Tíminn - 10.02.1973, Blaðsíða 17

Tíminn - 10.02.1973, Blaðsíða 17
Laugardagur 10. febrúar 1973 TÍMINN 17 Þórhallur Ásgeirsson: Samningur islands vio EBE RIKISSTJÓRNIN hefur nú lagt til við Alþingi, að hún fái heimild þingsms til að staðfesta viðskiptasamninginn sem gerður var við Efnahags- bandalag Evrópu i sumar. I siðasta hefti Fjármálatiðinda skrifar Þórhallur Ásgeirsson, ráðuneytisstjóri i viðskiptaráðuneyt- inu, grein um samninginn og gerð hans. Fer grein Þórhalls hér á eftir: SAMNINGUR Islands og Efna- hagsbandalagsins, sem undir- ritaður var i Brussel 22. júli 1972, er eflaust einn þýðingarmesti og stærsti viöskiptasamningur, sem íslendingar hafa nokkru sinni gert. t þessari grein verður reynt að gera samningnum nokkur skil i stuttu máli, fyrst aðdraganda hans og siðan helzta efni hans, og loks reynt að meta gildi hans fyrir islenzkt efnahagslif. Nú eru 3 ár liðin, siðan helztu ráðamenn Efnahagsbandalags- landanna ákváðu á fundi sinum i Haag að gefa Bretlandi, Dan- mörku, Noregi og Irlandi kost á þvi að verða aðilar að Efnahags- bandalaginu 1. janúar n.k., en eins og kunnugt er, hafði Efna- hagsbandalagið tvivegis hafnað beiðni Bretlands um inngöngu i bandalagið, og réð þar mestu neikvæð afstaða Frakka og þá sérstaklega de Gaulle. Eftir að de Gaulle fór frá völdum, breyttist þessi afstaða. I framhaldi af ákvörðun Haag-fundarins i desember 1969 hófust samninga- viðræður milli umsækjenda- landanna fjögurra og Efnahags- bandalagsins 30. júni 1970, og lauk þeim með undirritun aðildar- samninga 22. janúar 1972. Sam- kvæmtþessum samningum munu svo Bretar, Danir og trar gerast aðilar að bandalaginu 1. janúar n.k., en eins og kunnugt er höfn- uðu Norðmenn aðild að bandalag- inu i þjóðaratkvæðagreiðslu. En norska stjórnin hefur nú byrjað samningaviðræður um viðskipta- samning svipaðan þeim, er önnur EFTA-lönd hafa gert við banda- lagið. Er stefnt að þvi að ljúka þeim samningi fyrir 1. april 1973. A fundinum i Haag var enn- fremur samþykkt, að Efnahags- bandalagið skyldi, strax og samningar við umsækjendurna hefðu byrjað, einnig hefja viðræð- ur við þau EFTA-lönd, sem þess óska, um afstöðu þeirra til banda- lagsins. Hér var um að ræða 6 EFTA-lönd, Austurriki, Island, Finnland, Sviss, Sviþjóð og Portúgal. Við tslendingar vorum lánsamir að hafa gengið i EFTA i tæka tið til að gera okkur kleift að taka þátt i samningum við Efna- hagsbandalagið. Fyrir tveim árum, i nóvember 1970, hófust viðræður Islands og hinna EFTA-landanna við Efna- hagsbandalagslöndin. Þær höfðu þann tilgang aö finna aðgengilega lausn á þeim vandamálum sem stækkun bandalagsins, og þar með úrsögn Bretlands, Danmerk- ur og Noregs úr EFTA, heföi i för með sér fyrir EFTA-löndin, sem ekki óskuðu eftir aðild að banda- laginu. Þessar viðræður, sem kallaðar voru könnunarviðræður, voru tvihliða, þannig aö Efna- hagsbandalagið ræddi við hvert og eitt land út af fyrir sig, en fyr- irkomulag viðræðnanna og um- ræðuefni voru að miklu leyti þau sömu. Þessar könnunarviðræður og athuganir Efnahagsbanda- lagsins á niðurstöðum þeirra stóðu i næstum heilt ár. Á grund- velli þeirra bauð svo Efnahags- bandalagið EFTA-löndunum 6 að gera friverzlunarsamning um iðnaðarvörur, og var það i sam- ræmi við ósk flestra EFTA-land- anna nema Sviþjóðar, sem óskaði eftir þvi, að samningurinn byggð- ist á tollabandalagi, en ekki fri- verzlun. Munurinn á þessu tvennu er, að i tollabandalagi semja að- ilarnir um sameiginlegan ytri toll, sem gildir um innflutning allra vara frá þriðju löndum, en þegar um er að ræða friverzlun, þá hafa samningsaðilarnir frjáls- ar hendur að ákveða ytri tollinn, og er hann þvi mismunandi hár. Fyrir Island gat aldrei veriö fullnægjandi aö gera samning við Efnahagsbandalagið um friverzl- un eingöngu með iðnaðarvörur. I könnunarviðræðunum og siðar i samningaviðræðunum var alltaf lögð höfuöáherzla á sérstöðu Is- lands, sem' byggir útflutning sinn aö langmestu leyti á sjávarafurö- um. Ifyrsta tilboði bandalagsins, sem okkur var tilkynnt á fyrsta samningafundi 18. des. 1971, var aðeins að mjög litlu leyti tekið til- lit til þessara óska okkar. I tilboð- inu var aðeins gert ráð fyrir 50% tollalækkun á isfiski og heilfryst- um fiski og nokkru meiri tolla- lækkun á frystri rækju. En þetta hvorttveggja var háð þvi skil- yrði, að ekki yrðu skert fiskveiði- réttindi Efnahagsbandalagsland- anna frá þvi, sem þau voru 1. janúar 1971. Af okkar hálfu var þvi strax lýst yfir, að tilboð þetta væri al- gjörlega ófullnægjandi og óað- gengilegt og gæti alls ekki orðið grundvöllur að sanngjörnum samningi. Slikur samningur mundi aðeins ná til mjög litils hluta af útflutningi okkar til landa bandalagsins og hafa i för með sér nýjar hömlur á viðskiptum milli núverandi EFTA-landa, en það væri andstætt yfirlýstri stefnu Efnahagsbandalagsins og EFTA. Þá var einnig tekið skýrt fram af okkar hálfu, að það væri útilokað að semja um fiskveiði- réttindi fyrir Efnahagsbanda- lagslöndin i skiptum fyrir við- skiptafriðindi, þar sem hér væri að okkar dómi um óskyld mál að ræða. Þegar hér var komið sögu, hafði fiskveiðilögsagan verið færð út i 50 milur. Okkar vandamál var þvi ekki aðeins að reyna að fá sjávarafurðir teknar inn á listann yfir friverzlunarvörur i viðbót við iðnaðarvörur, sem var sérmál ts- lendinga, heldur einnig að koma i veg fyrir, að upp úr samningun- um slitnaði algjörlega vegna þeirrar miklu andstöðu sem út- færsla fiskveiðilögsögunnar mætti innan bandalagsins og i Bretlandi. Þrátt fyrir þessa erfiðleika gátu samningarnir haldið áfram, og sýndu samningamenn Efna- hagsbandalagsins mikinn skiln- ing á vandamálum Islands i þess- um efnum. Samningaviðræðurn- ar héldu áfram i marz og að þeim loknum endurskoðaði bandalagið að verulegu leyti tilboö sitt og bætti það svo mikiö, að fyrir- sjáanlegt var, að hægt var að ná hagstæðum samningi fyrir Island við bandalagið. Eftir talsvert þóf lauk samningaviðræðunum þann- ig, að báðir aðilar töldu sér fært að undirrita samninginn 22. júli. Reyndar voru samningarnir tveir, þvi að við þurftum einnig að gera samning við Kola- og stál- bandalag Evrópu, sem er form- lega sjálfstæður aðili, enda 6 ár- um eldra en Efnahagsbandalag- ið. Þar sem við framleiðum hvorki kol né stál eða járn, hefur þessi samningur aðeins formlegt gildi. 1 honum er þó staðfest, að innflutningur á þeim vörum, sem falla undir samninginn, en það eru kol, stál, og járn, skuli ekki vera háður innflutningsleyfum né verndartollum á Islandi. Samingurinn ásamt bókunum og vörulistum, sem honum fylgja, er langt og mikið plagg, 264 siður i allt, en þar af eru 82 siður upptalning á f járöflunartollum okkar. Samingurinn við Efnahags- bandalagið sjálfur er þó aðeins 37 greinar, og efnislega er hann mjög svipaður þeim reglum og ákvæðum, sem gilt hafa i EFTA. A þetta ekki aðeins við um tolla- lækkunaráætlunina, heldur einnig um ákvæðin um samkeppnisregl- ur, undanþágur og upprunaregl- ur. Þó eru ekki i samningnum nein ákvæði um atvinnurekstrar- réttindi, sambærileg við 16. gr. i EFTA-stofnsamningnum, sem á sinum tima vakti nokkrar deilur hér, þegar tsland gekk i EFTA. Samningurinn tekur til allra iðnaðarvara og auk þess flestra islenzkra sjávarafurða, sem toll- ur bandalagsins nær til. Undir hann falla fleiri sjávarafurðir heldur en EFTA-samninginn, svo sem isfiskur, heilfrystur fiskur og fyrst hrogn, en aftur á móti verð- ur friverzlunin með niðursuöu- vörur samkvæmt samningnum ekki eins viðtæk og i EFTA. Samningurinn tekur þannig til stærra hlutfalls af útflutningi okkar eða um 70% af útflutningn- um til hins stækkaða bandalags eins og hann var 1970, og það, sem meira máli skiptir, er að þessi friðindi ná til miklu stærri markaðar heldur en EFTA-svæð- isins. Auk þess er rétt að minnast á, að um 20% af útflutningi ts- lands til hins stækkaða bandalags er tollfrjáls, og er þar um að ræða saltfisk, skreið og nýja sild. Vörur þær, sem samningurinn tekur til, eiga ekki að vera háðar innflutningsleyfum. Þó er svo um samið, eins og þegar Island gekk i EFTA, að halda megi inn- flutningshöftum á olium og benzini vegna viðskipta Islands við Sovétrikin, og á burstum vegna blindraiðnaðar. Efnahagsbandalagið mun yfir- leitt afnema tolla á vörum frá Is- landi i 5 jöfnum áföngum, frá 1. april 1973 til 1. júli 1977, nema áli. Þar verður tollur ekki að fullu felldur niður fyrr en 1. janúar 1980. Tollur á isfiski verður lækkaður um 75%, þ.e.a.s. á þorski, ýsu og ufsa úr 15% niður i 3,7% og á karfa úr 8% i 2%. Enn- fremur verður lækkaður tollur á heilfrystum fiski um 75%. Tollur á kaviar, niðursoðnum hrognum, rækjum og humri verður að fullu afnuminn, en lækkaður á niðusoð- inni og niðurlagðri sild, úr 20% niður i 10%. A móti þessum tollalækkunum höfum við skuldbundið okkur til að fella niður verndartolla á inn- flutningi frá bandalagslöndunum á sömu vörum og samkvæmt sams konar timaáætlun og gildir nú gagnvart EFTA-löndunum. Er varla ástæða til að óttast, að islenzkum iðnaði stafi meiri hætta af samkeppni frá banda- lagslöndunum heldur en frá EFTA-löndunum. Fyrsta tolla- lækkunin, 30%, verður 1. april 1973, en sú lækkun var gerð gagn- vart innflutningi frá EFTA-lönd- um 1. marz 1970. Siðan lækka þessir tollar um 10% árlega frá 1. janúar 1974 og verða þannig að fullu felldir niður 1. janúar 1980. Fjáröflunartollum þarf ekki að breyta, en þeir eru innheimtir á um 70-75% af heildarinn- flutningnum. I samningnum er gert ráð fyrir, að hann taki gildi 1. janúar 1973, eftir að hann hefur verið fullgiltur af Islendingum og Efnahags- bandalaginu. Þó er heimilt að fresta fullgildingu hans til 30. nóvember 1973, og tekur hann þá gildi 1. janúar 1974. Uppsagnar- frestur samningsins er 12 mánuð- ir- u u Enn rikir óvissa um þaö, hvenær samningur Islands við Efnahagsbandalagið verður full- giltur. Astæðan fyrir þvi er sú, að enn hafa ekki náðst samningar um fiskveiðiréttindi, sem talin eru viðunandi lausn fyrir aðildar- riki Efnahagsbandalagsins. En eins og kunnugt er þá áskildi Efnahagsbandalagið sér rétt til að láta tollfriðindi fyrir sjávaraf- urðir ekki taka gildi, nema slik lausn fengist. A sama hátt áskildi Island sér rétt til að taka ákvörð- un um afhendingu fullgildingar- skjala sinna með hliðsjön af þvi, hvort þessum fyrirvara Efna- hagsbandalagsins yrði beitt. Þessi ákvæði útiloka samt alls ekki, að samningurinn geti tekið gildi. Hann mundi þá örugglega gilda um tollfriðindi fyrir iðnaðarvörur og einnig tryggja áframhaldandi friverzlun fyrir islenzkar vörur i Bretlandi og Danmörku. Ef svo illa færi hins vegar, að fyrirvari bandalagsins kæmi til framkvæmda, þá mundi viðskiptafriðindin fyrir sjávaraf- urðir ekki taka gildi fyrr en að- gengileg lausn er fundin á land- helgisdeilunni. Strax og sú lausn er fundin, mundu tollalækkanir koma til framkvæmda i áföngum. Það eru þvi miður ekki horfur á þvi, að hægt verði að fullgilda samninginn fyrir næstu áramót. Getum við þvi ekki fylgzt með hinum EFTA-löndunum, sem undirrituðu viðskiptasamning sinn við Efnahagsbandalagið um leið og við. Austurriska þjóðþing- ið hefur þegar samþykkt samninginn við bandalagið meö samhljóða atkvæðum. Sænski Rikisdagurinn mun um miðjan desember ræða samninginn og er enginn vafi á þvi, að stjórninni verður falið að ganga frá samningnum. Svissneska rikis- stjórnin lagði samninginn fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu 3. desem- ber s.l., og samþykktu Svisslend- ingar hann með yfirgnæfandi meirihluta. Aðeins Finnar töldu sér ekki fært að undirrita samninginn i sumar, en þeir „paraferuðu” hann og gáfu þar með til kynna, að þeir samþykktu samningsniðurstöðuna. Siðan hafa Finnar haft markaðsmál sin til gaumgæfilegrar athugunar, en vegna landfræðilegrar legu sinn- ar þurfa þeir aö taka tillit til fleiri atriða en Vestur-Evrópurikin. Samt er talinn litill vafi á þvi, að Finnar muni fyrr eða siðar undir- rita samninginn og siðan fullgilda hann. Ég vænti þess, að það drag- ist ekki langt fram á næsta ár, að samningurinn verði fullgiltur af okkar hálfu, þvi aö það er áriö- andi, að samningurinn geti tekið gildi ekki seinna en 1. april, þegar fyrsta tollalækkunin á að eiga sér stað, en til þess að svo megi verða, þarf að ganga frá fullgild- ingu hans fyrir febrúarlok. Þá er komið að þeirri spurn- ingu, hvaða þýðingu þessi samningur hefur fyrir okkur. Það væri langt mál aö gera þessari spurningu fullnægjandi skil, en ég mun aöeins minnast á þau atriði, sem mestu máli skipta. I svari minu geng ég út frá þvi, að öll umsamin friðindi komi til fram- kvæmda, þvi að ég trúi ekki öðru en að samningurinn verði staö- festur og að deilan um fiskveiði- lögsöguna verði leyst, ef ekki á næstu mánuðum, þá á næstu ár- um. Samningurinn nær til, eins og ég sagði áöan, um 70% af heildar- útflutningsverðmæti okkar til hins stækkaða Efnahagsbanda- lags. Eftir aðlögunartimabilið 1. júli 1977 hafa islenzkir útflytjend- ur möguleika til að flytja toll- frjálst og án hindrana megnið af framleiðslu landsins til hins stækkaða Efnahagsbandalags og EFTA-landanna. Enn sem komið er, er út- flutningur iðnaðarvara aðeins lit- ,11 hluti heildarútflutningsins. Nú þegar er hafin ákveðin barátta fyrir frekari uppbyggingu út- flutningsiðnaðar. Það er algert skilyrði fyrir þvi, að sá iðnaður geti risið upp hér á landi, að hann hafi möguleika til að selja vörur sinar á tollfrjálsum markaði Efnahagsbandalagsins. An þessa samnings er tómt mál að vera að tala um iðnbyltingu hér á landi á næsta áratug. Fyrir sjávarútveginn hefur afnám og lækkun tolla lika mikið gildi. Þannig hefur verið reiknað út, að 75% lækkun á isfisktolli muni þýða 300-500 þúsund króna auknar tekjur i hverri söluferð togara. Nýir möguleikar opnast einnig fyrir sölu á freðfiski til Evrópu á markaði, sem hafa litið verið nýttir siðustu árin, m.a. vegna 15-18% tolls, sem i gildi hefur verið. Er tvimælalaust mikið öryggi i þvi fyrir freöfisk- framleiðsluna að þurfa ekki að vera svo til eingöngu háð einum eöa tveim mörkuðum. En samningurinn hefur ekki aöeins þýöingu vegna fyrirhug- aöra tollalækkana á meginlands- mörkuðunum, heldur einnig vegna þess, að með honum tekst að koma i veg fyrir tollahækkanir i Bretlandi og Danmörku. Ef eng- inn samningur væri gerður, mundi tollur á freðfiskflökum i Bretlandi hækka úr 0 i 15% við það, að Bretar ganga i Efnahags- bandalagið, og ennfremur mun tollur á frystri rækju, sem nú er tollfrjáls i aðalmarkaðslöndun- um, Bretlandi og Danmörku, hækka upp i 12%,. Þá mun einnig tollur á frystum og söltuðum hrognum hækka upp i 5% og 10- 11%), og tollur á ísfiski i Bretlandi mundi hækka úr 10% upp i 15% að undanteknum karfa. Nýr 12% tollur á rækju yrði sérstaklega til- finnanlegur fyrir rækjuframleið- endur, sem flytja megnið af framleiðslu sinni út til Bretlands og Danmerkur. Samingsformið og innihald er mjög við okkar hæfi. Þar sem um friverzlunarsamning er að ræða, höfum við engar skuldbindingar um að samræma fjáröflunartolla okkar ytri tollum bandalagsins. Vörusvið samningsins er iðnaðar- vörur og sjávarafurðir, og er það okkur i hag, að hann nær ekki til landbúnaðarafurða. Viö höfum þvi engar skuldbindingar um að leyfa innflutning á landbúnaðar- afurðum, sem við framleiðum sjálfir. Samt sem áður lögðum við mikið kapp á að fá fríðindi fyrir islenzkt kindakjöt i hinu stækkaða bandalagi, en það tókst ekki. Okkar rök voru einkum þau, að við vildum varðveita það toll- frelsi fyrir kindakjöt i Danmörku og Noregi, sem við sömdum um við inngönguna i EFTA, og koma i veg fyrir, að ytri tollur banda- lagsins, sem er 20%, legðist á kindakjöt, sem við seldum til þessara landa. Or þvi að Noregur verður ekki aðili að bandalaginu, er þessi vandi okkar að mestu úr sögunni. Samningurinn er þannig mjög hagstæður fyrir helztu atvinnu- greinar okkar. Fyrir landið i heild undirstrikar hann stöðu okkar i hópi þeirra þjóða, sem standa okkur næst menningarlega, stjórnmálalega og viðskiptalega. Hann styrkir tengsl okkar við Vestur-Evrópu, og þau sem starfa saman i Efnahagsbanda- laginu og EFTA. Þetta sjónar- mið, að koma i veg fyrir, aö Is- land einangrist frá Evrópu, mun hafa ráðið mestu um afstööu Efnahagsbandalagsins til samningsgerðar við Island, þvi að viðskiptahagsmunir þeirra hafa verið hverfandi litlir og litil eða engin áhrif haft. En án samnings væri áframhaldandi aðild okkar að EFTA vafasöm, og þátttöku okkar i hinni vestrænu þróun, til aukins frjálsræðis i við- skiptum og vaxandi velmegunar væri stefnt i voða.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.