Tíminn - 15.07.1973, Blaðsíða 36

36
TÍMINN
Sunnudagur 15. júlí 1973.
© Gerhardsen — Krustsjov
gerði sér fulla grein fyrir þvi, að
Gerhardsen gæti haft sinar
ástæður til þess að hafna slfku
boði.
Þegar hér var komið sögu vildi
Krustsjov snúa umræðunum inn á
aðrar brautir. „Þið þorið ekki að
segja opinberlega, að þið stefnið
að sósialisma. Þið eru hræddir
við að'slíkt gæti skaðað ykkur. Ég
hef hvort eð er ekki þörf fyrir
ykkur.”
Ég undirstrikaði, að þeir sem
veldust til forystu i norskri verka-
lýðshreyfingu yrðu fyrst og
fremst að hafa i huga, hvað yrði
henni fyrir beztu. „Við fæddumst
hér, hér störfum við og hér eru
okkar heimili. Við þekkjum hér
allar aðstæður. Stefnuskrá okkar
inniheldur mörg sósialisk fram-
tiðartakmörk. Við hverjar kosn-
ingar setjum við fram áætlun um
hvað við viljum takast fyrir hend-
ur á komandikjörtimabili.Sá hátt-
ur, sem þér hafið á, þegar þér lýs-
ið viðfangsefnum, er alltof stirðn-
aður, of sigildur og norkst verka
fólk myndi ekki skilja slika fram-
setningu.”
„Nú verður hann vondur”,
sagði Krustsjov við hina sem voru
viðstaddir, „það er ágætt, þvi að
þá skýrast linurnar”.
Síðan hélt Krustsjov áfram:
„Það erum ekki við, sem förum
fram á neitt frá ykkur, þvi að við
þörfnumst ykkar ekki. Það eruð
þið, sem hafið töluvert undir okk-
ur að sækja. Þið getið sagt að
þetta sé sjálfsbirgingsháttur af
okkur, en staðreyndin er sú, að
þetta leiðir af valdahlutföllunum.
Lofið mér að nefna eitt dæmi.
Herra Wilson hefur komið i heim-
sókn til min tvisvar sinnum,
vegna þess að hann þarfnast min.
Samt sem áður velur hann alltaf
þann kostinn, að hafa viðkomu I
Washington á leið sinni til
Moskvu. Sá timi er ekki langt
undan, að hann fari til Washing-
ton gegn um Moskvu.”
Ég sagði, að Norðmenn væru
litil þjóð, sem óskaði þess að fá að
lifa i friði. „En við óskum þess
einnig, að fá að fara okkar eigin
leiðir. Sem Norðmenn ætlum við
sjálfir að ákveða hvað okkur sé
fyrir beztu, og við ætlum sjálfir
aö taka ákvarðanir i okkar eigin
málum.”
Krustsjov: „Þetta er ágætt. Nú
er hann orðinn vondur aftur.” Og
hann hélt áfram: „Við erum ekki
að fara þess á leit við ykkur, að
þið sækið um að fá að ganga inn i
Sovétrikin, sem eitt af lýðveldun-
um. Slikt myndi ekki vera eftir-
sóknarvert fyrir okkur, þvi að
kostnaðurinn yrði mun meiri en
ávinningurinn. En þið gætuð nýtt
ykkur aðstöðu okkar á mun betri
hátt en þið gerið nú. Það mundi
verða til góðs fyrir ykkur sjálfa.
Sú braut, sem þið eruð á núna,
mun leiða til þess, að auðmagnið i
landi ykkar mun safnast á æ færri
hendur. Hinir stóru munu gleypa
hina litlu. Við ætlum að ræða um
viðskiptasamninga hér. Þið fáið
það frá okkur, sem þið þurfið. En
eitt vil ég taka fram þegar i upp-
hafi: Við ætlum okkur ekki að
kaupa tilbúinn áburð af ykkur.
Slikur samningur kemur ekki til
greina.
Ég veit að þið grunið okkur ekki
um að vilja valda ykkur pólitisk-
um skaða, en við gætum hjálpað
ykkur mun meira, ef þið vilduð
segja okkur hvers konar aðstoð
yrði mest til framdráttar flokki
ykkar.”
,,Fyrr skal ég
falla dauður niður”
Nú varð ég virkilega gramur.
Norsk Hydro hafði áhuga á sam-
vinnu við Sovétmenn um gerð
áburðarverksmiðju i Norður-
Noregi. Holthe forstjóri hafði
skýrt málið fyrir Krustsjov á leið-
inni frá Heröy. Þessu tilboði var
Krustsjov að hafna með þessum
dónalegu orðum sínum, með þvi
að lýsa þvi yfir, að ekki kæmi til
greina að kaupa af okkur tilbúinn
áburð. Hann hafði lofað Holthe
þvi, að hann mundi athuga málið,
en útilokað var, að hann hefði haft
tækifæri til þess á þeim fáu stund-
um, sem liðnar voru siðan þeir
ræddu saman. Þvi þóttist
ég hafa góða ástæðu til þess að
taka þetta svar hans sem tilraun
til að setja pressu á okkur. Ég
rifjaði upp með sjálfum mér orð,
sem ég vissi að komu eitt sinn af
vörum Krustsjovs sjálfs, „Fyrr
skal ég detta dauður niður, en að
þiggja hjálp með stjórnmálaleg-
um skilyrðum”.
En O.C. Gundersen sá hvert
stefndi. Hann tók til máls og sagði
nokkur orð, sem voru til þess fall-
in að hreinsa andrúmsloftið.
Gundersen sagðist vilja fá að
segja nokkur orð, vegna þess að
hann hefði dvalið þrjú ár i Sovét-
rikjunum. Þetta hefðu verið at-
hyglisverðustu ár lifs hans. Hann
hefði sannfærzt um ýmsa hluti.
Sovétmenn ættu nóg með sitt eig-
ið svæði og sin eigin vandamál.
Hvað ættu Sovétmenn að gera
með norsk landsvæði? Norðmenn
ættu sjálfir við sin vandamál að
etja og þeim er ekki bætandi á
sovézku vandamálin. Það er
heldur ekki auðvelt að stjórna
sósialisku þjóðfélagi. Sovézkum
leiðtogum hefur gengið erfiðlega
að skilja, að þjóðfélag okkar er
alls ekki dæmigert auðvaldsþjóð-
félag. Að þvi er virðist stefnir
þróunin i þjóðfélögum okkar i
tvær ólikar áttir. Það er tilgangs-
laust að hefja umræður um marx-
isma eða kapitalisma á þessum
vettvangi. Samfélögin á Norður-
löndum eru alls ekki jafn ólik
Sovétrikjunum eins og Sovét-
menn virðast telja. 1 Noregi t.d.
eru ríkjandi ákveðnar til-
hneigingar i þá átt að gera þjóð-
félagið sósialiskara og i Sovét-
rikjunum má finna þess mörg
dæmi að þið stefnið i átt að þvi
sem við köllum lýðræði.
Krustsjov sagði, að hann ætti
erfitt með að meta það, sem sagt
væri um sósialisma i Noregi. En
hann kynni vel að meta þær
skoðanir, sem hér væru fram
komnar og hann gengi út frá þvi
að menn töluðu af hreinskilni. Við
værum samt sem áður fjarlægir
hver öðrum og ættum erfitt með
að skilja hver annan. Siðan beindi
hann máli sinu að Gundersen og
sagði: „t flokki okkar er mjög góð
regla á hlutunum. Fólkið treystir
flokknum.” Krustsjov taldi, að
bæði utanrikisstefna flokksins og
stefna hans I innanlandsmálum
nyti fulls stuðríings hjá þjóðinni.
Að lokum lýsti Krustsjov þvi
yfir, að hann væri ánægður með
dvöl sina i Noregi og hann færi
heimleiðis glaður i bragði. t Dan-
mörku og Sviþjóð hefði honum og
fylgdarliði hans verið tekið með
miklum ágætum bæði af forsætis-
ráðherrum viðkomandi landa og
rikisstjórnunum. Hann vildi ekki
gera neinn samanburð á mót-
tökunum. Hann vildi aðeins fá
tækifæri til að segja, „að ykkar
þjóðfélag virðist vera einlægara
og einfaldara og okkur finnst
einnig að þið standið okkur nær.
Þetta er álit okkar og þið verðið
að lita á heimsóknina frá þvi
sjónarmiði.”
I byrjun samræðnanna hafði ég
sagt að við ættum einnig að ræða
skipulag og ástand i Sovétrikjun-
um Krustjov hafði lýst sig
samþykkan þvi, en nú var orðið
áliðið og menn orðnir þreyttir
þannig að enginn hafði löngun til
að halda viðræðunum áfram.
Andreas Andersen skrifaði niður
hjá sér i stuttu máli, það sem
honum hafði fundizt um samkom-
una. Það fylgir hér á eftir:
Andrúmsloftið varð brátt frem-
ur þægilegt. Tvisvar sinnum lét
Krustsjov eins og hann væri orð-
inn vondur, og i bæði skiptin benti
hann á Gerhardsen og sagði
„Sjáið þið, nú er hann vondur.”
Annars talaði Krustsjov lágt og
rólega, en orðalag hans var mjög
stingandi. Mér fannst, sem
Rússunum félli ekki sem bezt
framkoma Krustsjovs. Ég tok
eftir þvi þaðan sem ég sat, að
Lunkov sendiherra var ákaflega
niðurdreginn á svip. Ég man eftir
þvi, að ég hugsaði eitthvað á
þessa leið: Ég skil þig vel. Þú
þarft að verða hér eftir.
Eftir að viðræðunum var lokið,
sagði Adzhubei við Jacobsen
sendiherra að hann væri sann-
færður um að framkoma
Krustsjovs hefði verkað illa á
Gerhardsen. Hann sagðist bara
vona, að Gerhardsen skildi, að
Krustjsov hagaði sér einungis
svona við menn, sem hann teldi
jafningja sina. Þetta sagði
Jacobsen mér daginn eftir.”
Önnur hlið á Krustsjov
1 dönskum blöðum höfðum við
lesið frásagnir af þvi, að
Krustsjov hefði heimsótt land-
búnaðarháskóla, meðan hann
dvaldi þar i landi, og hlustað þar
á einn prófessoranna halda
fyrirlestur um danskan land-
búnað. Prófessorinn sparaði ekki
stóru orðin i lýsingum sinum á á-
gæti dansks landbúnaðar, talaði
um beljur, sem mjólkuðu meira
og gæfu þar að auki feitari mjólk
en nokkrar aðrar beljur i
veröldinni. Krustsjov, sem vissi
töluvert um landbúnað, vildi
greinilega ekki láta þessu ómót-
mælt og stóð þvi upp og hélt
mikinn fyrirlestur um sovézkan
landbúnað. Hann lauk máli sinu
með þvi, að lýsa þvi yfir, að
kommúniskar kýr gæfu af sér
bæði meiri og fieúari mjólk
hendur en nokkur auðvaldskýr i
þessum heimi.
1 Bergen kynntumst við
svipaðri hlið á Krustsjov. Sam-
kvæmt ferðaáætluninni átti hann
að fara og skoða byggingar-
framkvæmdir. Þar var um að
ræða þriggja hæða byggingu,
sem átti að risa úr steypu og stáli
og ég ímynda mér, að Krustsjov
hafi hugsað eitthvað á þessaleið:
„Halda þessir Norðmenn virki-
lega, að þeir geti sýnt mér
eitthvað merkilegt?” Siðan stóð
hann upp og hélt fyrirlestur um
sovézka byggingalist, — og það
var nú eitthvað annað. Þeir höfðu
verið þeir fyrstu, sem tóku i
notkun stóra krana við bygginga-
framkvæmdir, og þeir höfðu gert
byggingar úr steinsteypu sem
munu standa I þúsund ár.
Það var á þessari stundu, sem
ég ákvað að reyna að kynnast
honum frá annarri hlið. Dag
einn, þegar við höfðum smá
stund lausa, bauð ég honum i öku-
ferð um Osló. Við keyrðum um
gamalt hverfi austan við
Akerselva. Það voru fjögurra og
fimm hæða hús beggjá megin göt-
unnar og gegnum þröng garðhlið
mátti sjá prönga og skituga bak
garða. Ég sagði honum, að öll
þessi hús væru reist fyrir alda-
mótin, Ibúðirnar i þeim væru eitt
herbergi og eldhús, þetta væru
slæmar ibúðir og i þær vantaði
flest nýtizkuleg þægindi.
Krustsjov og ég sátum i aftursæti
bifreiðarinnar við hlið hvors
annars. Hann leit hugsandi á mig
og sagði siðan: „Svona lagað er
Hka til i Moskvu. Við verðum að
láta fólk búa i gömlum hálfón-
ytum húsum, vegna þess að okkur
hefur ekki tekizt að reisa nægi-
lega mörg ný hús.”
Siðan ókum við út i eitthvert
hinna nýju úthverfa. Þetta var i
júni og sólin skein i heiði og
himinblár hafflöturinn var ákaf-
lega fagur tilsýndar. „Hér skul-
um við stanza,” sagði Krustsjov.
Enginn vissi að við værum
væntanlegir en þó gat það ekki
farið fram hjá neinum, sem
þarna var,að við vorum komnir,
vegna þess hversu mikill fjöldi
löggæzlumanna var á eftir okkur.
Ungar mæður með börn sin
umkringdu okkur og Krustsjov
var myndaður i miðjum hópnum.
Hann brosti og hló, og kom með
skemmtilegar athugasemdir.
Siðan gekk hann til min. Ég stakk
upp á þvi að við fengjum að lita á
eina ibúðina. Hann gæti sjálfur
fengið að velja hvaða ibúð það
skyldi vera, það væru sjálfsagt
allir fúsir til að hleypa okkur inn.
„Nei,” sagði hann. „Við skulum
ekki vera að valda neinum
ónæði.”
„Hve stórar eru ibuðirnar
hérna”, spurði hann. „Þrjú her-
bergi og eldhús.” Hann hugsaði
sig um augnablik áður en hann
sagði. „Þvi höfum við ekki efni á.
Við byggjum bara tveggja her-
bergja íbúðir, og samt sem áður
munu liða tiu ár, áður en hús-
næðisvandamálinu verður útrýmt
i Moskvu.”
,,Ég er slæmur komm-
únisti”
Siðasta daginn, sem hann
dvaldi i Osló, var mikil móttaka i
sovézka sendiráðinu. Veðrið var
mjög gott, svo veizlan fór fram i
hinum stóra garði sendiráðsins.
Það var nokkur fjöldi gesta og
boðið var hið ánægjulegasta. Við
hinir útvöldu við mitt borð
höfðum það alla vega mjög gott.
Werna og ég höfðum Krustsjov á
milli okkar, og hann var i skin-
andi skapi. En það voru fleiri en
við, sem vildu fá að hitta hann.
Hann fékk skilaboð um að nefnd
væri komin frá kommúniskum
verkamönnum, sem vildu fá að
afhenda honum gjöf. En hann sat
sem fastast. Að lokum varð Nina
að ganga til hans og biðja hann
um að fara og tala við sendi-
nefndina. Það var þá, sem
Krustsjov sagði við Wernu: „Ég
verð að standa við skyldur minar
sem kommúnista.” Siðan bætti
hann við „Nei, þetta hefði ég
betur látið ósagt. Ég er slæmur
kommúnisti.”
Ég stóð við hlið Krustsjovs,
þegar verkamennirnir þrir
heilsuðu honum. Krustsjov
faðmaði þá alla mörgum sinnum,
og bað þá að þakka landbúnaðar-
verkamönnunum, sem hefðu tek-
iðá móti honum við komu hans til
Noregs. Ég sé enn fyrir augum
mér hvernig Krustsjov, þessi
stutti maður, og einn verka-
mannanna, sem er risi að vexti
föömuðust. Verkamaðurinn tók
siðan um öxl Krustsjovs og sagði:
„Ég sit i borgarstjórninni hér
sem fulltrúi flokks Gerhardsens.
Við verkamenn erum mjög
ánægðir með forsætisráðherra
okkar.” Nú var komið að mér að
verða feiminn.
Ég held að óhætt se að fullyrða,
að Nina Krustsjov vakti mikla
athygli. Margir lýstu henni, sem
gamalli, þægilegri ömmu. En
Werna getur borið, að þeir, sem
halda að þetta sé góð lýsing á
henni, hafa rangt fyrir sér. Nina
var greinilega miklu meiri rétt-
linumaður i kommúnisma sinum
en maður hennar.Vissulega var
hún þægileg og liklega góðhjörtuð
lika. En áhugamál hennar voru
meira bundin stjórnmálunum en
húsmóðurstörfunum. Nina
neitaði að tala við blaðamenn.
Samt sem áður tókst Wernu að fá
hana til að láta norska blaðið
Aktuelt taka við sig viðtal. Við-
talið var tekið á gömlum herra-
garði og þar voru einnig teknar
frábærlega góðar myndir af þeim
Wernu og Ninu saman.
Tvær dætur Krustsjovs voru
með honum i förinni. Þær voru
mjög hæverskar i framkomu og
létu litið á sér bera. Þegar víð
snæddum hádegisverð i
Þjóðminjasafninu talaði ég litils
háttar við dæturnar, og minntist
þá á , að mér þætti þær
hæverskar i viðmóti og bætti
siðan við I grini, að það væri
greinilega eiginleiki, sem þær
hefðu frá föður sinum. Krustsjov
brosti kurteislega þegar ég sagði
þetta, en fjölskylda hans og
landar hans aðrir, sem á þetta
hlustuðu, hlógu hátt og innilega.
Að lokum ætla ég að minnast á
ýmislegt, sem ég heyrði
Krustsjov segja, þegar við vorum
á fundum eða i ferðum saman.
Þegar við flugum yfir fjöllin á
leið okkar til Bergen bað ég
Krustsjov að fylgjast vel með þvi
sem fyrir augu bæri. Kilómetra
eftir kilómetra, ekkert hús,
Framhald á bls. 39.
%Vandaðar vélar ^ K N HEumfl %
<, r w — ^
| borga
%sig
bezt
s
£
s
1
HEUmH HEYÞYRLUR
2ja og 4ra stjörnu

HAMAR^
véladeild
sími 2-21-23
Tryggvagötu
Reykjavík.