Tíminn - 31.12.1974, Blaðsíða 13

Þriöjudagur 31. desember 1974.
TÍMINN
13

Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur (iislason. Kitstjórnarskrifstofur i
Kdduhúsinu vift l.indargötu. simar IS30U — 18300. Skrif-
stoi'ur i Aftalstræti 7. siini 30500 — afgreiftslusiini 12323 —
auglvsingasimi 19523.
\'erft i iausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 000.00 á mánuði. Klaftaprent h.f.
Um áramót
Árið 1974 hefur verið sögulegt ár á vettvangi is-
lenzkra stjórnmála. Þvi valda að mestu breyttar
ástæður i efnahagsmálum. Vinstri stjórnin bjó við
hagstætt viðskiptaárferði, og studdi það mjög
framfarastefnu hennar og átti mestan þátt i þeim
kjarabótum, sem urðu i tið hennar. Þetta breyttist
hins vegar, þegar oliuverðhækkunin mikla kom til
sögunnar, jafnhliða verðlækkun á ýmsum mikil-
vægum útflutningsvörum. Ótimabær grunn-
kaupshækkun á siðasl. vetri gerði svo ástandið
verra. Óhjákvæmilegt varð að gripa til sérstakra
efnahagsaðgerða. ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra lagði strax i marzmánuði siðastliðnum
fram tillögur um ákveðnar efnahagsráðstafanir.
Það sýndi sig þá, að ekki er hægt fyrir vinstri
stjórn að treysta á ósamstæðan og sundurlausan
flokk, eins og Samtök frjálslyndra og vinstri
manna eru. Þau sundruðust strax, þegar á reyndi,
og notuðu stjórnarandstæðingar sér það til að gera
Alþingi óstarfhæft og hindra þannig allar efna-
hagsaðgerðir. Fyrir Ólaf Jóhannesson var þá ekki
um annað að ræða en að leggja málin i vald þjóð-
arinnar með þvi að rjúfa þing og efna til þing-
kosninga. Fyrir kosningar náðist samkomulag
milli þáverandi stjórnarflokka um
bráðabirgðalög, sem fólu i sér verulega
kaupskerðingu, þvi að ella hefðu atvinnuvegirnir
stöðvazt. Úrslit kosninganna urðu þau, að stjórn-
arflokkarnir misstu starfhæfan meirihluta, og
reyndi Ólafur Jóhannesson þá að endurreisa
vinstri stjórn með þátttöku Alþýðuflokksins. Það
tókst ekki, og réð þar mestu, að áhrifamikil öfl
innan Alþýðubandalagsins töldu sig sjá fram á
vaxandi efnahagserfiðleika, og að þvi gætu fylgt
óvinsældir að þurfa að glima við þá. Þessi öfl réðu
mestu um það, að Alþýðubandalagið skarst úr
leik, enda þótt meginþorri kjósenda þess hefði
kosið vinstri stjórn áfram. Fyrir Framsóknar-
flokkinn var þá ekki um annað að ræða en að
mynda stjórn með Sjálfstæðisflokknum, eða gefast
upp við vandann, likt og Alþýðubandalagið, og láta
getulausa embættismannastjórn taka við. Það
hefði sýnt algert ábyrgðarleysi að velja siðari
kostinn, og jafnframt verið i algerri andstöðu við
helzta kosningaloforð Framsóknarflokksins, sem
var það að setja efnahagsmálin ofar öðru á kom-
andi kjörtimabili. Þvi var gengið til stjórnarsam-
vinnu við Sjálfstæðisflokkinn, þrátt fyrir það, sem
hafði borið og ber i milli þessara flokka.
Vegna þess, að ekki var fallizt strax á siðastliðn-
um vetri á efnahagstillögur Ólafs Jóhannessonar,
hefur verðbólgan magnazt geysilega á þessu ári,
en hins vegar hefur tekizt að tryggja næga at-
vinnu. Það er mikill og góður árangur, og það
verður enn ljósara, þegar litið er til nágrannaland-
anna, en þar er viðast mikið og vaxandi atvinnu-
leysi. Margt bendir nú til þess, að erfiðleikarnir
geti farið vaxandi, og stafar það bæði af hinni
miklu verðbólgu, sem orðin er, og hættu á versn-
andi viðskiptakjörum út á við. Þjóðin verður að
snúast við þessum vanda af einbeitni og samhug,
og framar öðru verður að gæta atvinnuöryggisins.
Það hefur orðið hlutskipti Framsóknarflokksins i
meira en hálfa öld að vera jafnan i stjórn, þegar
mestir erfiðleikar hafa steðjað að þjóðinni, og
hann getur með stolti minnzt þeirra sigra, sem þá
hafa unnizt. Framsóknarflokkurinn mun ekki
frekar nú en áður vikjast undan ábyrgð og vanda. í
trausti þess, að þjóðin beri enn gæfu til að sigrast á
miklum erfiðleikum, óskar Timinn lesendum
sinum gleðilegs árs og þakkar sambúðina á liðna
árinu — Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Vaxandi kreppa hefur
einkennt liðna árið
Senniiega eykst hún enn á árinu 1975
Feisal kNngir.
I HEIMSBLÖÐUNUM
keppa nú tveir menn um þaö
hvorum beri heldur sá
heiðurssess að vera talinn
maður ársins 1974. Þessir
menn eru keisari Irans og
konungur Saudi Arabiu.
Ástæðan er sú, að mönnum
kemur ekki alveg saman um,
hvor eigi meiri þátt i hinni
miklu verðhækkun oliunnar
og þvi efnahagsástandi, sem
hefur fylgt i kjölfar hennar
viða um heim og tvimælalaust
hefur sett mestan svip á gang
mála á árinu, sem er að ljúka.
Við nánari athugun mun þó
Feisal konungur hafa vinning-
inn. Iranskeisari berst að visu
meira á, en hinn hefur ráðið og
ræður meira á bak við tjöldin.
Það hefur verið haft eftir
Iranskeisara nú um áramótin,
að það sé hrein bábilja að
kenna oliuverðhækkuninni um
efnahagsástandið, sem
skapazt hefur i vestrænum
iðnaðarlöndum á þessu ári og
lýsir sér i stóraukinni
verðbólgu og vaxandi atvinnu-
leysi, sem enn er ekki séð fyrir
endann á. Orsökina sé að finna
i stjórnlitlu þjóðskipulagi
umræddra landa. Að vissu
leyti má þetta til sanns vegar
færa. Enska blaðið The
Economist varaði við þessari
öfugþróun I grein, sem það
birti i júni 1973 og var oliu-
verðhækkunin þá ekki komin
til sögunnar. Þá strax var
fyrirsjáanleg efnahagskreppa
i vestrænum löndum. Þau
höfðu keppt að siauknum hag-
vexti og það leitt til svo mik-
illar þenslu á iðnaðarsviöinu,
að hráefnaframleiðendur
höfðu ekki undan og gátu ekki
fullnægt eftirspurn. Hráefna-
verðfór þvi mjög hækkandi og
annað i kjölfarið. Hagsældin,
sem hafði rikt i iðnaðarlönd-
unum. byggðist ekki sizt á þvi,
að þau höfðu hagnazt á við-
skiptum við þróunarlöndin
með þvi að selja þeim dýrar
iðnaðarvörur og fá ódýr
hráefni i staðinn. Þannig hafði
nær öll aðstoð við þróunar-
löndin farið i súginn i versn-
andi viðskiptakjörum.
Hækkun hráefnaverðsins
boðaði að timabili þessarar
siðari nýlendustefnu væri að
ljúka. Kapphlaupiö eftir hag-
vextinum batt enda á það fyrr
en ella.
Það mátti vera fyrirsjáan-
legt þá, að oliuveröið fylgdi á
eftir fyrr en siðar. Hinir öflugu
oliuhringar, sem höfðu veriö
nær einvaldir i oliuverzlun-
inni, höfðu lagt mikla áherzlu
á að oliuverðið væri lágt og
haldið þvi fast að forráða-
mönnum oliuframleiðslurikj-
anna, þvi að ella myndi kola-
notkun koma aftur til sög-
unnar og meiri áherzla verða
lögð á framleiðslu kjarnorku
og vatnsvirkjanir. Þetta leiddi
m.a. til þess, að hér á landi
trúði viss hópur efnahagssér-
fræðinga þvi um skeið, að
vatnsorka væri að verða
verðlaus og þvi var gerður
hinn illræmdi samningur við
álbræðsluna i Straumsvik.
Þaö fór þvi saman, að oliu-
neyzla margfaldaðist i
iðnaðarrikjunum og að þau
urðu áhugalitil um að efla
aðra orkugjafa. Þau voru þvi
óviðbúin að mæta oliuverö-
hækkuninni. Þetta gilti ekki
sizt um Bandarikin. Þannig
áttu oliuframleiðslurikin
gullið tækifæri, þegar hrá-
efnaverð fór almennt
hækkandi á árinu 1973 aö
fylgja i kjölfarið. Sá, sem
spyrnti einna lengst á móti,
var Feisal konungur, enda
hafði hann löngum farið að
ráðum oliuhringanna. En
haustið 1973 gerðist tvennt,
sem breytti afstöðu hans.
Sterlingspundaeign hans
rýrnaði stöðugt vegna verð-
bólgunnar og styrjöldin milli
Egypta og Sýrlendinga annars
vegar og Israels hins vegar
hvatti Arabarikin til aö beita
oliuvopninu. Þetta siðara
hefur sennilega ráðið mestu
um, að oliuverðhækkunin kom
fyrr en ella, en hún hefði eigi
að síður komið. Hún hefur
vitanlega haft slæm áhrif á
efnahagsástand iðnaðarrikj-
anna, en rætur þess liggja þó
enn dýpra. Það var kapp-
hlaupið eftir auknum hagvext-
inum, sem kallaði á oliuverð-
hækkunina og verðbólguna,
sem nú er glimt við.
NÚ UM áramótin veldur
mönnum ekkert meiri áhyggj-
um en efnahagskreppan, sem
hefur magnazt mjög á árinu,
sem er að ljúka. Flestar likur
benda til, aö það sé réttur
spádómur, að ástandið eigi
eftir að versna áður en það fer
að batna aftur. Enginn vafi er
þó á þvi, að iðnaðarrikin eigi
eftir að komast á réttan kjöl
aftur, þótt þau verði þá að
treysta meira á eigið
frumkvæði en ódýra orku og
hráefni frá þróunarlöndunum.
Enginn vafi leikur heldur á
vi, að haldið verður áfram að
eppa að auknum hagvexti, en
sennilega með meiri gát en
áður. En það getur tekið
nokkur misseri að ná þessu
marki. Sá timi getur viða
orðið erfiður og ekki sizt hér á
landi, þar sem fáar þjóðir eru
háðari hinni alþjóðlegu efna-
hagsþróun en Islendingar.
En þótt næstu ár geti orðið
erfið, er óþarft að fyllast
bölsýni, eins og t.d. þeirri, að
þetta boði hrun hins vestræna
lýðræðis. Þvert á móti getur
það komið sterkara út úr
þessari raun. Þetta fer þó að
sjálfsögðu eftir þvi, hvernig
brugðizt verður við vand-
anum.
ÞÓTT sæmilegur friður hafi
haldizt á árinu 1974, hafa
átökin fyrir botni Miðjarðar-
hafsins valdiö áhyggjum og
sýnt, að enn er friðurinn
ótryggur. Það er nú komiö
fram, sem mesti stjórnmála-
leiðtogi Israelsmanna, Ben
Gurion, varaði við 1967, en
hann lagðist þá eindregið gegn
árásarstriðinu á hendur
Arabarikjunum. Hann sagði,
að það gæti leitt til langra
átaka, sem gætu hæglega
snúizt gegn tsrael. Það kom
greinilega fram á allsherjar-
þingi S.þ. I haust, að al-
menningsálitiö I heiminum er
að snúast gegn Israel og mun
halda áfram aö gera það,
meðan Israelsmenn halda
herteknu landsvæðunum og
standa i vegi þess, að
Palestinumenn eignist varan-
leg heimkynni. Ekki er
ósennilegt, að allsherjarþingiö
hafi orðið Israelsmönnum
lærdómsrikt og þeir eigi eftir
að draga af þvi réttar niöur-
stöður. Þaö myndi auka
friðarhorfur fyrir botni
Miðjarðarhafsins.
En þótt iskyggiiega horfi
enn fyrir botni Miðjarðar-
hafsins, hefur miðað i átt til
bættrar sambúðar og traust-
ari friðar á ýmsum öðrum
sviðum. Sennilega mun fundur
leiðtoga risaveldanna i
Vladivostok stuðia að bættri
sambúð þeirra og samdrætti á
vissu sviði vigbúnaðar. Þá eru
nú góðar horfur á, að sam-
komulag sé að nást á öryggis-
málaráðstafnu Evrópu og að
henni geti lokið með leiðtoga-
fundi á næsta ári. Þá hefur
nýlega náðst samkomulag
milli þýzku rikjanna, sem
styrkir verulega stöðu Vestur-
Berlinar, og er liklegt að það
bæti sambúðina i Evrópu og
auki álit Helmuts Schmidts
heima fyrir. Siðast en ekki
sizt, er minnzt falls
einrææðisstjórnarinnar i
Portúgal, sem mun binda
enda á nýlenduveldi Portú-
gala i Afriku og skapa
friðvænlegra ástand þar, þvi
að margt bendir nú til, að
valdhafar Suður-Afriku ætli að
draga af þvi réttar ályktanir.
FÁA MUN hafa órað fyrir
þvi um siðustu áramót, að
áöur en árið væri liðið hefði
Brandt látið af stjórnarforustu
i Vestur-Þýzkalandi, Heath i
Bretlandi, Pompidou i Frakk-
landi og Nixon i Bandarlkj-
unum. Oll hafa þessi riki
fengið nýja stjronarleiðtoga á
árinu og sannar það regluna,
að allt er i heiminum hverfult.
Sögulegust varð fráför
Nixons. Segja má, að þaö sýni
veikleika lýðræðisins, að
maður eins og Nixon skyldi
verða forseti Bandarikjanna,
en brottför hans sýnir jafn-
framt styrkleika þess og yfir-
burði. Eftir þessa reynslu
stendur hið bandariska stjórn-
kerfi styrkara eftir en áður.
1 kommúnistarikjunum
reynast valdamenn traustari i
sessi en i lýðræðisrikjunum. A
þessu ári hefur verið skrifað
allmikið um það, að tiu ár séu
liðin siöan Bréznjef varð aðal-
leiðtogi Sovétrikjanna. 1 Kina
hafa þeir Mao og Chou haft
forustuna i meira en
aldarfjóröung. Nú er Chou
sjúkur og Mao orðinn elli-
hrumur og mjög óljóst hverjir
eftirmenn þeirra veröa. Það
er eitt af mörgu, sem menn
velta fyrir sér um áramótin,
þvi að það getur átt eftir að
hafa mikil áhrif á gang heims-
sögunnar. Þ.Þ.