Tíminn - 30.05.1975, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. mal 1975
TÍMINN
9
útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
'Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri: Helgi H.
Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur I Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
Í8300 — 18306. Skrifstofur I Aöalstræti 7, slmi 26500 — af-
greiösluslmi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verö I lausa-
sölu kr. 40.00. Askriftargjaid kr. 600.00 á mánuöi.
Blaöaprent h.f.
______________________________________________I________________J
Öskubuskur Vísis
Ritstjóri Visis skrifar eftirtektarverða forustu-
grein i blað sitt siðastliðinn miðvikudag (28. mai).
Grein sina nefnir hann: öskubuskur efnahagslifs-
ins. Ritstjórinn orðar grein sina á þann veg, að hún
virðist sprottin af miklum áhuga á að rétta hlut
þeirra, sem verst eru leiknir i lifsbaráttunni —
öskubuskum efnahagslifsins. í leit sinni að þessum
öskubuskum, finnur ritstjórinn þó ekki efnalitla
öryrkja eða gamalmenni, einstæðar mæður,
munaðarlitil börn og unglinga, hjálparþurfa sjúkl-
inga, og þvi siður stórar láglauna-fjölskyldur, sem
hafa vart til hnifs og skeiðar. En ritstjórinn finnur
öskubuskurnar samt. Það eru kaupmenn og iðn-
rekendur, og þó einkum hinir fyrrnefndu. Þeir eru
þrælar og þjónar rangláts efnahagskerfis og bera
ekkert úr býtum, fremur en öskubuskurnar forð-
um. Þessi ömurlegu öskubuskukjör stafa einkum
af þvi, að allt of miklu fé er varið til landbúnaðar-
ins og annarra framkvæmda i dreifbýlinu. Þess
vegna verður að skera þessi framlög niður og
fækka bændum og bæta á þann hátt kjör áður-
greindra öskubuskna þjóðfélagsins.
Hér skal vissulega ekki gert lítið úr þeim vanda-
málum, sem iðnaður og verzlun hafa við að glima,
eins og aðrar atvinnugreinar um þessar mundir.
Ritstjóri Visis ætti samt að lita sér nær áður en
hann skrifar fleiri grátklökkar greinar um heild-
sala sem hinar þjökuðu öskubuskur efnahagslifs-
ins. Hvernig er það t.d. með heildsalana, sem eiga
Visi? Búa þeir við óhóflega fátækleg kjör? Hafa
þeir ekki efni á að búa i sæmilegum húsakynnum?
Eiga þeir ekki bil? Verða þeir að þræla baki brotnu
og neita sér um flest eða öll gæði lifsins? Eru
vinnudagar þeirra fleiri og lengri en bændanna og
kjör þeirra stórum lakari? Og meðal annarra
orða: Hefur ekki heildsalastéttin stöðugt verið að
stækka á sama tima og bændum hefur fækkað, þótt
þeir skili samt stöðugt stærri hlut i þjóðarbúið?
Ber f jölgun heildsala merki um að þeir séu ösku-
buskur efnahagskerfisins? Eða er þetta ef til vill
eingöngu sönnun þess, að þangað sækir klárinn,
sem hann er kvaldastur?
Allt þetta ætti ritstjóri Visis að hugleiða áður en
hann skrifar næstu grein um öskubuskur efna-
hagslifsins og gerir fleiri kröfur um fækkun
bænda, svo að hægt verði að bæta kjör heildsal-
anna.
Óhjákvæmileg aðgerð
Það er rikjandi stefna hérlendis, að rikisvaldið
gripi ekki inn i kaupdeilu með lagasetningu fyrr en
i siðustu lög. Þessari reglu hefur verið fylgt i sam-
bandi við bráðabirgðalögin, sem voru gefin út i
gær um kjaradóm i deilu starfsmanna hjá
Áburðarverksmiðjunni, Sementsverksmiðjunni og
Kisiliðjunni. Verkföllin höfðu ekki aðeins haft al-
varlegar afleiðingar fyrir fyrirtækin sjálf, heldur
leitt til mikilla erfiðleika og stöðvunar hjá öðrum
atvinnugreinum, eins og byggingaiðnaðinum og
landbúnaðinum. Deilan var lika sérlega torleyst,
þar sem ekki var aðeins um almennar
kauphækkunarkröfur að ræða, heldur vandasama
skiptingu starfsmanna i launaflokka. Allar horfur
voru þvi á að hún gæti dregizt á langinn.
Bráðabirgðalögin voru þvi óhjákvæmileg aðgerð
eins og á stóð.
Forustugrein úr The Times, London:
Jafnvægi er frum
skilyrði friðar
Atlantshafsbandalagið á í vök að verjast
Mikil athygli beinist nú að fundi æðstu manna þátttökurlkja At-
lantshafsbandaiagsins. Hér á myndinni sjást forustumenn Ame-
rlkurikjanna I bandalaginu, Trudeau forsætisráðherra Kanada
og Ford Bandarikjaforseti.
FUNDUR æðstu manna At-
lantshafsbandalagsrikjanna
verður dapurleg samkoma.
Bandalagið er afar illa statt.
Óvissa og óstöðugleiki ein-
kennir rikin á sunnanverðu
aðildarsvæðinu. Hernaðar-
jafnvægið á miðhluta svæðis-
ins er Varsjárbandalaginu i
hag og hemaðarmáttur Sovét-
manna eykst gifurlega á
norðurmörkum svæðisins,
einkum þó við Norður-Noreg.
Forustumenn aðildarþjóða
bandalagsins brjóta heilann
um hlutverk Bandarikja-
manna og tilgang. Agreining-
ur milli Bandarikjaforseta og
þingsins rýrir stórlega ábyrgð
forsetans og enginn getur sagt
fyrir um stefnuna. Með þjóð-
inni sjálfri rlkir efi um hlut-
verk Bandarikjamanna i
heiminum. Samt geta Vestur-
Evrópumenn ekki tekið að sér
að fylla skarðið. Alfan er of
veik til að verja sig hernaðar-
lega og of sundurþykk til að
veita þá stjórnmálaforustu,
sem bandalagið þarfnast.
BANDALAGSÞJÓÐIRNAR
þurfa að gefa málum sinum
náinn gaum. Upphaflegur til-
gangur bandalagsins var að
koma I veg fyrir að Sovétmenn
stækkuðu veldi sitt með her-
valdi. Þetta hefir lánazt. Ekk-
ert strið hefir verið háð i Vest-
ur-Evrópu i þrjátiu ár og ekki
er lengur nein veruleg hætta á
þvi, að Sovétherinn flæði vest-
ur yfir landamærin. Af þess-
um sökum er tiltekið timabil i
ævi bandalagsins á enda runn-
ið og annað að hefjast.
Tvenns konar vandi blasir
við eins og nú horfir. Þörf er á
nýrri og breyttri stjórnmála-
afstöðu til Sovétrikjanna og
Austur-Evrópurikjanna, og
þar þarf bæði að gæta ágrein-
ings og samstarfsvilja. Þá
þarf einnig að horfast I augu
við þá innri ógnun, sem að
steðjar vegna stjórnmála-
breytinga hjá aðildarrikjun-
um eins og til dæmis i Portú-
gal, og eins vegna innbyrðis
árekstra eins og milli Grikkja
og Tyrkja.
EITT er nauðsynlegt, bæði
vegna varöveizlu bandalags-
ins sjálfs og til þess að ráða
niðurlögum nýs vanda. Það er
varðveizla hernaðarjafnvægis
milli austurveldanna og
vesturveldanna i Evrópu. Sé
þvl ekki til að dreifa helzt ekki
stjórnmálajafnvægi, sambúð-
in við Austur-Evrópumenn
getur ekki batnað og Vestur-
Evrópumenn njóta ekki
öryggis.
Þetta er óhagganleg stað-
reynd og óháð þvi, hvaða hug-
myndir menn gera sér um til-
gang Sovétmanna eins og sak-
ir standa. Jafnvel þó að ætlan
þeirra sé hvit og hrein eins og
nýfallin mjöll — sem óliklegt
er þó — væri háskasamlegt af
vesturveldunum að miða
stefnu sina við, aö sú ætlan
haldist óbreytt með öllu, þó að
Varsjárbandalagið nyti alveg
efalausra hernaðaryfirburða i
Evrópu. Ætlan og tilgangur
tekur breytingum i samræmi
við breytta aðstöðu.
Hernaðarjafnvægi er þvi og
verður meginviðfangsefni At-
lantshafsbandalagsins. Þetta
þarf ekki að gera að engu þá
von, aö hernaðarjafnvæginu
verði haldiö við minnkaðan
herbúnað beggja. Samkomu-
lagsumleitanir standa yfir I
Vin um þaö, hvort þetta megi
takast. Litið hefir enn miöað i
áttina, en full þörf er á, að við-
ræðumar beri árangur.
HERNAÐARJAFNVÆGI
upphefur ekki þörfina á bættri
sambúð. Það er hins vegar
nauðsynlegt til þess að úr
henni geti orðið. Vilji til auk-
innar samvinnu milli Austur-
Evrópu og Vestur-Evrópu get-
ur þvi aðeins dafnað, að freist-
ing til breytinga landamæra
með hervaldi, beitingar
stjórnmálaáleitni eða af-
skipta af innanlandsmálum
hins sæki á hvorugan álfuhlut-
ann. Hjá freistingum verður
ekki komizt nema með þvi að
varðveita rétt jafnvægi.
Þetta ætti allt að vera of
augljóst til þess að hafa orö á
þvi, en sú er sýnilega ekki
raunin, þar sem stjórnum
Vestur-Evrópurikjanna veitist
æ erfiðara að afla fylgis við
nægilegar fjárveitingar til
vamarmála. Vitanlega hafa
þeir rétt fyrir sér, sem halda
fram, að fjárframlög til her-
gagnakaupa dragi úr fjár-
magni til fullnægingar brýnna
félagslegra þarfa, og
hemaðarútgjöldin séu hærri
hjá báðum aðilum en vera
þyrfti til þess að halda núver-
andi stjórnmálasamskiptum
austurveldanna og vestur-
veldanna óbrej)ttum.
En þeir, sem halda að’unnt
sé að minnka vigbúnaðinn
með óskertu öryggi án þess að
semja við hinn aðilann um
jafnvægi i minnkuninni, fara
villir vegar. Aðildarriki Var-
sjárbandalagsins eru hervædd
riki, verja miklu fé til her-
mála, veita hvers konar fram-
leiðsíu til hernaðarþarfa
óskoraðan forgang og sýnast
hafa hug á verulega auknum
hemaðarstyrk. Meðan málum
er svo háttað er hættulegt að
draga verulega úr útgjöldum
til varnarmála á Vesturlönd-
um nema að þvi takmarkaöa
leyti, sem samræmzt getur
fyllstu gát og skynsemi.
AKVARÐANIR um
hernaðarútgjöld leysa ekki
stjórnmálavanda Atlantshafs-
bandalagsins, en hann er að
sumu leyti sjúkdómseinkenni
djúpstæðari meina. Megin-
vandi bandalagsins stafar
ekki af þvi að aðildarrikin eru
orðin vön fyllsta öryggi, eöa
telja sér ekki framar ógnað
eins og áður var, heldur eru
aöildarrikin ekki framar á þvi
hreina um, hvað þau eru að
verja eða fyrir hverjum.
Er verið að verja ákveðið
landsvæði eða ákveðna lifs-
háttu? Er bandalaginu áhuga-
mál aö varðveita valdajafn-
vægið I umheiminum, ekki
hvað herafla snertir sérstak-
lega, heldur almennt, eða er
þvi einungis kappsmál að
tryggja varnir Vestur-
Evrópu? Er bandalag
Evrópurikja og Bandarikj-
anna takmarkað og svæðis-
bundið eða i og með viður-
kenning á þvi hlutverki, sem
lýðfrjáls riki geta gegnt i
heiminum yfirleitt?
Nú er Vietnamstyrjöldin um
garð gengin og þá ætti að vera
unnt að snúa sér að þessum
málum án óþarfrar tilfinn-
ingasemi. Svörin eru hvorki
einföld né augljós, en þó ætti
að liggja I augum uppi, að
enda þótt Atlantshafsbanda-
lagið geti ekki tekið að sér
hemaðarskuldbindingar utan
hins afmarkaða svæðis, né
komið fram af fullum einhug
þar sem staðbundnir hags-
munir rekast á, þá er það eigi
að siður fulltrúi viðtækra
hagsmunasamtaka og hefir
áhrifa og hagsmuna að gæta
langt út fyrir svæðismörkin.
Þessi áhrif eru ekki siður
stjórnmálalegs- og hugsjóna-
legs eðlis en hernaðarlegs.
ÞRATT fyrir þetta verður
sú dapurlega staðreynd ekki
umflúin, að Bandarikjamenn
eru að reyna að afmarka
hemaðarlandamæri áhrifa-
svæðis sins, og hafa glatað
verulegum hluta máttar sins
til að breyta afstöðu annarra
og útbreiða hugsjónir hins
frjálsa lýðræðis meðal manna.
Bandarikjamenn voru einu
sinni byltingarþjóð, en nú eru
þeir allt of viða kenndir við
afturhald og kúgun.
Þetta er ein ástæða þess að
hætta steðjar að Atlantshafs-
bandalaginu bæði innan frá og
að utan, andúð Grikkja á
Bandarlkjamönnum er einnig
af þessum rótum runnin,
vegna hins sama sýnast leið-
togarnir i Portúgal ekki geta
oröiö við óskum kjósenda, og
þama er einnig að finna
skýringuna á þvi, að Vestur-
Evrópumenn leggja minni
alúð við bandalagiö en vera
ætti. Þetta eru óþörf mistök.
Kommúnistar hafa hvergi i
heimi hér unnið sigur i frjáls-
um kosningum. Vestrænu lýð-
ræði hefir, þrátt fyrir alla sina
galla, tekizt að koma á merki-
legri blöndu stjórnmálafrelsis
og hagsældar en sögur fara af
áður eða annars staðar. At-
lantshafsbandalagið þarfnast
fyrst og fremst endurvakinnar
trúar á sjálft sig, bæði austan
hafs og vestan. Þegar hún er
vakin getur það tekið vanda-
mál sin traustum tökum.
Þ.Þ.