði með I reikninginn.
Cabral tók við aðstoð hvað-
an, sem hún kom, en lagði
jafnframt áherzlu á að vera
engum háður. Hvorki Rússar
eða Kinverjaf gátu talið hann
sinn mann, þótt hann fengi
hjálp frá þeim. Cabral naut
þvi viðurkenningar langt út
fyrir raðir byltingarmanna.
Hann var viðurkenndur sem
óháður og ábyrgur þjóðarleið-
togi. Jafnvel páfinn veitti hon-
um áheyrn, er hann kom til
Rómar 1970. Rikisstjórn
Noregs veitti sjálfstæðishreyf-
ingu hans fyrir tæpu ári síðan
einnar milljónar norskra
króna styrk til félagslegra
umbóta. A siðastl. ári fékk
Cabral leyfi til að ávarpa ný-
lenduráð Sameinuðu þjóðanna
sem sérstakur fulltrúi frelsis-
hreyfinga I Afriku. Þess mun
fá dæmi, að leiðtogi skæru-
liðahreyfingar hafi notið eins
mikillar almennrar viður-
kenningar og hann.
Vafalitið má telja, að morð-
iðá Cabral muni herða barátt-
una gegn Portúgölum, bæði i
Guineu og annars staðar i
Afriku. Fráfall hans getur ef
til vill veikt sjálfstæðishreyf-
inguna I Guineu um stund, en
aldrei til langframa. Leiðsögn
sú, sem hann veitti, mun
verða fylgismönnum hans
hvatning til að bera
stefnu hans fram til sigurs.
Portúgalar eru dæmdir til
þess að tapa i Guineu og ann-
ars staðar I Afrlku. En þótt
stefna Cabrals vinni sigur, er
mikill skaði að fráfalli hans,
þvi að hann hefði verið öðrum
Viklegri til að móta þá stjórn-
arhætti, sem bezt hefðu hent-
að. Hann var einn þeirra for-
ustumanna, sem var ekki sið-
ur vænlegur til leiðsagnar á
friðartimum en á styrjaldar-
timum.