Atuagagdliutit - 10.07.1992, Blaðsíða 5

NR. 78 1992
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
5
Kalaallit iluanaarniarfiunerat qaanngiuppoq
Kalaallit qallunaanut pissusertik allanngortissimavaat - nammineerumallersimapput. Aningaasaqarniarnerup
ilungersunarsinera peqatigalugu tamatuma qallunaat aatsaat taama amerlatigisut angerlartissimavai
NUUK(Susanne More) - Su-
leruluttoqartarsimaqaaq,
festipiloortoqartarsimaqa-
lunilu. Qallunaat amerla-
nersaat 50-ikkunni 60-ik-
kunnilu Kalaallit Nunaali-
artut barakkini tattorliuu-
taasaqalutik ineqartarput,
pinngitsoorneqearsinnaan-
ngilarlu mit tamakku inis-
sakereeqisut kiagussunni-
mik, imigassarsunnimik,
angutit oqallippaluttuarne-
rannit kassettebåndinillu
nipilersortuarnernit ulik-
kaarsimaneqartuartarma-
ta.
Suliartorlutik tikipput -
aammalumi sulerulutsinne-
qartaqalutik. Ullormut nal.
akunnerisaaqqanillit 14-illu
akornanni, sapaat allortar-
lugu freertarlutik. Dan-
markimi aningaasatigut pi-
sussaafTeqanngitsut akis-
sarsiamik ilanngua inuuni-
utissartik tigusarpaat, sin-
nerilu sipaartinneqarlutik.
Nerisaqameq ineqarnerlu
akissarsianut ilaareerput.
Suliffiup sivisussusissaa ul-
lumikkutut aalajanger sima-
suunngilaq, akileraarute-
qanngUaq, aningaasallu ar-
laannik piisaarutigineqarpi-
arsinnaanatik, piisaarutis-
sarpassuaqanngimmat.
Soorlu 1896-mi gultisior-
tut Canadami Klondikemi
gultisiorflit imaarunnissaa-
sa tungaannut gultisiorsi-
masut, taamattaaq sulisar-
tuinnaanngitsut, aammali
allaffimmiut Kalaallit Nu-
naanni peqqinnisaqarfiup
atuarfeqarfiullu annertu-
sarneqarnerani suliartortut
takkussorput.
Qallunaat Kalaallit Nu-
naannittut 1950-imiit 1990-
imut quulingiluariaammik
amerlipput, inuiaqatigiillu
ataatsimut isigalugit talli-
mararterutinngorsimallu-
tik.
Aningaasat misigisassallu
pissanagartut takannarsuit
- aammalumi atorflssaqar-
tinneqarlutik.
Aporfiujuartoq
Kalaallit Nunaanni najuga-
qartut politikerillu aporfigi-
uartagaat tassaavoq inuia-
qatigiit immikkut ilisimasa-
linnik avataaneersunik
naammineq piginngisamin-
nik illuatungaatigut pisaria-
qartitsillutik tikisinneqar-
tartunut naligiissinneqar-
nissartik illuatungaatigut
aamma kissaatigimmassuk.
Tamanna aporfiusarpoq,
tassa qallunaat akissarsiati-
gut tapilersorneqartuarlu-
tillu allatigut pisinnaati-
taaffilerneqartarmata inui-
aqatigiit sinnerinut akissa-
qartinneqanngitsunik,
aporfillu taanna aatsaat
qaangeriartuaarneqarsin-
naavoq kalaallit ilinniaga-
qarlualernermikkut immik-
kut ilisimasatigut pisaria-
qartinneqartunik nammi-
neq matusisinnaalerpata.
- Anguniagarput tassaa-
voq sulisussanik avataanit
pisariaqartitsinerup milli-
sinneqarnissaa, taamaalil-
lunilu qallunaat maani na-
jugaqartut aamma ikilisillu-
git, naalakkersuisut siulit-
taasuat Lars Emil Johansen
oqarpoq.
- Qallunaarpassuit ani-
ngaasannanniaannarlutik
maaniittarnerat siusinneru-
sukkut misigisarsimavara,
tamannalu qallunaat kalaal-
lillu akornanni aaqqiagiin-
ngissutaasarsimavoq. Ani-
ngaasannanniapallanniar-
luni Kalaallit Nunaaliartar-
neq nunamut iluaqutaan-
ngilaq, Lars Emil Johansen
oqarpoq.
Kikkorpiaanersut
erseqqariussiartorpoq
Qallunaat Kalaallit Nu-
naanniittut ukiut 20-it
ingerlanerini aatsaat taama
ikitsigilersimapput. Appari-
ameq tamanna ukiut ki-
ngulliit pingasut ingerlane-
rini pisimavoq, tassa qallu-
naat 1.341-t aallarsimam-
mata angerlarlutik - sulisar-
tuunerusut, kisianni aam-
ma suliffeqarfiutillit ani-
ngaasatigut ajutoornikut al-
laflimmiullu.
Kisianni »qallunaat Ka-
laallit Nunaanniittut« kik-
korpiaanersut erseqqarius-
siartorpoq. Atugassarititaa-
sut qanoq ikkaluarpata-
luunniit ilarpasssui aallar-
navianngillat; ilarpassui ka-
laallinik aappanitsitersi-
mapput, meeraqarlutik, er-
nutaqarlutik maanilu ikin-
nguteqarlutik. Akuleriittu-
millu aaappariit meeraat
taasarpiaapput kikkut kik-
kuussusiinik erseqqarlersit-
sisoq.
Kalaallit Nunaanni sulif-
feqarnerup iluani qallunaat
assigiinngitsut pingasut eq-
qaaneqarsinnaapput. »Tiki-
sitat« Kalaalliit Nunaanni
pisariaqartitsineq naaper-
torlugu tikisinneqarsima-
sut, taamaatumillu ani-
ngaasaqamikkut atugaris-
saartitaasut; isumaqatigiis-
suteqarnikkut atorfinitsitat
- pisortani namminersortu-
nilu - tikisitatut atugassa-
rissaartitaatigisut, kiisalu
qallunaat inuiaqatigiinnut
kalaallinut akuliutivissima-
sut, kalaallisullu allatut
atugassaqartitaallutik sulif-
fissarsiortariaqartut.
»Tikisitat« tassaapput su-
mi inunngorsimaneq tun-
ngavigalugu akissaatigis-
saartinneqartut. Tamanna
Folketingemit 1964-imi atu-
lersinneqarpoq, taamani
Danmarki naammattunik
suliassaqarfiugallarmat,
taamaaliortoqartariaqarsi-
mallunilu allatut iliunngik-
kaanni qallunaat naaam-
mattut Kalaallit Nunaaliar-
tinneqarsinnaanngim mata.
Qallunaalli Kalaallit Nu-
naanniittut amerlanersaat
suli tikisitaapput.
Karsi imaaruppoq
Illoqarfissuarmi Nuummi
ullumi pisuttuaraanni inuit
aningaasanik piisaarun-
naaarsimanerat malugillu-
arneqarsinnaavoq. Niuer-
tarfiit igalaavini al lagar tat
aappillarissut »Matunissa-
mi akikilliliineq!«-mik aalla-
gartallit suli nivingatiter-
put. Taxat siuleriiaarlutik
utaqqerrapput, ilaasuusin-
naasullu aamma utaqqi-
maartutut isikkoqarlutik.
Ungas innerulaaginnarlutik
- busssimiuna utaqqigaat.
1970-ikkunni Nuuk sisa-
manik taxacentraleqarpoq,
117-inillu ikinnerunngitsu-
nik illoqarfiup aqqusemisi-
gut 30 kilometeriusutigut il-
loqarfunmiunik ingerlassi-
sarlutik. Massakkut aqqu-
sernit 70 kilometeriupput,
æntralit marluinnaallutik
taxallu 60-it sinnerussimal-
lutik.
Inuiaqatigiinni aningaa-
sassaaleqineq pissutaalluni
niuertarfiit, sutorniartarfiit
entreprenørillu sulifleqarli-
utaat amerliartuinnartut
Landsrettimi Nuummiittu-
mi akiliisinnaajunnaartutut
isigineqalernissaat qinnuti-
gineqartalerpoq. Ukiut talli-
mat kingulliit ingerlanerin-
naanni aningaasastigut aju-
toortartut tallimariaammik
amerlisimapput. Qallunaal-
lu Kalaallit Nunaanni sulif-
feqarfiit amerlanersaannik
piginnittuummata eqqorne-
qartartut amerlanersaat
aamma qallunnaajupput.
Aningaasatigut ajornar-
torsiorneq Namminersorne-
rullutik Oqartussat 1986-
imi kukkusumik aningaasa-
lersuinerisigut aalisarnerli-
ornerullu nalliunneratigut
aallartippoq.
1987-imi paasineqarpoqq
pissutsit sussaajunnaavis-
sut. Amigartoorujussuar-
neq pissutigalugu pisortat
ingerlataasa ilarpasssui si-
paarniarfiulerput, s an aar-
tornerlu tamarluinnanga-
jammi tassanngaannaq
unitsinneqarluni.
- Sanaartugassat tamar-
luinnangajaasa pisortat
ingerlataraat, taamaammal-
lu sanaartornermik unitsit-
sineq malunnarluarsimallu-
ni. 1987-imiillu qallunaat
sulisasrtut 1100 missaat
angerlamut aallarsimapput,
Kalaallit Nunaanni Sulisit-
sisut Peqatigiiffianni direk-
tøri Hagen Højer Christen-
sen oqaluttuarpoq.
Namminersornerullutik
Oqartussat allaffeqarfiini
sipaarniutit sakkutuullu
mittarfeqarfiini sipaarniutit
qallunaat angerlamut aal-
lar talerner inut tamarmik
pisooqataagunarput.
Akissarsiat
affaannanngorput
»Qangaanerusoq« qallunaa-
nut aningaasatigut pileri-
saarutit annersaat tasssaa-
voq akileraaruteqanngivin-
nera.
Kalaallit Nunaat akit-
suummik momsemik taane-
qartartumik peqanngilaq,
akileraarutillu 1975-ip tu-
ngaanut ilisimaneqarsima-
natik. Allaat ima ilisimane-
qarsimanngitsigaaq, akile-
raarutit eqqunniarneqaler-
mata kalaallit ilaasa isuma-
qatigisimallugu, tassami-
gooq isumaqaramik »skat«
(erlinnartuutit« imminnut
tunniunneqartartussaasut.
1970-ikkunni 1980-ikkul-
lu aallartinnerini ajorpal-
laanngikkaluarpoq: Akile-
raarut 15 procentiuvoq, kisi-
anni taamanimiilli qaffakki-
artuaaginnarsimalluni.
Massakkut Danmarkimi
akileraarummut eqqaanar-
sisimavoq 40 procentip mis-
saaniikkami. Namminersor-
nerullutillu Oqartussat suli-
assaqarfmnik naalagaaffim-
mit suli tigooraammata inu-
iaqatigiinnilu suliassaqar-
fiit nutaat suli saqqummer-
tarmata akileraarutit qaf-
fakkiartuinnarnissaat ili-
magineqarpoq.
Aamma Kalaallit Nu-
naanni najugaqarneq aki-
suupilorujussuanngorsima-
voq. Qallunaatut ullumik-
kut Kalaallit Nunaannut ti-
kittartutut akisssarsiaqa-
raanni, tassa Danmarkimi
akissarsiap naleqataanik
annikinnerulaartumilluun-
niit, qallunaatullu nerisar-
takkat attatiinnarniaraanni
Brugsenimut KNI-mul-
luunniit niuerniarneq tupa-
rujussuarfiusinnaavoq.
Ymer 1 liter timmisartukkut
tikisitaq 51 koruuniilik
agurkilu 29 koruunilik niu-
ertarfinni ulluinnarni tak-
ussaajuartarput, niuerniar-
nerlu ilaannut akisuupilo-
rujussuanngortissinnaallu-
gu-
Akileraarutit akillu qaffa-
riaqartortut akissarsiat ap-
pariartorput.
1980-ikkut aallartinnis-
saasa tungaannut Kalaallit
Nunaanni pisortat akissar-
siat tungaasigut poltikke-
qarsimagaluarput akissarsi-
akinnerpaat eqqarsaatigalu-
git nalimmassaanissamik si-
unertalimmik. Tamatuma
kingorna kalaallit »najuga-
qavissut« qallunaallu »tiki-
sitat« akissarsiaasa assigiin-
nginnerujussuata nalim-
massarneqamissaa pingaar-
nerutinneqarsimavoq. Qal-
lunaat ilinniagaqarsima-
suukkajukkamik, sivisune-
rusumilluunniit ilinniarsi-
masuusarlutik akissarsiak-
kaanullu ilaareertarmata
anguniakkat taamaattut
akissarsiat nalikillinerannik
kinguneqartarsimapput.
Akileraarutit ilanngaati-
gereerlugit qallunaat inatsi-
silerituut aningaasaqarnik-
kullu immikkut ilisimasallit
ullumikkut akissarsiaat
1975-imi akissarsiaannut
sanilliullugit 48 procentiin-
narmik naleqarput. Tassu-
nga sanilliullugu kalaallip
sulisartup ilinniagaqarsi-
manngitsup imaluunniit
HK-p akissarsiai piffissami
taasani 10 procentip missaa-
nik qaffariarsimapput.
Suleruluttoqartaqalunilu festipiloortoqartaqaaq. Kalaallit
Nunaanni ineriartorneq aallarteruttormat qallunaat 1950-
imiit 1990 qulingiluariaammik amerlisimapput. (Ass.: AG-p
toqqorsivia).
Der blev arbejdet hårdt, og der blev festet hårdt. Da udvik-
lingen tog fart i Grønland blev antallet af danskere ni-doblet
fra 1950 til 1990. (Foto: Ags arkiv).
—— NUKISSIORFIIT------------
Grønlands Energiforsyning
OFFENTLIG LICITATION
Fjernvarmecentral i
Kangillinnguit, Nuuk.
Grønlands Hjemmestyre repræsenteret ved
Nukissiorfiit udbyder herved opførelsen af
en kombineret elektro- og oliekedelcentral
til boligområdet Kangillinnguit i lokalplan
3.02, Nuuk.
Fjernvarmecentralen opføres som en ca. 85
m2 bygning på betonfundamenter ført til
fjeld og med vægge og tag i traditionel
tømmerkonstruktion. I bygningen installeres
der 1 stk. 600 kW elektrokedel og 2 stk 730
kW oliekedler, samt pumper, automatik og
andet udstyr. Der fremføres fjemvarmeled-
ninger i terræn til eksisterende fjernvarme-
net.
Der indgår en del bygherreleverancer,
herunder bl.a. el- og oliekedler, oliefyr og
pumper demonteret fra andre kedelcentra-
ler.
Arbejdet udbydes i Hovedentreprise.
Byggeriet påbegyndes i august 1992 og
afsluttes i november 1992.
Udbudsmaterialet kan, inden d. 15. juli 1992
bestilles ved fremsendelse af depositum
stort kr. 1.000,- i form af crossed check,
stilet til Nukissiorfiit og sendt til:
N&R Ingeniørit A/S
Postbox 1024
3900 Nuuk
NUKISSIORFIIT
Grønlands Energiforsyning