Tíminn - 14.01.1975, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 14. janúar 1975.
TÍMINN
9
LJÓDABÆKUR
FRÁ LIÐNU ÁRI
Fæstum nýjum skáldritum
liðins árs hafa nokkur skil verið
gerð hér f blaðinu til þessa, og
valda því ýmsar ástæður. En i
þessari grein er ætlun að fara
nokkrum orðum um fáeinar
ljóöabækur ársins. Um eina
hefur þegar verið fjallað, Að
brunnum eftir ólaf Jóhann
Sigurösson. Skal ekkert endur-
tekið af þvi sem um hann var
sagt i þessu blaði. Hún ber af
ljóðabókum ársins, og eftir
útkomu hennar er engum vafa
bundið (hafi menn ekki fyrr gert
sér það ljóst) að höfundurinn
skipar rúm sem eitt fremstu
ljóðskálda okkar sem nú eru á
dögum. En fleiri ljóðabækur
færöi árið aö höndum, og meðal
þeirra eru a.m.k. tvær sem vert
er að gefa gaum.
Hannes Pétursson:
ÓÐUR UM ÍSLAND.
Hörður Ágústsson lýsti
og hannaði bókina.
Helgafeil, Reykjavik,
1974, 46 bls.
Aldrei fór þaö svo, aö engin
frambærileg þjóöhátiðarljóð
væru ort á árinu, þótt rýr yrði
uppskeran úr samkeppni þeirri
sem þjóðhátiðarnefnd stofnaöi
til. Brugðið var á það ráð að fá
Tómas Guömundsson til að
kveða fyrir hátiðina: og er ljóð
hans prentað i nýjum Skirni. Þá
orti Guðmundur Böðvarsson
siöasta kvæði sitt i tilefni þjóð-
hátfðar ( 1974, gefið út sér-
prentað). Nú hefur Hannes
Pétursson gefið út óð um ís-
land, veglegt ættjarðarkvæði,
og haldið þannig uppi heiðri
hinna „yngri” skálda sem
Hannes Pétursson.
ýmsir hafa legið á hálsi fyrir að
reynast treg til að mæra ætt-
jörðina (sem er þó næsta
vafasöm ásökun, ef grannt er
skoðað).
Óður um ísland heldur fram
þeim hugleiðingum um land og
þjöðmenningu, stöðu íslendings
i umheiminum, sem lesendur
Hannesar þekkja úr Rimblöð-
um. t fróölegu viðtali (Timinn,
22. desember) hefur skáldið
þetta aö segja um kvæðiö: „1
fyrri hiutanum hef ég hrafn
Flóka Vilgerðarsonar i huga,
þaö er að segja þann sem flaug
til Islands. Ég Imynda mér ferð
hrafnsins inn yfir landiö, flug
hans og mitt eigiö hugarflug
fléttast saman. t siðari hlut-
anum kem ég, eða einhver
annar tslendingur nú á timum
fljúgandi inn yfir landið hina
sömu leið, og þaö er aðallega
þessi samkvæmni sem tengir
hluta ljóösins saman hið innra.
Þaö er meö vilja gert aö ég valdi
bragarhátt sem er frjálslegt til-
brigöi fornyröislags. Fornyrðis-
iag er elzti bragarháttur
norrænna manna, og mér fannst
vel við eiga að nota hann þó
frjálslega sé, þvi að hann hafa
landnámsmenn kunnað og
komiö með hann hingað til
lands”.
Óður um tsland er sannarlegt
landnámskvæði: hinn undur-
samlegi atburður að nálgast
alnýttland, ósnortiö, sögulaust,
heillar hug skáldsins, og þetta
yrkisefni er meðhöndlað af
virðingu, nánast lotningu. Hið
forna skáldskaparmál er
Hannesi tiltækt og hann beitir
þvi af smekkvisi eins og vænta
mátti. Þannig segir um land-
námsfuglinn:
„Dundu fjaðrir hans.
Nú var fengin stefna.
Kaldar bárur
hjó kjölur likt sem öx”.
Mörg ættjarðarkvæði eru
úthverf: það má raunar kallast
einkenni þeirra: opinská
tilfinningatjáning. Ættjarðar-
ljóðin hófust til vegs með
rómantisku stefnunni eins og
kunnugt er og voru I nánum
tengslum við framsókn og
frelsiskröfur evrópskrar
borgarastéttar. Skáld á vorri tið
sem tekur sér fyrir hendur að
yrkja ættjarðarkvæði nálgast
efnið á annan hátt. Og að þvi er
tekur til þessa ljóðs, ber þaö
glögg höfundareinkenni: hin
rómantlska túlkun stefnir inn á
við. Náttúrulýsingar fyrri
hlutans. hin meitlaða og
Itrekaöa túlkun á undrun alnýs
lands er ekki annað en undan-
fari lýsingar þess er nútima-
maðurinn nálgast landið „I
stefnu fulgsins”:
Dunandi eyja
sem á dögum sköpunarinnar!
sett niður i hálfan
hring gamalla landa
Og hér segir einnig: „and-
stæður lands felldar/ i einn
sægirtan baug sem hvatning og
hömlun/ hnitar saman”. En
boðskapur kvæöisins er sá að
ferð vorri skuli stefnt til land-
náms hið innra. Og keppikeflið
er „eindrægni, þor og bróður-
þel, jöfnuður”: þetta skal vera
„blómgun frelsis”. Þetta eru
nokkuö almenn og slitin orð,
enda felst gildi ljóös ekki i
„boöskap” þess sem sjaldnast
er frumlegur, heldur lifi
málsins og listfengi túlkunar.
Og þetta kvæöi er ort af ærinni
kunnáttu og vitnar enn á ný um
tengsl Hannesar við Islenzka
menningararfleifð.
Sigurður A. Magnús-
son: ÞETTA ER ÞITT
LÍF. Iðunn. Reykjavik.
1974. (An bls. tals).
Eftir þrettán ár sendir
Sigurður A. Magnússon frá sér
frumort ljóðasafn, hið þriðja I
röðinni. Bókin hefur hlotiö
góðar viðtökur og er talin taka
fyrri ljóöum Sigurðar mjög
fram. Ekki er ég þeim svo
kunnugur að ég geti fyllilega um
það dæmt: en þetta er ugglaust
rétt. Hvað sem slikum saman-
burði liður er bókin mjög svo
frambærilegt verk, vitnar um
allgóða kunnáttu og öra
tilfinningu. Bókin skiptist i þrjá
hluta: Ars poetica (skáld-
skaparmál), Mikrokosmos
(smáheimur, einkaheimur) og
Makrokosmos (hin stóra
veröld.) Þessi heiti setja að
minu viti óþarfan lærdómsblæ á
ljóöin og eru frekast til þess fall-
in aö fæla þá lesendur frá sem
ekki eru slikum orðaforða hand-
gengnir.
Af þessum köflum er mest
vert um Mikrokosmos eins og
allir sem um bókina hafa ritað
munu hafa bent á. Kvæðin ort út
af heimsfréttum og ógnum þeim
sem að steðja I veröldinni (I
minningu Allende, Neruda, um
JanPalach, Grikkland o.fl.) eru
of almennt orðuð til að vekja
athygli sem nægi til að gera þau
minnileg. En áhuga skáldsíns
og löngun til að „kenna til i
stormi sinnar tiðar” verður ekki
I efa dregin.
Það sem einkennir ljóðin I
Mikrokosmos er óþol, þreyju-
leysi: skáldið horfir á árin
ganga sér úr greipum. Æskan er
að baki og amstur daganna
gerir oft torvelt að halda viö
lifsneistanum. Þessi ófullnægja
er oft túlkuð á sannfærandi hátt.
Hjónabandið, ástarlifið, er
meginviðfangsefni, og út frá þvi
hugleiðir skáldið hversu timinn
leikur manneskjurnar, sviptir
þær smátt og smátt þvi eina lifi
sem var þeim tryggt og vist:
Fyrr var lifið einfalt
við sváfum hvort i
annars örmum
heitur andardráttur
vorblær um þreyttar brár
bar fyrirheit um sumar
með björtum grunlausum
nóttum
Þessi æðandi hrið
lykur okkur i kalda skel
þar sem svefn og vaka
eru samstæð skaut
og tendra ekki strauminn
sem nærir lifsblossann
(Svefnleysi)
Ég held að þetta dæmi gefi
nokkra hugmynd um hver er
tónn þessara ljóða. Einlæg
löngun skáldsins til að „breyta
lifi sinu” eins og hér segir á
einum stað (tilvitnun i Rilke)
gefur ljóðunum ferskan blæ, og
þau koma lesandanum fyrir
sjónir sem heiðarleg og alvarleg
listræn viðleitni.
Um það má á hinn bóginn
deila hve vel skáldinu tekst
hverju sinni að gefa skynjun
sinni lif. Ljóðmálið er sums
staðar nokkuö órólegt, úr
jafnvægi: slikt helgast aö
nokkru af afstöðu skáldsins.
Likingarnar eru stundum vafa-
samar og einkum þykir mér
notkun eignarfallssamsetn-
inga óhófleg. Tökum dæmi úr
upphafi ljóðsins Tilhugalif:
Gufur likamans
blönduöust söltum tárum
I eimyrju lostans
á svipulu augabragöi
ofar vélum timans:
Þess háttar skáldskapur er i
slappara lagi. Hér þyrpast
saman þrjár eignarfallssetn-
ingar I fimm linum. „Eimyrja
lostans” er og að minni hyggju
miður heppnuð liking: „funi
lostans” kemur fyrir litlu siðar.
Annars er likingamál höfundar
hlutlægt og huglægt i senn og
sums staðar teflt á tæpt vað með
samfellu myndmálsins. En
hvað sem þvi liður eru
myndirnar einatt eftirminni-
legar:
Aldan brotnaði
með þungri stunu:
I útsoginu hékk vitundin
á ystu nöf stundarinnar
Lif á yztu nöf: þetta er þitt líf.
Sigurði A. Magnússyni hefur
tekizt að túlka lifsskynjun sína
víða í þessari bók með minni-
legum hætti, með stöðugri skir-
skotun til hafs og ölduhreyf-
inga.Hafiðertáknsem sifellt er
freistandi, svo margrætt og
margslungið sem það er. — En
eftir þessari ljóðabók að dæma
væri ávinn’ngur að þvi að
Siguröur legði meiri rækt við
ljóðagerð en verið hefur um
sinn.
Að lokum skal farið örfáum
oröum um bækur þriggja
höfunda sem gáfu út fyrstu ljóö
sin á árinu, þótt enginn þeirra sé
kornungur. Eftir Jón Böðvars-
son komu HNOÐRAR (Iðunn,
Reykjavik, 56 bls.) og fylgir
þeim „afsökun höfundar sem
vildi veröa skáld en lenti á
öörum stigum án þess að brenna
að baki allt sem þurfti”. Raunar
slær höfundurinn vopn úr hendi
gagnrýnanda þegar með nafni
kversins: i þvi felst sem sagt að
þettasé léttvægur skáldskapur.
Varla er nokkurs staðar freistað
djarflegrar myndgerðar og
veröa sum ljóðin þvi æði
prósaisk. Annars vitna hnoðr-
arnir um allgóðan smekk og
höfundur er ugglaust vel lesinn I
skáldskap. Hugsunin er viða
drengileg og höfundur nálgast
skáldskapinn af virðingu. Yndi
hans af orðsins list leynir sér
ekki: Rim:
Lif
viö ivaf ljóöa
liður eins og draumur
lygn sem elfarstraumur
stefni til óss
hugarveröld góða
heimur vafurljóss.
Eyvindur Eiriksson (fööur-
nafni sleppt á titilsföu) gaf út
allstóra ljóöabók sem kallast
HVENÆR? (Iðunn, Reykjavfk,
80 bls.) Bókin skiptist I þrennt:
ORÐ OG STÖK (hvað sem stak
kann nú aö merkja). Þetta eru
mestan part orðaleikir, prósa-
ljóö, sumt á erlendum tungum,
eitt með rúnaletri (hver sem á
að lesa það). Höfundur freistar
þess viða aö vera fyndinn og
hæöinn, en tekst æriö misjafn-
lega. Skopstælingar koma hér
fyrir, og ort er um viðreisn og
verkalýösbaráttu og hitt og
annaö úr nútiöinni. Ekki er aö
vita hve alvarlega á að taka
þennan skáldskap enda kemur
það út á eitt að minu viti: hvorki
sem grin né alvara höfðar hann
til min, og smekkvisi höfundar
er ærið skeikul, að ei sé meira
sagt. Þó er einstaka ljóö I bók-
inni sem gefur von um að nýti-
legur skáldskapur geti síðar
komið frá höfundinum. Hitt er
annaö mál hvort annaö form
hentar honum ekki betur en
ljóöið.
Ragnar Ingi Aðalsteinsson frá
Vaðbrekku gaf út kver sem
kallast HRAFNKELA (Otgef-
endur: Ragnar Ingi og Inga
Þórðar, Laugarvatni, 56 bls.).
Þessi Ijóð eru heföbundin og
sum harla léttvæg, en vitna um
leikandi hagmælsku. Mest er
gaman að þriðja kaflanum,
Ljóðstafaleik. Til að mynda er
hér smellið ástarljóð þar sem
höfundurinn ljóstar því loks upp
I siðustu hendingu aö þaö var
tóbakspipa sem kveðið var um.
Vfnið kemur hér mjög við sögu
og ýmisskonar skólaminningar:
um stfl i þýzku, samskipti við,
skarpgáfaðan kennara” o.s.frv.
Hér er aðeins rúm til aö taka
eitt dæmi úr ljóðstafaleik
höfundar. Málsbætur Flosa:
Njál til forna menn svo mátu
að mörgum tár af hvarmi rann,
er eldur laus i arfasátu
orsakaði húsbrunann.
Sigurður A. Magnússon.
FIosi ásamt föruneyti
föntum illum brenndi hann.
En sátan átti að sumu leyti
sök á þvi að húsið brann.
Hin alvarlegu kvæði bókar-
innar eru siðri: þar er ort um
náttúru, átthaga og ástir, án
þess aö efnið sé tekiö nýjum
tökum. En glettni sina ætti
höfundur að leggja meiri rækt
við. Þá gæti næsta ljóðakver
hans oröið býsna skemmtilegt.
Ekki hvarflar að mér aö
ljóðabækur ársins gefi mikla
vfsbendingu um það hvar ljóö-
listin sé á vegi stödd. En mikið
er ort i þessu landi. Hitt dylst
engum að þeir sem á siöustu
árum hafa sent frá sér bitastæð
verk eru nær allir á miðjum
aldri og þar yfir. I ljósi þess er
varla ástæöa til að vera ýkja
bjartsýnn um framvinduna með
þeirri þjóð sem setiö hefur „við
sögur og ljóð” I þúsund ár og
einni öld betur.
Gunnar Stefánsson.