Atuagagdliutit - 19.11.1964, Side 15

kalåtdlit ilmiartitsissåt ikmgutåtdlo
Såmuelip frimærkimik atarKiniarneKarnerane inuneranik er-
KartuilårneK
Samuel Kleinschmidtip inungorne-
ranit ukiut 150-ingornerånut tunga-
titdlugo Kalåtdlit-nunåne agdlagkeri-
ssartOKarfingmit sarKumersineKarpoK
frimærke ouausilerissumik maligag-
Så vidt man ved, eksisterer der kun to
billeder af Samuel Kleinschmidt. Dette er
det mindst kendte.
ilisimanekartut nåpertordlugit Såmuelip
åssinge mardlulnåuput. una åiparminit ta-
kugssåunglneruvoK.
ssauvdluartumigdlo tåussuminga åssi-
liartalik. dipagssånik taimatut ukiut
ingerdlanerine angutit nunavtinut su-
lisimassut ildnik frimærkikut atarui-
niaissoKarpoK. Såmuelip inunera ka-
låtdlinutdlo induatigingnut pingåru-
teKarsimanera pivdlugo lektor Finn
Gad agdlagpou:
„Samuel Kleinschmidt inuvoK fe-
bruarip 27-åne 1814 Agdluitsume, nu-
Dundasimut feriaKarneK
Kuvdlorssuarme niuvertoruseK Jørgen Nielsen oKalugpalårtoK
K’imugseriarssuåkut angalaornermingnik avunga nunavta
avangnarpiarssuanut.
14. februar uvdlup Kentata sujuni-
ngua Kuvdlorssuarmit autdlarpugut
sila alianåikaluardlune kigångamik a-
norssålårtoK. nuliara paninguaralo Ki-
mugsimik ilagåka. Kimugsimik ingia-
KateKarpugut åtautsimik tåunalo ta-
kornarniartitdlugo ilaginiarparput.
uvdlorpagssugunartut ingerdlanig-
ssarput nautsorssutigigavtigo neri-
ssagssanik nåmagtunik, petroleo 60
liter, ikumassartut ardlaicartut, tupeK
Kaleringordlugo merssorsimassoK nag-
sarpavut ingerdlanivtine atortoriniar-
dlugit. ingmikutdlo tåuko saniatigut
Kimugsinaugåine atissat angnikipat-
dlangitsut nagsarpavut.
taima isorartutigissumut Kimugsi-
savdlune Kingmit ajorujugssuarpat-
dlångitsut atortorissariaKartarput a-
malo Kamutit angisujussariaKardlutik.
erirarsautigisimavara uvdlut sisamat
Savigsivingmut ingerd'år.avdluta Kuv-
dlorssup avangnånit 36 km avangnar-
pasissusilingme piniariat Kimugsit pi-
ngasut avigsårpavut K’imugseriar-
ssuaic autdlarnerdlugo. Kingminut 27
ereane neruvkautigssat ama usivagut,
taimåitumigdlo useicaugut. uvdloK
tåuna ingerdlanivtine puissinguit
mardluk sikume Kagssimassut kisisa
piniagarsiaråvut, sordlule K’imugse-
riarssup tåukunguit kisisa piniagari-
gai. uvagut kisivta niperpalugtuvdlu-
ta silarssuaK nipaitsoK alianaeKissOK,
piniarfigssuaK angenissoK piniagar-
pagssualik, nauk uvdlume takugssåu-
ngikaluartunik, ingerdlavigårput. siko
nuåneKaoK, taimåitumigdlo Kingmit
a.iornångivigsumik ingerdlavdluarti-
niaruvtigik sapingilagut, kisiånile
ingerdlåniarssaringilavut nangming-
neK piumassamingnik' ingerdlanerat
ilarKigtariaKangingmat, Kanordlo pi-
ssoKaleriatårnigssånut uvanga King-
mikalo piarérsimavugut.
nånup nerrerdlukua
uvdloK tåuna sila anoraerukiartui-
nardlune seidnerdlo erssarigsiartor-
dlune ipoir, tauvalo avangnarpalår-
dluta unigfigssarput ungasigungnaer-
dlugo sikup nakåssamerujugssua si-
kuarsimassoK issigfigingaj avigdlugo
Kingmikalo isserujugssuartut ilåka si-
kumut nåkartinardlugit Kingmit nuv-
fissaerdlugit åpakariardlugo unigfig-
ssavtinut pivugut — „Brownes øer“.
tupeK nåparneKarpoK ikumassartut-
dlo piarérsariardlugit nuliama neri-
ssagssiuleråtigut uvagut Kingmivut
neruvkarpavut aKagumut Kasuer-
dluarsimarKuvdlugit. — mérartå-
nguavta sanivtine pinguardlune ina-
lernigssarput utarKivå.
aitagukut avangnamut autdlandg-
kavta silagigsioKaluta ingerdlaorpu-
gut piumalerdlutalo unarsilertardluta,
timivtine K’imugseriarssup sineriag-
ssua nunatarasåralugtuinartoK takug-
ssauvoK, sordlume nunivigineKarnig-
ssaminut pilerisårinartoK. nånumik
ilimatsarugtordlunga årime Kingmima
timuinaK nusugpåtigut narajalerdlu-
tik, Kerncrtunguardlo takulerdlugo ti-
kiparput nånup nerrerdlukua puissit-
siånguaK piaraK. sujunivtinitumut Ke-
Kertamut „Stenersens Ø“mut pigavta
r.asigkaluarama åma nånumik taku-
ssaKångilanga puissimigdlunit taku-
ssaKarnanga, avangnamut autdlarKi-
naravta „Thoms 0“ unuivfiginiardlu-
go tikiparput. tåssanilo sinigsinardlu-
ta aKagukut avangnamut autdlarpu-
gut, ingerdlatsiardlutalo „Apussaivik"
(Bryants 0) avangnamut Kångitsiar-
dlugo kisame nanorsilerpugut, nulia-
ma takulermago sujunivtine torår-
dluardlugo ingerdlasimavdluta. tauva-
lo Kingmika unigtipatdlagpåka nu-
liavnutdlo sujorngertitdlugit.
tauva Kingmit irimalåKissut uninga-
tiniapilordlugit pialerpåka nanuter-
putdlo ilulissamut tarrerérsoK kisame
Kingmika nånup tungånut autdlarti-
påka nauk issigingikaluaråt, ajora-
luaKaordlo Kingmit autdlarugtordlu-
tik nånup tumai naivait, nanordlo tu-
nuvigdlugo nånup tumai kigdlormut
atuatdlagdlugit. tåssalo Kulariung-
naerparput ilungersorujugssuarKår-
dluta Savigsivik anguniarsinaulerdlu-
tigo Kingmika nånup tumainik atuai-
ginåsagpata.
sordlo sujumut suplnarika
nanuterput kujåmut kalerrikame
Kimåvdlune autdlarpoK, tåssame pi-
ssarinigsså KularnarsivoK. tauva
ingiaKatiga Bendt Petersen avangna-
mut takornariaK idnuvigåra Kingmi-
ka malmarniai’Kuvdlugit, tåussumalo
avangnamut maligdlugit autdlarug-
tortoK takulerpåka Kingmika iluliar-
ssup kigdlinganut unigtut, sunauvfa
nånup neriniarfé ilulissap kigdlinga-
ne uningavfigilerait, Kujanartumigdlo
sule tåssanitut tikitdlugit. uvanga nå-
nup sujunerfiata tungånut autdlarpu-
nga nuliara paninguarputdlo sikui-
narmut Kamutinut Kimatdlugit. tau-
valo tusarpara nuliama Kingmika
Kangmarpalugkai, kingumutdlo Kivia-
rama Kingmima ornigkåt takuvdlugo
nuånåjumerpunga, ilimasutigigavko
Kingmika Kamutinut pigunik malig-
kumåranga. Kiviångimersordlugit Ki-
viaravkit nanordlo ungasigdlerérsoK
Kingmika Katsåviarssugpåka nånumut
sorssoicatigiartordlunga tauvauna ti-
kilerånga. nuånåjumingårama misi-
gaunga nånorårsimassututdlunit.
Kingmima tikingmånga kalerrisår-
Keriaravkit taimak sujunerfingma tu-
ngånut sordlo sujumut suplnarika,
pisuinair malerussårdlugit issigingnår-
påka nånumik malingnigssuatårtut.
Kingmit nånumik takussarsimassut
ilerKoråt nanorserKilerdlutik inugtut-
dle pisangalertardlutik, tåssame ake-
rartik mamarissartigdlo sorssugfigi-
savdlugo ornilertaramiko, Kingmit
ilait nånumit tOKuneKartarput, ilait—
die ikilerujugssuarneKartardlutik, tai-
måikaluartordle Kununatik ilait piko-
reKalutik nånumik tunungersuiuar-
tarput kingoråtigut kitsiarusungner-
mit, taimailivdlutik nanoK kåvilukår-
titdlugo inungmik tikiunigsså utarici-
ssaramiko.
nanoK toKungarérpoK
kisauna ångutitdlartut, nanuatdlo
KimåniåsaKissoK sånikajårtuånguar-
poK icingminigdlo malerssuinine aut-
dlartitdlugo. taimatut nånup utarid-
gusungikaluaKaluta sivisumik ornigu-
nerput utarKivå Kingminit autdlarter-
KjngneKarsinaunane. nanoK Kimåru-
sunguatsiaraluaKaoK ilåtigutdlo or-
dlussutigalune Kingmit pateriaraluar-
dlugit såmigssuarminik, niperssuane
nuårpalugtussarssuaK KatitoK anita-
Kåtårdlugo. kisauna serKornerit pi-
ngasut tutsiututdlo nanoK toKunga-
rérpoic.
pilangnigsså, icingmitdlo nerinig-
ssarput tugdlingupoK. tamåkule ta-
marmik piarérmata iggasersutigalugo
neriutigaluta Kasuersåréravta avang-
namut ingerdlarKitsiarpugut „Skenes
Øer“it.dlo avangnånguånut unigkat-
dlardluta. aKagukutdlo 17. april aut-
diarnivtinit uvdlut sisamagssåne Sa-
vigsivingmut tikitdluta nal. 17,00 er-
Kåne, inugssuarnitdlo ilisarisimav-
dluagkavtinit ilagsivdluarneKaKaluta.
tåssane Kingmivut Kasuersitsilåriar-
dlugit ornitavtinut autdlarKigpugut
uvdlup KerKata kingorna Kap York
uiardlugo, aKagukutdlo Dundasimut
tikerårfivtinut inungnut nuåneKissu-
nut Arrutåkunut tåussumalo ikingu-
tainut, sunauvfa ikingutigilerumåg-
kavtinut tikitdluaKaluta.
Arrutap parssiaraluarsimavåtigut
lagerchef Gunnar Clod Svensson éi-
paralugo, Kap Yorkivdlo avangnå
„SanerarssuaK“mik pissagåt anorssår-
torssuaK atoravtigo Katsåmut pårdlag-
kaluaravtigit takungitsorsimavavut.
aitsåtdle kingorna tikiput.
Thule manåkut Dundasimik taine-
KartartoK 1947 erKåne takusimavara,
1964-imilo takugavko avdlaunåKåra.
icanga kalåtdlit igdlue tamarmik ato-
rungnaersimåput (sordlume nalune-
KångitsoK) Pitugfingmile „Thule Air
Base“me inuit åssigingitsunik Kali-
pautigdlit amerdlaKissut suliput. su-
liarujugssuaK angeuissoK suliarisi-
mavdlugo.
ArrutaK Kristiansenikunut Emilia-
mutdlo nulianut tikitdluauaugut aju-
ngitsorssuarmigdlo pineuardluta tåva-
ninerput tamåt. Thule Air Base ta-
kornariartaKårput Smalo radareKar-
figssuaK takornariarparput bilerdluta
Dundasimit KåKarssuaK tunorKutdlu-
go. timip åipå ingerdlalernerane ait-
såt tikiparput Thule Air Baselo Kulå-
nit KanoK itunera Kimerdlordlugo. ta-
kussagssaKarpoK, igdlorpagssuit, pisi-
niarfigssuit, oKalugfit, sutorniartarfit,
filmertarfit, agdlagkerissarfit avdlar-
pagssuitdlo. kalåliugåinilo alutornar-
neruvoK sigssap avatinguane umiar-
ssuaic elektricitetiliortoroK erKå ta-
marme imarordlune, KatsungaK, sor-
dlo saniane siko imaKa metere siv-
nerdlugo ivssutigingitsoK. Dundasi-
mit Thule Air Basemut sikukut av-
icusernga maningårame nåmik bilit
agssakåssuisa inait erssipoK.
fJmånap KåKåta avangnånguane ava-
tinguanilo puissinguit utuput sordlu-
le pissorpalorujugssuarmik, tingmi-
ssartorpalungmik sianigissaKångitsut.
Dundasimikavta uvdlut nuånersut
atorpavut tikerårfivut nuånareKigav-
tigik uvdlut sivikitsoralanguatut ator-
pavut. Smalo Kingmivut nerissaming-
nik malugusoKingmata tåvaninerput
tamåt nerssutiminerssuit tingmiar-
ssuitdlo (kalkuner) Thule Air Basemit
uvdlut tamaisa pajugutisiavut neruv-
kautigivdluaravtigik.
puissit tusintiligpagssuit
kujåmut autdlalerugtortugut åma
anorerssuaratdlarujoK aitsåt kingu-
singnerussukut autdlartitdluta. kujå-
mukarnivtine tåvanimiunik Kimugsi-
nik peKateKånginavta Bendt Peter-
senilo kisivnuk Kuvdlorssuarmiui-
nauvdluta anorerssup iluane inger-
dlaorpugut, orKuivfigalugulo orKuiv-
figssatuarput „NiaKornårssungme“
Kanga Isak Kristianseniugalup niu-
vertorusiuvfiane pisiniarfik savimi-
neK sule napavdluaKissoic. tåssunga
pigavta iluatigut tuperavta sordlume
igdlup kiangårtup iluanut isertugut.
uvdlorpåluit K’imugseriarssuaK inger-
dlaorfigårput pujoKissoK apeKalunilo.
puisseKaKaoK sinerissame uningassu-
nik. puissit tflsintiligpagssuit tåva
uningaorput erKigsisimatitauvdlutik.
avangnåmiunut piniarnermik inutig-
ssarsiuteKartunut Kaicugulunit isu-
mavdluarfigssat.
upernarugtortume maj-juni Kåuma-
taulerångata K’imugseriarssuarmut
pigåine puissilingme pingorsarsima-
galuaråinilunit ardligingisagssåungit-
dlat. sordlume tåssa Kimugserpagssuit
Kingmé tamane tamåne pitugtorsima-
ssut, tåssa puissip kikordla (angma-
latå) atauseK ardlarigssuvdlutik Kag-
dlorfigissaramiko, taimatutdlo atau-
siåkåt issigissaK tamåt ulivkårdlugo
Kagssimassut takugssauvdlutik.
Kanga thulemiut nunaKarfigisima-
ssåt TugtuligssuaK nunaKarfigssusi-
magaluarpoK piniagagssanik kaussar-
fingmiulik, sancåne kangerdlugssuaK
sermimik Kingulik puisserpagssualik
nanuligssussardlunilo, avangnånilo
iterdlagssuaK taimatutaoK puissilig-
ssuaK nanuligssussardlunilo (tåssani-
me arfineK-pingasunik nånugkama).
Smalo tugtoKarfeKarsimavdlune Ka-
nigtumut, mSnale misilingneKåsaera-
mik sianiginérutinartunik. auverssuit
Kilalugkatdlo aussåkut avKussuarisi-
mavét, taimatutdlo avatingua miter-
pagssuarnit inigineuardlune. upernS-
kut Tugtuligssup kujatingua iluliar-
ssuit akornat taicåmuarpagssuaKar-
tarpoK. upernåme siko KupaKalerångat
Kilalugkat Kernertat tikiuterértarput.
tamauna Kupånguartigut.
nuna nuånersoK AvangnånisaoK
sarKumertarpoK perpagssualik, inung-
minut nuånårutaussoK, sukutdlunit
uj ardlerdluarf igineKarångame.
udsbest. Jørgen Nielsen,
KuvdlorssuaK.
naKarférKame ajoKersuiartortitaKar-
fiussume Agdluitsup kangerdluata
angmarnganitume. angajorKåve Katå-
ngutigingnianut ilaussuput, ajoKer-
suiartortitseKatigitdlo tåuko ukioK
1734-mit Kalåtdlit-nunåta kitfine su-
lilersimåput. angutå Conrad Klein-
schmidt oicautsinik påsisimassaliuvoK
kalåtdlisutdlo nugterissardlune. erne
Såmuale ukioK 1823 Sachsenimut aut-
dlartipå atuariartortitdlugo, tamatu-
malo kingorna Hollandimut nakorsau-
tinik iliniarfingmut. 1836-mile Såmua-
lip nakorsausiortumut iliniarnine aso-
rutinardlugo Christiansfeldime Søn-
derjyllandimitume iliniartitsissungor-
Pok, tamatumalo kingorna 1840-me
Katångutigingniat ajoKerspiartortitS-
tut Agdluitsumut autdlartineKardlune.
tamatuma nalåne OKautsinik iliniar-
nine autdlarterérsimavå, taimailiv-
dlunilo eskimut OKausinik påsiniai-
ssarnerne torKåmavigssamik pilersit-
sivdlune. Katångutigingniat Nungmut
nugtertipåt tåssane atuarfingme ili-
niartitsissorKuvdlugo, kisiånile inuga-
me kistnarmérniartoK, Katångutiging-
niat perorsainerat piumassarissarta-
gaitdlo isumaKatigivatdlårungnaerpai
tåukunångalo avigsårdlune. taimailiv-
ålune Kavdlunåt, ajoKersuiartortita-
atuagkap tåussuma suliarinerane tu-
ngavigissane atcrdlugo ukiune tug-
dliussune kalåtdlisut ordboge „Grøn-
landske Ordbog" suliarå, 1871-ime Kø-
benhavnime naKiterneKårtoK.
suliarisimassamine tåukunane mår-
dlungne atuagkanigdlo iliniutigssanik
ardlalingnik pilersitsinermigut kisalo
bibilimik nugterinermigut agdlagtau-
seK nutåjuvdluinartOK pingortipå, o-
Kariartautsimut, uigusersuinermut o-
Kautsitdlo ingerdlanerinut oKautsine
atausiåkåne imalunit OKauseKatiging-
ne atortugssångordlugo. nåmagsissa-
minik tåukuninga suliaringningnere
isumatusårutauvdluangårmata erKar-
sautigivdluangårsimangmatalo uvdlu-
mikumut agdlåt avdlångorteriarne-
Karsinaunatik, nauk taimailiorusung-
neKaraluartut. agdlagtauseK påsiumi-
naitsupilugssuvoK ilikaruminaitdlu-
nilo.
Samuel Kleinschmidtip soicutigissai
OKautsinik soKutigingningnerujug-
ssuåinarmut tungåinångitdlat, Små-
taordie inuit OKautsinik tåukuninga
OKalugtut taima soKutigitigalugit.
tåukunungale nåmagsissai ersserKig-
sorssungitdlat. tåunaugunarpoK kalåt-
dlit atuagagssiSnik sujugdlerpåmik
„Atuagagdliutit“nik pilersitsissoK, må-

7

Lichtenfels, hvortil Kleinschmidt kom i 184G og virkede et par år.
Ikigait, Såmuelip 1846-mit ukiune mardlungne sulivfigisså.
icarfiånut nugpoK seminariamilo
Nungmitume iliniartitsissdngordlune.
iliniartitsissutut sulinerme saniatigut
eskimut kulturiénik OKalugtausiånig-
dlo påsiniaivoK, pingårtumik Nup er-
Kåmiuisa oKalugtausiat sangmivdlugo.
oKalugtauseK tåuna najoritutaralugo
oKausilerissutit suliarai kingornalo
ordboge.
Såmuale ingminut iliniartitarisima-
vok, inungnut akuliusimavdluinardlu-
ne oKausilerisinaunermutdlo piginåu-
ssuseK angnertoK pigissane iluaKUti-
galugit. tyskit OKausé OKausivigai, ka-
låtdlit kitåmiut OKausé méraunermi-
nit ilikarsimavdlugit, icavdlunåtut o-
KalugsinauvoK agdlagsinauvdlunilo
OKausivingmisut latineritdlo OKausé
nakorsausiorfingmikatdlaramile ili-
nialersimavai ingminutdlo iliniartisi-
mavdlune. uvdluinarne inunermine
åssigingitsunik pingasunik OKause-
icarpoK, kalåtdlitdle kitåmiut OKausé
sulinermine ingmikut pingårtineruv-
dlugit sulivfiginiardlugit.
1700-t autdlartisimalerneråne Hans
Egedep nalånile kalåtdlit kitåmiut
OKausé misiligdlugo ardlalingnik ilu-
arsartuniarneKartarsimagaluarput, ta-
matumane latinerit OKausilerissutåt
naj orKutariniarneKartardlune. agdlag-
tauseK latinerit agdlangnerinik ator-
tulersugaK taimailiordlune pingorti-
neKarsimavoK. agdlagtauseK tåuna a-
torneKarsinaugaluarpoK kisiåne tu—
ngavingmingnut nalerKutingitsumik
ersserKardlugtumigdlo. Samuel Klein-
schmidtip torKåmaviginiarneKartar-
toK tåuna atungilå, silarssuarmilo o-
Kausilerissartunit sujugdlersauvdlune
oicautsit suliariniagkame tungavigpiåt
erKordlugo iluarsartutdlugit. tåunalo
atuagångorpoK „Grammatik der Gron-
landischen Sprache", Berlinime 1851.
na ukiut untritigdlit sivnerdlugit pi-
soicautigilerérsunik. isumaKartoKar-
poK åma angutip tåussuma sujuner-
sutigisimagå pårssissunik peKalernig-
ssaK, tåukulo tåssåuput kalåtdlit
nangminerissamingnik nunagissa-
mingne CKausigssaKaKataulernerat su-
jugdleK.
inugtå nangmineK malungnartiniå-
ngitsuvoK, nåmagigtartoK, ilevKårtoK
peridgsårussissordlo, t.aimåitordle åma
nangmininaK isumaminik atuiniartoK
ingminutdlo tatigissoK, mersernartoK
ilagserångitsordlo, kisiånile tunuåina-
juitsoK sumik umåmioKarångame. uv-
dlormut sulissarnera inunera malinar-
dlugo avgorsimavoK, sulinerminilo a-
kornusersorneKarnigssane kigsautigi-
ngisåinavigdlugo. KUjanarniartut ta-
maisa sugssaringitdluinarpai, sordlo
åssersutigisinauvarput doktoringorti-
niarneKaraluarame itigartitsivoK pi-
ssutiginerardlugulo taimåitut Kalåt-
dlit-nunåne atorfigssaKångingmata.
nangmineK pingårnerutitane kisiat
nuånaralugo inuvoK, tåssa kalåtdlit
OKausisa kulturimut atoruminarsar-
nigssåt kulturimutdlo piorsaissunig-
ssåt sujunertaralugo, tamatumuna
inuiaKatigit kalåtdlit kitåmiut kultu-
rimingne kinguariartuleraluarner-
mingne kingumut Kagfariarsinauler-
Kuvdlugit.
sordlo silap Kaumarna Kalåtdlit-
nunåne takoricårsimagå, taimåtaoK tå-
ssane issine naggatåmik seKungersi-
pai— februarip Kulingiluåne 1886 —
kiserdliordlune, taimåitordle inuit
inunerminik suliaminigdlo tamanik
tunissivfigisimassane najordlugit. ki-
ngusingnerussukut inussunit taigor-
neKalersoK „ilisimatoK silarssuarme
tusåmassaK, kalåtdlit ilmiartitsissåt
ikingutåtdlo" taimatutdlo eruaineKar-
tarpoK atarKiniarneKartardlunilo."
a JOLLYgood COLA
mamarnerpaK
imeruernarnerpårdlo
15