Tíminn - 17.07.1974, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 17. júli 1974.
TÍMINN
7
V,
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.), Jón Iielgason, Tómas
Karlsson, Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar
18300-18306. Skrifstofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — af- -
greiðslusimi 12323 —■ auglýsingasimi 19523.
Blaðaprent h.f. ‘ - f-
Charles W. Yost, The Christian Science Monitor:
Gera verður áætlanir
um hægari hagvöxt
Bæði meðal einstakra þjóða og á alþjóðavettvangi
\
Alþingi og embættis-
mannavaldið
Það hefur að vonum vakið athygli, að Seðla-
bankinn tók ákvörðun um stórfellda vaxtahækkun,
rétt áður en nýkjörið Alþingi kom saman til fund-
ar, en fyrsta og helzta verkefni þess verður að fást
við efnahagsmálin. Eðlilegt heföi verið, að vaxta-
málið yrði ekki afgreitt fyrr en Alþingi hefði fjall-
að um efnahagsmálin i heild.
Það er hins vegar ekki neitt nýtt fyrirbrigði, að
embættismenn sýni, að þeir þurfi ekki að taka
mikið tillit til Alþingis. Þar er ekki heldur um neitt
sérstakt islenzkt fyrirbrigði að ræða. I næstum öll-
um þingræðislöndum hefur stefnt i þá átt hin siðari
ár, að hið raunverulega vald færðist úr höndum
hinna kjörnu fulltrúa i hendur embættismanna og
sérfræðinga. Hlutverk þjóðþinganna hefur færzt æ
meira i þá átt, að þingmenn taka góðar og gildar
ýmsar skýrslur, sem sérfræðingar og embættis-
menn semja, og byggja á þeim löggjöf, sem siðan
reynist meira og minna misheppnuð, m.a. vegna
þess, að grundvöllurinn, sem byggt er á, eða
skýrslurnar og áætlanirnar, sem embættismenn-
irnir og sérfræðingarnir hafa gert, standast ekki
þörf reynslunnar. Þingmenn hafa að þvi leyti get-
að kennt sér um þetta, að þeir hafa ekki verið
nógu gagnrýnir á áætlanirnar i upphafi. Oftrú á
sérfræðinga hefur glapið þeim sýn. Annað er svo
það, að framkvæmdin hefur næstum öll verið i
höndum embættismanna, og henni iðulega verið
hagað allt öðru visi en löggjafinn ætlaðist til.
Með þvi, sem hér hefur verið sagt, er siður en
svo ætlunnin að gera litið úr sérfræðingum og
embættismönnum er vafalaust vilja vel og vinna
samvizkusamlega. En þeir þurfa sitt aðhald eins
og aðrir menn. Það á að vera eitt af verkefnum
þingsins að veita þetta aðhald. Þingið á að vera
gagnrýnið á skýrslur og áætlanir embættismanna i
þeim tilgangi að það fái sem réttasta mynd af þvi
máli, semum er fjallað. Skýrslur geta samt haft
mikið gildi, þvi að i þeim felast jafnan vissar upp-
lýsingar og ábendingar. En jafnhliða þessu þarf
þingið einnig að fylgjast betur með framkvæmd
laga og stjórnarathöfnum. Þetta er þvi nauðsyn-
legra sem stjórnarkerfið verður viðtækara og
flóknara, eins og nú gerist i flestum þingræðis-
löndum. Bandarikjaþing er liklega eina þingið,
sem gerir þetta að nokkru ráði, og hefur það unnið
ómetanlegt starf fyrir bandariska stjórnkerfið á
þann hátt.
Breyttir timar, sem hafa leitt og leiða til stöð-
ugrar útþenslu á stjórnkerfinu, hafa það
óhjákvæmilega i för með sér, að Alþingi verður að
breyta starfsháttum sinum á þann veg, að það hafi
i fullu tré við vaxandi embættismannavald. Þetta
þarf ekki að leiða til versnandi sambúðar milli
þessara aðila, heldur þvert á móti. En það á að
tryggja það, að Alþingi sé og verði sú valdastofn-
un, sem stjórnskipunin ætlar þvi, og áreiðanlega
er ætlazt til af kjósendum. Að öðrum kosti getur
farið svo, að Alþingi verði litið meira en sýndar-
stofnun, og þá mun ekki aðeins virðing þess
minnka, heldur einnig trú þjóðarinnar á þvi
stjórnkerfi, sem hún býr við. Það ætti að vera
sameiginlegur vilji þingmanna og embættismanna
að koma i veg fyrir það.
SÁ, sem á ótakmarkaðan
auð, þarf ef til vill ekki að
semja fasta áætlun um tekjur
slnar og gjöld. Hinn, sem
hefur sýnilega takmörkuð
fjárráð, verður beinlínis að
gera það. Það hefur ekki verið
ljóst fyrr en einmitt nú, að
mannkynið allt er I sporum
þess síðarnefnda.
Russell Train, forstjóri
Verndarstofnunar umhverfis-
ins, sagði í ræðu fyrir
skömmu, að við gætum ekki
framar breytt I samræmi við
margt það, sem lengst af
hefur verið gengið út frá sem
gefnu, svo sem ,,að okkur
brysti aldrei rúm eða auð-
lindir”, eða að við gætum
ávallt reiknað með nýjum
tæknikraftaverkum til að
bjarga okkur, þegar að
kreppti um stundar sakir.
EN það eru ekki
umhverfisverndarmennirnir
einir, sem komizt hafa að
þessari niðurstöðu. Irving
Friedman, aðalráðgjafi
alþjóða samtaka i borgamál-
efnum, flutti fyrir skömmu
fyrirlestur um verðbólguna.
Þar sagði hann, að stjórnir
auðugra rlkja hefðu siðan I
siðari heimsstyrjöldinni sniðið
stefnu sina I hvivetna eftir
þeirri trú, að öllum gætu
hlotnazt þau llfsgæði, sem þeir
girntust. Hann nefndi slik
markmið „hugaróravonir” og
hvatti til samstöðu um nýjar
forgangskröfur, sem væru
„brýnastar” til „viðhalds-
afkomu okkar”.
E. J. Mishan hjá London
School og Economics ritaði
grein I maihefti tlmaritsins
Encounter. Þar benti hann á,
að hver rikisstjórnin af
annarri hefði „með einskorð-
aðri keppni sinni að hagvexti
sáð fræjum almennrar
óánægju meðal þjóða sinna og
skæru nú upp eins og þær
hefðu til sáð”....„Auðugar
þjóðir geta að minnsta kosti
ekki vænzt þess framar, að
auknar tekjur á mann stuðli
að félagslegri velferð. Jafnvel
er sennilegra, að árangurinn
veröi þveröfugur”.
FRÓÐUM mönnum og at-
hugulum þykir þetta ekkert
nýstárlegt endurmat. öllum
almenningi er þetta hins
vegar framandi, og hann
hefur naumast gert sér þess
grein enn, hvaðum er að vera.
Orkuskorturinn kom
mörgum alvarlega og óþægi-
lega á óvart, og verðbólgan
veldur slfelldri gremju.
Samsæri og rangri stjórn-
málastefnu er kennt um hvort
tveggja og ekki talið, að
annars þurfi með en að slá I
svip af „eðlilegum” llfsgæða-
kröfum.
Hitt er þó bláköld staðreynd,
að vöxtinn verður að hægja,
enda þótt ekki þurfi að stöðva
hann. Verði grunnkröfum um
llfsgæði ekki breytt, verður að
breyta llfsháttunum.
ÍBÚATALA jarðarinnar
hlýtur óhjákvæmilega að tvö-
faldast á næstu þrjátlu til
fjörutlu árum, hversu hart
sem við leggjum að okkur við
boðun fjölskylduáætlana. Sá
tlmi er ekki svo ýkjalangt
undan, að við verðum beinlínis
að velja milli „kjötnægta”
auöugra þjóða og „brauð- og
hrlsgrjónanægta” hinna
fátæku, hversu vel sem okkur
tekst aö koma á „grænum
byltingum” og efla þær og
útbreiða.
Hversu ötulir og snjallir,
sem tæknimenn okkar verða
viö rannsóknir og uppgötvanir
Charles W. Yost, sem um skeið var sendiherra Bandarlkjanna hjá
Sameinuðu þjóðunum, skrifar nú greinar um alþjóöamál fyrir mörg
amerisk blöð.
nýrra orkulinda, er afar
sennilegt, að nýting þeirra
valdi nýjum vanda og oft og
einatt verri viðfangs en
núverandi skortur er.
Hráefnin eru yfirleitt ekki
óþrjótandi, og þeim, sem
óþrjótandi virðast, verður
varla ausið takmarkalaust á
umhverfið, án þess að hætta sé
á ógnvekjandi aukaverk-
unum.
AHRIF fyrra bruðls og nú-
verandi skorts koma þvl
miöur harðast niður á
mörgum hinna fátækustu
þjóða. Sulturinn hjá þeim
virðist geta orðið gersamlega
óviðráðanlegur. Skortur
þeirra á orku og áburði og
gildandi verð þessara gæða
veldur háskalegri rýrnun
lífsgæða, sem voru þó I lág-
marki fyrir.
Þessum þjóöum hefur þó
verið talin trú um það I tuttugu
ár að minnsta kosti, að hrað-
fara efnahagsþróunar og
betra llfs væri að vænta alveg
á næstunni. Sár vonbrigði
þeirra og raunar beinar
þjáningar ógna þvi viða um
heim, að út brjótist það, sem
ég hef nefnt „byltingu brost-
inna vona”.
Að lokum er þess að geta, að
óhjákvæmilegar samverkanir
og óumflýjanleg gagnkvæmni
I heimi nútimans veldur þvi,
að framvindan I hinum svo-
nefnda „fjórða heimi”, eða
meðal hinna sárfátækustu
þjóða, varðar Bandarlkja-
menn beint og tilfinnanlega.
HVAÐ er þá til ráða?
Ég vil mæla með áætlun um
hægari vöxt en áður, bæði
meöal einstakra þjóða og á
alþjóðavettvangi. Ég á ekki
við engan vöxt eða minni vöxt
en áður á öllum sviðum,
heldur skipulega hægingu
neyzluaukningar auðugu þjóð
anna og minnkaða mannfjölg-
un samkvæmt áætlun hjá
snauðu þjóðunum.
Þegar Sovétmenn gerðu
slna fyrstu fimm ára áætlun
fyrir 45 árum, litu vestrænir
menn þannig á, að áætlanir
þjóða væru hluti af „samsæri
kommúnismans”. Siðan hefur
margt komið til sögu, svo sem
Keynes, nýja gjöfin hans
Roosevelts, sóslalismi Vestur-
Evrópu og alþjóðahluta-
félögin. Allt hefur þetta vanið
okkur við áætlanir, að minnsta
kosti I smáskömmtum. Nú
veldur aðsteðjandi vandi þvl,
að þessa áætlanagerð verður
að endurbæta og samræma,
bæði hjá einstökum rikjum og
á alþjóðavettvangi.
SÉRHVERT rlki þarfnast
sinnar eigin áætlanagerðar,
sums staðar aðeins, til
leiðbeiningar, annars staðar
beinllnis bindandi. Sameinuðu
þjóöirnar þurfa að gangast
fyrir „hnattáætlunum”, röð
áætlana um nægjanlegan
fólksfjölda nægjanlegt viöur-
væri, nægjanlegt eldsneyti,
nægjanlegar gáfur og snilli,
viðunandi öryggi og
viðhlítandi fjölbreytni.
George Woodwell, aðal
umhverfisfræðingur við
rannsóknastöðina I
Brookhaven, hefur bezt orðað
það, sem brýnust þörf er á:
Viö eigum að ákveða og
afmarka svæðin, sem á að
gjörnýta mannkyninu til
framfærslu, við þurfum að
ákveöa og afmarka önnur
svæði, sem nota ber I hófi, og
ekki síöur enn önnur, sem láta
verður óbreytt og varðveita.
— Þ.Þ.