Tíminn - 24.12.1974, Blaðsíða 35

JÓLABLAÐ 1974
TÍMINN
35
Jónas Guðmundsson:
SJÓMANNA-
JÓL
Jólahald á skipum er ineð öðrum hætti en í landi
í draumi sérhvers
manns er fall hans falið,
segir Steinn og við höldum
áfram að berja höfðinu við
steininn. Ó, guð, hve skýin
voru dökk og þau stungu í
stúf við spegilslétt hafið.
Bráðum var aftur komin
nótt og þá myndum við
sigla norðan við grynning-
arnar, sem náðu langt til
hafs.
I.
Gamla Nordvest var heilagt
skip. bað hafði sjö lestar, sjö
borðsali og sjö möstur og hún
renndi sér mjúklega gegnum
rennislétt hafið. Sunnudagur i
landi, sætsúpa til sjós og nú voru
að koma jól, jól full af dapurleika,
tómleika og köldu ákaviti.
Jólahald á dönskum skipum er
að þvi leyti til með islenzkum blæ,
að þau heyra ekki beint undir
skipstjórann eins og t.d. hann Guð
og önnur heilög málefni, heldur
undir kokkana og brytann. Eins
og Gyðingarnir I New York byrja
að spiia jólasálmana i september
og hafa svo opið dag og nótt og
allt aðfangadagskvöld, þá byrja
kokkarnir jólin i eldhúsinu á
dönsku skipunum á haustmánuð-
um. Þá koma um borð jólagæsir,
einar 15 held ég, I bláum og hvit-
um kössum, þvi það væri óhugs-
andi á dönsku skipi, að halda upp
á afmæli frelsarans nema með
steiktri gæs. Já og með „julefro-
kost”, sem er reyndar eins konar
máltið allra máltiða i dönsku
þjóðlifi og stendur klukkustund-
um saman.
Nordvest hélt gegnum þunnan
isinn og það var byrjað að snjóa.
Við mættum stóru brezku skipi i
fjarðarmynninu og það var eins
og sjálft Oslóartréð væri að koma
á móti okkur. Kannski voru þeir
lika með seyðing fyrir hjartanu,
þvi að þeir veifuðu dapurlega
meðan þeir runnu framhjá á
þröngum firðinum, aðeins stein-
snar frá okkur. Þeir voru lika að
sigla fyrir hann Beaverbrook
lávarð, sem er það sama i blaða-
heimininum og Ford er i bilum.
Hann var skier stóð i miðjunni
og gaf út blöð. Blöð
fyrir alla, þvi kommúnista (eða
allt að þvi) og fyrir svartasta
ihald. Það má hann eiga karlinn,
að honum var sama hvað stóð i
blöðunum hans og hann var
„organiseraður”. Hann átti mikil
skóglendi i Kanada, sem hann
seldi i þunnum skifum á götunum
i London og Paris og kallaði dag-
blöð. Já, hann var áhrifamaður
og nú hafði hann sent okkur upp
til Botwood til að halda jól. Þar
skammt frá átti hann stóra
pappirsverksmiðju, eða nánar
sagt i Grand Falls, og hann
sleppti ekki höndunum af trján-
um sinum fyrr en þau voru komin
undir handleggina á blaðasölu-
drengjunum i Englandi og Frans.
Já, og við á vaktinni byrjuðum
að tala um jólatré.
— Skyldi fólkið i London vita,
að dagblöðin eru búin til úr jóla-
trjám, sagði Orosco?
— Já og skrifuð af jólasvein-
um? Nei það vissi ekki nokkur
maður, nema við — og Nordvest
hélt strikinu inn þröngan skógi
vaxinn fjörðinn. Já hann var
langur þessi fjörður og hann
minnti mig á Austfirði, nema
þetta með trén. Bændabýlin á
stangli, bátur í fjörunni og mér
varð hugsað til hans Jóns á Eyri
við Fáskrúðsfjörð. Hann hefði
orðið hrifinn af öllu þessu timbri.
I.
Það var aðfangadagur og þeir
höfðu unniö alla nóttina við aö
hifa stórar pappirsrúllur um borö
i lestarnar. Daly Mail, La Figaro
og Daly Mirror. — Kuldinn var
nistandi, en svo fór hann að
rigna dapurlega meö stórum
köldum dropum.
Ég var seinn framúr. Ég var aö
hugsa um jólimjólin á sjónum. A
honum Gylli var soðinn þorskur á
aðfangadag og menn hlökkuðu til
að koma heim. Við hlökkuðum
ekki til neins. Hér kviðu menn jól-
unum, eins og illviðri út af
Biskay, eða Sjösteina-rifi. Engin
gleði, engin eftirvænting, — að-
eins þungar stunur og marr i risa-
stórum möstrunum, sem
blandaðist morgunhóstanum og
hrotunum.
Kanadamenn halda jólin aö
ameriskum, eða brezkum sið.
Drekka sig fulla á aðfangadag, ef
þeir á annað borð drekka þá
áfengi. Þetta er svall ársins og
sumir komast ekki úr kojunni
fyrr en eftir áramót. Þeir ætluðu
að vinna við skipið til klukkan
fjögur, siðan yrði allt stopp þar til
á miðnætti á jóladag. Það voru
eyrarvinnujólin hjá þeim i Bot-
wood. Brezka skipið var komið út
á Atlantshaf og hjó þar haföld-
una, gæsirnar voru komnar i ofn-
inn og gleðin var farin úr hjart-
anu, veg allrar veraldar.
Það voru komin jól og smám
saman höfðu hjörtu okkar tæmzt
og þrátt fyrir mikla reynslu i að
vera hinum megin á hnettinum á
stórhátiðum, þá nálguðust
mistökin hægt og hægt eins og
hlaupari sem veit að hann verður
siðastur.
III.
Jólin höfðu komið um borð sein-
ast i nóvember, frá London, þar
sem safnað hafði verið smágjöf-
um, bókum sem lyktuðu af sagga,
rakspira sem lyktaði eins og
salmiaksspiritus og gömlu
sælgæti, sem bragðaðist eins og
þurrt timbur. — Guð minn góður,
þessi kvenfélög sagði skipstjórinn
og hélt jólagjafapokanum langt
frá sér, eins og hann væri að
drekkja kettinum. Og það höfðu
lika komið gjafir frá T anmörku,
frá Marstal, sem var önnur
„heimahöfn” skipsins, en þar
hafði barnaskóli, eða bekkur i
barnaskóla kjörið þennan 12000
tonna kláf „óskaskip” sitt og varð
hugsað til snilli þeirra, sem ráku
konungdæmið og skipafélögin.
Börnin söfnuðu fyrir gjöfum og
voru stolt af skipinu og stolt af
okkur og útgerðinni. Ef til vill
hafa yfirmennirnir i Belsen og
Buchenwald fengið svona pakka
frá skólabörnum, i Þýzkalandi,
börnum sem aðeins lásu um vafa-
söm afrek feðranna á vigvellin-
um.
— Nei við vorum ekki neinar
hetjur, sem skoðuðum veröldina
og öfluðum auðæva og gjald-
eyris, heldur ræflar, sem keyrðu
fullt skip af soyjabaunum og rott-
um yfir blæðandi úthafið, menn-
irnir sem breyttu jólatrjánum i
ógeðsleg blöð, full af hatri og lyg-
um. Mér fannst ég hafa drepið
jólasveininn, þegar ég hugsaði
um öll þessi fallegu jólatré, sem
orðið höfðu Beaverbrook lávarði
að bráð — meö okkar dyggu að-
stoð.
— Kúrt bátsmaður hafði við
orð, að neita að taka við gjöfun-
um. Réttast væri að senda krökk-
unum ærlega lýsingu af ástandinu
um borð, lýsingu á Gyðingunum,
sem héldu búrlyklunum, um vist-
irnar og á Gyðingunum, sem
héldu um málningarpensla og
málningu. Nei! Það væri komið
nóg af þessu monti. Skipin væru
keypt ný og glæsileg, siðan siglt
um endalaust hafið og eftir 16 ár
þá væri þessum likkistum sökkt
af einhverjum Grikkjum, eða
alþjóðlegum glæpahringjum, sem
lifðu á þvi að kaupa gömul skip og
láta þau farast með manni og
mús... en auðvitað höfðum við
ekki þrek i þetta fremur en neitt
annað og við biðum jólanna með
tóman haus, afllausa handleggi
og lifvana hjarta. Þeir hættu að
vinna klukkan fjögur og skipið
varð svo undanlega hljótl.
Þetta var einmana skip, og ef
ekki hefðu verið rafljósin, sem
glöpuðu i hvitum leginum og
regnvotu þilfarinu, þá hefði það
alveg eins getað legið á hafsbotni
innanum marfló og krossfiska.
— Það voru fáir á ferli. Ég átti
vaktina þetta kvöld fram á hádegi
næsta dag. Ég fann til einhverrar
skelfingar eins og ég bæri ábyrgð
á einhverju skelfilegu, einhverju
ranglæti, eða glæp. Við höfðum
látið þrifa til um eftirmiðdaginn
og búið var að koma fyrir þrem
jólatrjám i tómum málningar-
dollum. Timburmaðurinn var
snjall, hann hrærði steypu i föt-
urnar og múraði trén niður. Þetta
var fljótharðnandi lögur með
sóda, og eftir fimm minútur voru
trén föst eins og stólparnir i
Olfusárbrúnni. Þung ský voru á
himninum og hundruð, eða þús-
undir af mávi sat úti á isnum sem
fyllti fjörðinn. Ef til vill voru þeir
lika of máttfarnir til að fljúga og
bringan og lappirnar spegluðust i
votum isnum. Já það var erfitt að
vera mávur, erfitt að vera
sjómaður erfitt að vera allt
mögulegt þetta kvöld, og þegar
allt var tilbúið, fór ég inn i
herbergið mitt, til þess að biöa.
Ég slökkti ljósið og gaf mig á vald
hugsunum.
IV.
Ég fór að hugsa um jólin á haf-
inu. A togurunum, á varðskipun-
um. Ekki voru þau öll beysin.
Lengst komust þeir á honum
Venusi, eða honum Gylli, þegar
þeir höfðu soðna ýsu og soðin
þrosk i jólamat og tóku trollið inn
i hálftima meðan verið var að
borða. Það var á kreppuárunum
— og svo var trollið sett út aftur
og byrjað að toga, og togvindunn-
ar tannahjól tautuðu heims um
ból, — eins og hann Blásteinn orð-
aði það. Blásteinn var mikið
skáld og i hátiðlegum kveðskap
hans, römmum og fornyrtum er
að finna alla óhamingju og fátækt
islenzku þjóðarinnar. Ekki aðeins
jólin, heldur hinn virka dag og
hinar löngu köldu nætur.
Þá sjaldan ég hafði verið með,
var trollið tekið inn meðan jóla-
kveðjur til sjómanna á hafi úti
voru lesnar, og menn hlýddu á
aftansöng og siðan var aftur byrj-
að að veiða og leyst var frá fyrsta
pokanum og spriklandi fiskurinn
féll á dekkið á sömu minútu og
börnin i landi leystu frá sinum
poka og pökkum.
1 þá daga var jólatúrinn fullur
eftirvæntingar og einhverra fifla-
láta. Hin kalda grima byrgði and-
lit þitt og hjarta. Maður fékk góð-
an mat og menn nálguðust með
einhverjum hætti aðra á togurun-
um þetta kvöld. Nálguðust hverj-
iraðra með sama hraða og menn
fjarlægðust hverjir aðra um borð
i Nordvest. Einu samfélagsver-
urnar voru jólagæsirnar, sem
voru fjórar og fjórar hlið við hlið i
ofnskúffunum og suðvestanáttin
drakk i sig ilminn frá eldhúsinu
jafnóðum og bar hann út á blaut-
an isinn, þar sem múkkinn sat og
slefaði.
V.
Þögn — dauðaþögn, sú þögn,
sem lifir i hávaða, hinu endalausa
suði. Stöðugur hávaði er bróðir
þagnarinnar, andstæða allra
hljóða.
Ég sat einn i rökkrinu og vildi
vera einn. Með dularfullum hætti
fer þig að dreyma. Þú sefur ekki
og vakir ekki, alveg eins og i rútu
upp á heiði, eða i flugvél yfir hafi.
Og ég hrökk upp við að brytinn
opnaði og sagði að mig vantaði
einan manna i jólaglogg skip-
stjórans.
— Já auövitað. Og ég hefði sagt
nákvæmlega það sama ef hann
hefði sagt mér að við værum i
Staðarskála i Hrútafiröi, eða
við værum að lenda eftir fáeinar
minutur norður á Kópaskeri.
— Já auðvitað. Auðvitaö yrði
ég að taka málstað Gyðinga, mál-
stað Beaverbrooks baróns og
málstað jólasveinsins og ljóð
mitt stökk alskapað út i angur-
værð kvöldsins, þvi aö ég fann til
ábyrgðar. Ég lika ég var orðinn
meðsekur i þvi samsæri, sem
felst i þvi að stinga jólatrjám
undirhendina á blaðasöludrengj-
um heimsins, samsæri sem felst i
þvi að brytja jólatré niður i flögur
með stórlygum heimsins. i
Ljótt er
að Ijúga,
lygi er
naðra.
Betra er
þó að Ijúga
fyrir sjálfan
sig
en aðra.
VI.
Jólaglogg hjá skipstjóra á
dönsku skipi er sérstök áhrifa-
mikil athöfn, hún er eins og út-
hlutun á fátækrastyrk sem dreg-
izt hefur mánuðum saman, eða
upplestur á erfðaskrá riks
manns, sem á marga fátæka
erfingja.
Auðvitað vissu allir um gjafirn-
ar, hlandið sem þeir kölluðu rak-
vatn, um konfektið, sm bragðað-
ist eins og þurrt timbur, um allar
þessar dapurlegu, blautu bækur,
sem dregnar höfðu verið á hárinu
upp úr saggasömum kjöllurum
gamalla húsa i mýrarfenum
Lundúna og draugalegum kjöll-
urum á skozku heiðunum. Jóla-
glogg. Það var nokkuð sem menn
skildu, og svo var auðvitað visky
og koniak fyrir alla.
Jóhannes skipstjóri kunni tökin
á mönnum sinum, og allt varð að
vera með þeirri nákvæmni er
krafizt er hjá þeim, sem mæta
auga i stjörnu Daviðs.
Það varð að vera jólaskap, það
varð að draga um „gjafirnar” frá
Englandi og allir urðu að leika
börn og hina barnslegu gleði, sem
tilheyrði jólunum heima i Dan-
mörku — Já, þeir léku svo sannar
lega vel, tii þess að komast i
viskýið. Fjölkvænismaðurinn
Monzon brá fyrir sig betri fætin-
um og varð eins og hvitvoðungur
til augnanna, aldrei hafði fjöl-
kvænismaður leikið barn svona
innilega og meira að segja
finnska nautiö hans Disko reyndi
lika að leika barn, eða hálfbjána
og gleðin ljómaði af okkur öllum
og svo, þegar skipstjórinn hafði
„önsket alle mennesker gledilig
jul”, var sezt að viskyinu i einn
klukkutima fram að mat.
Brytinn las matseðil kvöldsins,
eins og heilagan boðskap sunnan
úr Miðjarðarhafsbotnum, eða
austan úr Róm.
Jólin voru komin.
1 kvöld voru allir menn skáld.
VII.
Það er munur á norrænum
mönnum, Islendingum og á Bret-
um og Bandarikjamönnum, að
hinir siðarnefndu drekka sig fulla
eins og á gamlárskvöld og að-
fangadagskvöld. Þetta virðist
óhugsandi, þvi naumast eru til
þeir óreglumenn á tslandi, sem
eru fullir að aðfangadagskvöld.
Menn snerta ekki spil, og vanda
talsitt og háttu. Hinn óhamingju-
sami maður gefur sig afturhvarf-
inu á vald, og það þykir bera vott
um að hafa misst svo til öll lifs-
tök, nema tóruna, að taka glas á
jólakvöldið.
Um nóttina kemur hinn ensku-
mælandi jólasveinn og hellir gjöf-
unum niöur um strompinn og
timbraðir foreldrar koma að
börnum sinum i stofunni innan
um allsnægtir velferðarþjóð-
félagsins. Svo er farið i kirkju og
hlýtt á jólamessu.
Þessi mörk milli þjóðanna eru
skýrt dregin. Við héldum þ’-i
dönsk jól. Gæsaveizla, sveskju-
grautur og hrisgrjónabúðingur.
Kaffi og konfekt á eftir. Með
undarlegum hætti gerðist eitt-
hvað innra með þessum mönnum.
Þegar fór að liða á kvöldið fór að
gæta engilsaxneskra áhrifa i jóla-
haldinu, og auðvitað endaði þetta
með venjulegum hætti. Flestir
drukku frá sér vitið þessa ömur-
legu jólanótt i Botwood.