Tíminn - 30.07.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 30. júli 1975.
Höfundur þessarar greinar, Páll Pétursson,
niðursuðu- og efnatæknifræðingur, starfaði á
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins, á árunum
1967-1974 og sá þar um gæðaeftirlit með lag-
meti til útflutnings, auk tilraunastarfsemi
með nýjum vörutegundum í lagmetisiðnað-
inum. Hann starfar nú hjá Meitlinum h.f. I
Þorlákshöfn.
Ég hef fylgzt vel með lagmetis-
iðnaðinum hér á landi frá árinu
1967. Ég ætla ekki i þessari stuttu
grein minni að fjalla um lag-
metisiðnaðinn, eins og hann hefur
gengiðá undanförnum áratugum,
heldur vil ég aðeins taka fyrir s.l.
3 ár eða þann tíma, sem Sölu-
stofnun lagmetis (SL) hefur
starfað. S.L. var stofnuð með lög-
um frá 26. mai 1972. Stofnendur
hennar auk islenzka rikisins voru
20 lagmetisverksmiðjur. 1 dag
eru um 24 verksmiðjur meðlimir i
S.L., þar af fluttu 12 verksmiðjur
út lagmeti á s.l. ári. S.L. hefur 5
manna stjórn, 2 frá framleiðend-
um og 3 frá rikisvaldinu.
Með stofnun S.L. hafði miklu
baráttumáli áhugamanna og lag
metisframleiðenda verið hrint i
framkvæmd. Fyrirtæki i lag-
metisiðnaði höfðu bundizt sam-
tökum á svipaðan hátt og hrað-
frystiiðnaðurinn gerði á sinum
tima.
Samkvæmt lögum ber S.L.
a. Að annast sölu og dreifingar-
starfsemi á niðursoðnum og
niðurlögðum sjávarafurðum og
skipuleggja markaðsleit og
markaðsöflun erlendis með upp-
lýsinga-, auglýsinga-og þjónustu-
starfsemi, eins og nauðsynlegt
telst og fjárhagsgeta leyfir hverju
sinni.
b. Að hafa i samvinnu vi Rann-
sóknarstofnun fiskiðnaðarins
með höndum gæðaeftirlit með
framleiðslu þeirra aðila, sem
meðlimir eru i S.L., i þeim til-
gangi að tryggja, að sem bezt sé
vandað til framleiðslunnar og hún
uppfylli staölaöar kröfur. Auk
þess skal S.L. vinna i samvinnu
við Rannsóknastofnun fiskiönað-
arins að þvi að auka fjölbreytni i
framleiöslu lagmetisverksmiðj-
anna með leiðbeiningum um
nýjar framleiðslugreinar og
stefna að þvi að koma upp eigin
tækniþjónustu.
c. Að annast sameiginlegan inn-
flutning og tryggja lagmetisverk-
smiðjunum þær umbúðir, sem
nauðsynlegar eru og fullnægjandi
hverju sinni. 1 þvi skyni er S.L.
heimilt að gerast eignaaðili i
dósa- og umbúðaverksmiðju.
d. Að fylgjast með og greiða fyrir
öflun hráefnis til framleiðslu lag-
metis. Skal stefnt að þvi, að gott
hráefni sé ekki flutt úr landi
óunnið, á meðan islenzkpr fisk-
iðnaður býr við hráefnisskort.
S.L. verður aflað tekna til starf-
semi sinnar á eftirfarandi hátt:
1. Rikissjóður leggur fram
óendurkræft framlag 25 milljónir
króna ár hvert, fyrstu 5 starfsár-
in.
2. Rikissjóði er heimilt að
ábyrgjast f.h. S.L. lán, sem nem-
ur allt að 100 milljónum króna.
3. Lagmetisverksmiðjur greiða
S.L. sölulaun og einnig hefur hún
heimild til að taka umboðslaun
fyrir þær vörur, sem hún flytur
inn.
S.L. hefur einnig til umráða sér-
stakan sjóð, þróunarsjóð lag-
metisiðnaðarins. Hann fær tekjur
sinar fyrstu 5 árin af útflutnings-
gjöldum lagmetis og saltaðra
grásleppuhrogna, sem renna
beint i þennan sjóð. Þróunar-
sjóður þessi hefur það verkefni að
efla lagmetisiðnaöinn, auka til-
raunir með nýjar vörutegundir og
afla þeim markaða erlendis.
S.L. tók formlega til starfa i októ-
ber 1972 og eru skrifstofur hennar
staðsettar að Garöastræti 37,
Reykjavik, en umbúðalager er i
Skeifunni 6. Reykjavik. Starf-
semin fer fram á tveimur hæðum
og er starfsaðstaða mjög góð,
enda hefur ekkert verið þar til
sparað. Starfsfólk hefur verið
lengst af 13—15 manns, en hefur
verið fækkað nýlega ofan i 12
manns. S.L. er skipt niður i fjórar
deildir, en þær eru þessar:
rekstrar-, sölu-, innkaupa- og
Páll Pétursson:
Hvað er að g
lagmetisiðna
Ég hef fengið eftirtaldar tölur úr Hagtlðindum til frekari skýringar á
þessu:
Arið 1970 var flutt út lagmeti:
Arið 1971 var flutt út lagmeti:
Árið 1972 var flutt út lagmeti:
Arið 1973 var flutt út lagmeti:
Ariö 1974 var flutt út lagmeti:
1231 tonn fyrir 144 mill. kr.
1136 tonn fyrir 180 mill. kr.
1362 tonn fyrir 230 mill. kr
1751 tonn fyrir 294 mill. kr
1621 tonn fyrir 491 mill. kr
runum 1973—74 sá S.L. nær
ngu um söluna. Útflutnings-
næti er ekki hægt að bera
n frá einu ári til annars,
i nokkurra gengisfellinga á
tlmabili.
hringborðsumræðumi
arfréttum” 3tbl. 1975 seeir
þjöppun á sér stað, ef litið er á
skiptingu sölunnar eftir markaðs-
svæðum”.
Lagmetisiðnaðurinn er siður en
svo á hærra gæðastigi i dag, en
hann var, er S.L. hóf starfsemi
sina. A árunum 1971—72, en það
voru siðustu árin, áður en S.L. tók
Kippers, gaffalbitar, kaviar,
þorskhrogn, þorsklifur, þorsk-
lifrarpasta, murta, loðna, sardin-
ur, rækja reykt sildarflök og
kryddsíldarflök. Þessar lag-
metistegundir voru fluttar til
samtals 22 landa. Stærstu
kaupendurnir voru eftirtalin
lönd: Bandarikin, Japan, Sovét-
rikin, England, Tékkóslóvakia,
A-Þýzkaland, Frakkland, Spánn,
Sviþjóð og Danmörk. A þessu má
sjá að ekki hefur fjölbreytni
framleiðslutegunda aukizt á
þessum 3 árum.
S.IL. hefur engin ný markaðs-
lönd fundið fyrir lagmeti og það
eitt út af fyrir sig er örugglega
Ihugunarvert fyrir hið opinbera,
tæknideild. Uppbygging starfsað-
stöðunnar að Garðastræti 37 var
allt of stór i.sniðum og of dýr.
Nægjanlegt var að hafa aðeins
eina hæð með 4—5 manns og bæta
svo við starfsfólki eftir þvi sem
starfsemin jókst. Hver hefur svo
árangurinn orðið af starfsemi
S.L. á þessum tæpum þremur ár-
um?
Hann hefur orðið sorglega litill
þegarmiðað er við það fjármagn,
sem notað hefur verið til starf-
seminnar og þann fjölda starfs-
fólks, sem unnið hefur hjá S.L.,
Hver er þá ástæðan fyrir þvi, að
árangur hefur-ekki orðið betri?
Ástæðurnar eru áreiðanlega
margar og menn eru örugglega
ekki á einu máli um það, hverjar
þær séu.
Ég tel aðalástæðurnar vera þó
eftirfarandi:
S.L. lagði höfuðáherzlu á það,að
byggja upp sölukerfi erlendis,
með umboösmönnum i hverju
markaðslandi. Það var að sjálf-
sögðu réttað byrja á þessu, en val
á þessum umboðsmönnum virðist
viða hafa verið illa úndirbúið, þvi
að skipt hefur verið um umboðs-
menn 1—2 sinnum I sumum
markaðslöndum okkar á ekki
lengratimabili. Sorglegasta dæm-
ið um lélega umboðsmenn S.L.
erlendis og jafnframt það alvar-
legasta er með umboðsaðila S.L.
i Bandarikjunum, sem er með
mikinn hluta þess, sem þeir
keyptu frá S.L. á s.l. ári óselt
ennþá, en þeir keyptu fyrir sam-
tals um 155 milljónir króna á ár-
inu 1974. Aðallega var þetta
kaviar og kippers. Kaviar hefur
aðeins takmarkað geymsluþol og
er þvi örugglega allur orðinn
ónýtur eða ósöluhæfur vegna
aldurs. Vegna þessara og fleiri
mistaka erlendis verður örugg-
lega erfitt að selja undir vöru-
merki S.L. á nokkrum erlendum
mörkuðum.
Þessi tilraunastarfsemi með
umboðsaðila hefur orðið okkur
örugglega dýrkeypt. Hún skapað-
ist m .a. af þvi, að þeir aðilar, sem
séð hafa um sölumál S.L.,þekktu
sáralitið inn á þá markaði sem
við höfðumjþegar selt til og eins
hinna, sem S.L. hefur reynt að
skapa, þ.e. höfðu enda reynslu I
sölumálum lagmetis. Heppilegra
hefði verið i upphafi að fá erlenda
sölustjóra með mikla markaðs-
þekkingu á sölu lagmetis, til að
skapa islenzku lagmeti markaði.
Þessir aðilar hefðu svo getað
kennt islenzkum sölustjórum á
viðkomandi markaði. Sala á lag-
meti er alls ekki auðveld erlendis,
frekar en sala á öðrum matvæl-
um, þar sem samkeppni er mikil.
Það kostar mikla peninga og
þrautreynda sölumenn, ef aug-
lýsa á upp nýja vörutegund og ná
einhverjum söluárangri.
En hefur sala á lagmeti aukizt
frá þvi, að S.L. hóf starfsemi
sina?
Dr. Orn Erlendsson fram-
kvæmdastjóri S.L. m.a. orð-
rétt: ,,Ef við litum á árangur
starfs okkar, er svolitið erfitt að
svara til um hann. Við verðum að
gera okkur grein fyrir þvi, að er
við hófum þetta starf fyrir 2 1/2
ári( var lagmetisiðnaðurinn á
ákaflega lágu stigi. útflutningur
var svo til enginn, nema skýrslur
sýna, að svolitið var selt til Sovét-
rikjanna, mjög einhliða
framleiðsla og Norðurstjarnan
framleiddi sildarflök fyrir
Bandarikjamarkað fyrir nokkur
verðmæti. Annar útflutningur var
nánastekki til, jafnvel þótt yfir 20
lagmetisverksmiðjur hafi verið
skráðar i landinu”. A öðrum stað
segir Dr. örn ,,Um 80% heildar-
útflutnings á s.l. ári kom frá 4
verksmiðjum og svipuð saman-
við sölu lagmetis, þá fluttu 12—14
verksmiðjur út eftirtaldar teg-
undir lagmetis: Gaffalbitar,
kryddsildarflök, kippers, þorsk-
hrogn, sjólax. kaviar, þorsklifur,
murtu, rækju, síldarsvil, smjör-
sild, loðnu, reykt sildarfl., fiski-
bollur og fiskbúðing. Þetta var
selt til samtals 19 landa, en
stærstu kaupendurnir voru:
Sovétrikin, Bandarikin, Bretland,
Tékkóslóvakia, Frakkland,
Austur-Þýzkaland, Japan,
Sviþjóð og Finnland.
Framleiðendur sáu þá flestir
sjálfir um söluna af miklum van-
efnum, en þó voru ávallt Isl. um-
boðsaðilar, sem sáu um sölurnar
til Sovétrikjanna og
Austur-Evrópu.
Á s.l. ári voru fluttar út eftir-
taldar lagmetistegundir:
Unnið að niðurlagningu siidar.