Tíminn - 09.06.1974, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 9. júni 1974.
Menn og mákfni
Hverjum mó bezt treysta
í landhelgismálinu?
Hermann Jónasson . ólafur Jóhannesson
Landhelgismálið
á næsta
kjörtímabili
Þótt mikið hafi áunnizt i land-
helgismálum i stjórnartið Ólafs
Jóhannessonar, verður enn mikið
verk að vinna á næsta kjörtima-
bili. Þá fellur úr gildi bráða-
birgðasamningurinn við Breta og
munu þeir vafalaust sækja fast á
og reyna að fá meiri eða minni
undanþágur. Samningar hafa
ekki náðst við Vestur-Þjóðverja,
þvi að þeir vilja ekki fallast á það
likt og Bretar, að veiðar frysti-
togara verði bannaðar innan 50
milna markanna. Á næstu fjórum
árum má svo búast við þvi, að
hafréttarráðstefnan verði til
lykta leidd. Mörg sólarmerki
benda nú til þess, að stórveldin
telji það orðið vonlaust, að berj-
ast gegn 200 milna efnahagslög-
sögu. Þvi muni þau fallast á hana
i orði, en reyna að gera hana
meira og minna gagnslausa á
borði með þvi að fá samþykktar
alls konar undanþágur, sem
gerðardómi verði falið að ákveða.
t þessu gæti falizt mikil hætta fyr-
ir tsland .
Þannig mun það geta skipt
meginmáli, hvernig rikisstjórn
sú, sem fer hér með völd eftir
kosningarnar, heldur á land-
helgismálinu. Felst hún á nýjar
undanþágur Bretum til handa?
Lætur hún undan kröfum Vestur-
Þjóðverja um frystitogarana?
Felst hún á ýmsar undanþágur á
200 milna efnahagslögsögu?
Það er ein af hinum mörgu
spurningum, sem kjósendur
þurfa að svara við kjörboðin 30.
júni, hverjum þeir treysta bezt til
að fara með þetta höfuðmál
þjóðarinnar á næsta kjörtimabili,
þegar taka verður afstöðu til
jafnmargra mikilvægra atriða og
greind eru hér á undan. 1 þessum
efnum, eins og öðrum, er reynsl-
an áreiðanlega ólygnust.
Landhelgismálið
á viðreisnar-
tímanum
Á stjórnarárum Sjálfstæðis-
flokksins 1959-1971 var ekkert að-
hafzt til að fá landhelgina stækk-
aða. Helzta verkið, sem þá var
unnið i landhelgismálinu, voru
landhelgissamningarnir við
Breta og Vestur-Þjóðverja 1961.
Þótt augljóst væri, að 12 milurnar
væru að hljóta alþjóðlega viður-
kenningu, lét viðreisnarstjórnin
Breta kúga sig til að kaupa viður-
kenninguna þvi verði, að frekari
útfærsla á fiskveiðilögsögunni
skyldi lögð undir Haagdóminn, ef
Bretar óskuðu þess. Siðar gerði
stjórnin svo sams konar undan-
látssamning við Vestur-Þjóð-
verja. Eftir þetta treysti hún sér
svo ekki til að hefjast handa um
útfærslu á fiskveiðilögsögunni og
aðhafðist þvi ekki neitt, þótt veið-
ar Breta færu vaxandi hér við
land á siðari hluta valdatima
hennar, og aðrir erlendir togarar
fylgdu svo i kjölfarið. Stjórnin
óttaðist óhagstæðan úrskurð
Haagdómsins. Þegar þáverandi
stjórnarandstæðingar lögðu til á
þingi veturinn 1971, að fiskveiði-
lögsagan yrði færð út i 50 milur
ekki siðar en 1. september 1972,
snerist viðreisnarstjórnin gegn
þvi. Ráðherrar hennar létu svo
ummælt, að það væri samnings-
svik, að leggja til að segja upp
landhelgissamningnum frá 1961,
þar sem ekki væru i þeim neitt
uppsagnarákvæði. Þeir sögðu
einnig, að það væri brot á manna-
siðum, að færa fiskveiðilögsög-
una út rétt fyrir hafréttarráð-
stefnuna, heldur ætti að biða eftir
niðurstöðum hennar. Af þessu og
ööru er ljóst, að ekkert hefði verið
aöhafzt i landhelgismálum á
þessu kjörtimabili, ef viðreisnar-
stjórnin hefði setið áfram við
völd.
Steingrlmur Steinþórsson
Landhelgismálið
í tíð núverandi
stjórnar
Fyrir siðustu þingkosningar,
héldu Sjálfstæðismenn þvi óspart
fram, að það væri aðeins
kosningabrella þáv. stjórnarand-
stöðuflokka að lýsa yfir þvi, að
þeir myndu færa fiskveiðilögsög-
una út i 50 milur i siðasta lagi 1.
september 1972, ef þeir fengu
völdin. Nú geta menn dæmt um,
hvort þetta hafi verið kosninga-
brella. Fiskveiðilögsagan var
færðút i 50 milur á tilsettum tima
og hún hefur nú i reynd hlotið
viðurkenningu allra, þvi að þótt
enn hafi ekki verið samið við
Vestur-Þjóðverja, taka þeir fullt
tillit til aðvarana islenzku varð-
skipanna. Við Breta hefur verið
samið um mikinn samdrátt á
veiðum þeirra, m.a. útilokun á
öllum frystitogurum. Bretar hafa
haldið þetta samkomulag vel og
öll þau skip, sem hafa brotið það,
verið svipt veiðileyfum. Astandið
i landhelgismálum er þvi sannar-
lega orðið annað og betra en það
var fyrir þremur árum, og á þó
árangurinn eftir að koma enn bet-
ur i ljós.
Jafnhliða þessu hefur verið
haldið uppi öflugri sókn á alþjóð-
legum vettvangi fyrir 200 milna
efnahagslögsögu. 1 hafnsbotns-
nefnd Sameinuðu þjóðanna hefur
ísland flutt tillögu um 200 milna
fiskveiðilögsögu og Han's Ander-
sen sendiherra unnið merkilegt
starf við að skipuleggja fyrir haf-
réttarráðstefnuna samstöðu
þeirra þjóða, sem aðhyllast 200
milna efnahagslögsögu. A Alþingi
i vetur, var svo sú breyting gerð á
lögunum um visindalega friðun
landgrunnsins, að heimiit er að
færa fiskveiðilögsöguna út i 200
milur hvenær, sem er.
Það skal viðurkennt, að Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn kom til móts við rikis-
stjórnina, þegar Alþingi ákvað
endanlega útfærslu fiskveiðiland-
helginnar I 50 milur. Þvi varð 15.
febrúar 1972 merkur dagur i þing-
sögunni. En þvi miður var Adam
ekki lengi i Paradis. Af hálfu mál-
gagna Sjálfstæðisflokksins var
haldiðuppi stöðugum áróðri til að
gera meðferð landhelgismálsins
tortryggilega, og iðulega staðið
með Bretum, þegar sizt skyldi. 1
þeim efnum mun lengi vera eftir-
minnileg gagnrýni Geirs Hall-
grimssonar á landhelgisgæzluna,
þegar kom til árekslrar miili
varðskipsins Ægis og brezka
togarans Everton fyrir tæpu ári.
Hverjum má
bezt treysta?
Sá samanburður, sem hér hefur
verið gerður á gangi landhelgis-
málsins i tið fyrrverandi stjórnar
annars vegar og núverandi
stjórnar hins vegar, mætti vissu-
lega vera öllum kjósendum glögg
visbending um, hverjum muni
bezt að treysta til að ráða ferðinni
i landhelgismálinu á næsta kjör-
timabili. Það er svo augljóst mál,
að um það á ekki að þurfa að fara
frekari orðum.
Það er lika óumdeilanlegt, hver
hefur haft forustuna i þessu máli
siðan baráttan fyrir 50 milunum
hófst. Grundvöllurinn var lagður,
þegar samkomulag náðist milli
Framsóknarflokksins, Alþýðu-
bandalagsins og Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna fyrir
kosningarnar 1971 og þessir
flokkar gengu þvi til kosninga
með sameiginlega stefnuskrá i
lándhelgismálinu. Það sam-
komulag var fyrst og fremst verk
Framsóknarflokksins, enda sam-
búðin ekki góð þá milli Alþýðu-
bandalagsins og Samtakanna,
þar sem þeir Björn Jónsson og
Hannibal Valdimarsson voru þá
nýlega gengnir úr Alþýðubanda-
laginu. Það var lika milligöngu
Framsóknarflokksins mest að
þakka, að alger samstaða náðist
á Alþingi i febrúarmánuði 1972
um útfærslu fiskveiðilögsögunnar
i 50 milur, en það gekk engan veg-
inn þrautalaust. Sérstök ástæða
er jafnframt til að minna á þátt
þeirra Jóhanns Hafsteins og
Gylfa Þ. Gislasonar I þvi sam-
komulagi, en milligangan hvildi
þó fyrst og fremst á Framsóknar-
flokknum.
Það er annars ekki nein tilvilj-
un, að Framsóknarflokkurinn
hefur haft stjórnarforustuna i öll
þau skipti, þegar fiskveiðilögsag-
an hefur verið færð út. Steingrim-
ur Steinþórsson var forsætisráð-
herra, þegar fiskveiðilögsagan
var færð út i 4 milur, Hermann
Jónasson var forsætisráðherra,
þegar fiskveiðilögsagan var færð
út 112 milur og ólafur Jóhannes-
son var forsætisráðherra þegar
fiskveiðilögsagan var færö út i 50
mílur. Á herðum þeirra hvildi
forustan og aðalábyrgðin, þegar
þessi mikilvægu spor I sjálf-
stæðisbaráttu voru stigin.
Fáfræði eða
annað verra
í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins 11. mai siðastliðinn, eru
tillögur þær, sem Einar Agústs-
son utanrikisráðherra hefur lagt
fram sem umræðugrundvöll i við-
ræðum við Bandarikin, gerðar að
umtalsefni með sérstökum hætti.
Þar segir m.a. á þessa leið:
„Allt frá þvi að Islendingar
gerðust aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu fyrir aldarfjórðungi
hefur það verið yfirlýst stefna
þeirra — og allra islenzkra rikis-
stjórna — að íslendingar undir-
gengjust engar skuldbindingar
um það, að hér yrði her á friðar-
timum, sliktfyrirkomulag yrði að
byggjast á sérstökum samning-
um, þar sem tslendingar réðu
einir öllu um það, hvort þeir teldu
hér þörf herverndar. Nú hefur
það hins vegar gerzt, að vinstri
stjórnin hefur i opinberri yfirlýs-
ingu tekið það fram, að Islending-
ar séu skuldbundnir til þess að
veita Atlantshafsbandalaginu að-
stöðu á Keflavikurflugvelli til
hernaðarstarfsemi.
t orðsendingu þeirri, sem rikis-
stjórnin sendi Bandarikjastjórn
og nefnd var „drög að viðræðu-
grundvelli”, er á tveim stöðum
um það talað, að tslendingar
heimili Bandarikjastjórn hern-
aðarleg afnot af Keflavikurflug-
velli „til fullnægingar skuldbind-
inga okkar við NATO”. Þannig er
i orðsendingu, sem beint er til
annarrar rikisstjórnar, Banda-
rikjastjórnar, beinlinis tekið
fram i fyrsta skipti i sögunni, að
tslendingar séu skuldbundnir til
þess að hafa hér her „á friðartim-
um” eða „um aldur og ævi”, eins
og kommúnistar hafa kallað
það.”
Svo mörg eru þessi orð
Morgunblaðsins. Þau verða vart
skilin á annan veg en þann, að
blaðið telji að vissu leyti of langt
gengið til móts við Bandaríkin og
Atlantshafsbandalagið i tillögum
Einars Ágústssonar. Um slikt má
að sjálfsögðu deila, en hitt stafar
af fáfræði Mbl. eða öðru verra,
þegar Mbl. heldur þvi fram, að
það sé einhver ný skuldbinding,
að Atlantshafsbandalaginu sé
ætluð hér viss aðstaða á friðar-
tlmum. Það er beinlinis tekið
fram i varnarsamningnum, að
falli hann niður, skuli Atlants-
hafsbandalagið halda hér áfram
vissri aðstöðu, þótt friðartimar
séu, á meðan Island er i Atlants-
hafsbandalaginu. Þeirri samn-
ingslegu skyldu vill rikisstjórnin
ekki bregðast, þótt það verði helzt
ráðið af framangreindum um-
mælum Mbl., að Islendingar eigi
að gera það.
Alþýðu-
bandalagið og
varnar-
samningurinn
1 skrifum Mbl. er þvi ekki
ósjaldan haldið fram, að Fram-
sóknarmenn hafi verið of leiði-
tamir við kommúnista, og þó ekki
sizt I varnarmálunum. í áður-
nefndu Reykjavikurbréfi kveður
hins vegar við nokkuð annan tón,
þar segir m.a. á þessa leið:
„Þá er þess næst að geta, að
orðsendingin til Bandarikja-
stjórnar og drögin að viðræðu-
grundvelli við hana er á þvi
byggð, að varnarsamningurinn
frá 1951 verði áfram i gildi. Til-
lögur rikisstjórnarinnar eru bein-
linis byggðar á varnarsamningn-
um sjálfum. Nú vita það allir
menn, að kommúnistar hafa
fjargviðrast út af þessum samn-
ingi, nefnt hann landráðasamning
og jafnvel talið hann ógildan, þar
sem þingmönnum hafi verið
„smalað saman” utan þings til að
gera þennan samning. Ekkert
plagg hafa kommúnistar talið
bölvaðra og niðingslegra en ein-
mitt varnarsamninginn frá 1951.
En á þvi herrans ári 1974 gerast
svo þau undur, að uppi I stjórnar-
ráði setjast ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins við borð með sam-
ráðherrum sinum og ákveða þar,
að samningurinn skuli vera i gildi
áfram, liklega lika „um aldur og
ævi” og að á ákvæðum hans skuli
byggja nýskipan hernaðarstarf-
semi á Keflavikurflugvelli, að
visu I mjög litlum mæli og þannig
fyrirkomið, að íslendingum sé að
þvi engin vörn, en hernaðarstarf-
semi engu að siður.
Með þessari ákvörðun hafa
kommúnistar tekið á sig bæði
pólitiska og stjórnskipulega
ábyrgð á varnarsamningnum og
áframhaldandi gildi hans, og
fallnar eru dauðar og ómerkar
allar upphrópanir þeirra um
þennan samning og öll „kröfu-
gerð” þeirra um það, að honum
verði upp sagt. Þeir hafa sjálfir i
orðsendingu til Bandarikjastjórn-
ar boðizt til að framlengja hann.
1 þessu tilfelli getur ekki hafa
verið um fávizku að ræða, þvi að
svo fávisir eru ráðherrar
kommúnista ekki. Nei, þeir hafa
visvitandi undirgengizt að bera
ábyrgð á varnarsamningnum til
þess að halda ráðherrastólum
sinum.”
Hér er vissulega heldur en bet-
ur gefið til kynna, að það hafi ver-
ið Framsóknarmenn, sem hafi
beygt Alþýðubandalagsmenn, en
ekki hið gagnstæða, eins og Mbl.
heldur öðru hverju fram.
Drög að við-
ræðugrundvelli
Þessar tilvitnanir i Morgun-
blaðið nægja til að sýna, hvernig
blaðið keppist nú við að þyrla upp
moldviðri i sambandi við varnar-
málin og heldur einu fram i dag
og öðru á morgun. Það er þó rétt
sagt hjá Mbl., að tillögur Einars
Ágústssonar eru engar endanleg-
ar tillögur, heldur „drög að við-
ræðugrundvelli”, þar sem reikn-
að er með gagntillögum frá við-
semjanda, og að þær verði teknar
til athugunar og endurskoðunar,
þegar þær koma. Markmiðið er
að ná samkomulagi um nýja skip-
an varnarmálanna, sem sé i fullu
samræmi við hina upphaflegu
stefnu þeirra þriggja flokka, sem
stóðu að aðildinni að Atlantshafs-
bandalaginu, — að hér sé ekki
herseta á friðartimum, en öryggi
landsins tryggt með þátttöku i At-
lantshafsbandalaginu og aðstöðu,
Framhald á bls. 27