Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 3

ICC
DECEMBER 1993
3
Peqqissumikinooriaaseqarneq: Piniartupsikumipuisipisa- Healthy lifestyle: A hunter butcheringa freshly caught seal
reqqammikkani pilakkaa. (Asseq: AG-ip toqqorsiavianiit). on the ice (Photo: AG photo archives)
Nunarsuaq imminut akerliusunik
isumaqarfioqaaq
Rio-mi Nalunaarummi Im-
mikkoortoq 21 Nunarsuar-
milu Uumasut Nujuartat II-
lersomiarlugit Aningaasaa-
teqarfiup (WWF) nutaamik
anguniagai nalilissagaanni,
kulturikkut nunarsuarmi
assigiinnginnerit avatangu-
sillu Uuaqutigineqarsinnaa-
neri akueralugit qulakkeer-
neqarput. Avatangusinik pi-
suussutaanillu iUersuiniat
avatangiisit pillugit periu-
sissiorlutik piaareersarner-
minni, nunat inoqqaavisa
sinniisaannik peqataaqqu-
sillutik qaaqqusipput. Nu-
nat inoqqaavisa ilitsoqqus-
saralugu ilisimasaasa nale-
qarneri paasineqaleraluttu-
innarpoq malunnarporlu
kulturit taakkunannga qa-
ngarsuaaniilli atomeqartut
innarlerneqannginnissaat
pingaartinneqartoq.
Taamaakkaluartoq ajun-
ngitsunik eqqarsamerit
anguniagaqarnerillu, uuma-
sunik Ulersuiniaqatigiit
sunniiniarnermikkut nu-
ngutittarpaat. Uumasunik
Ulersuiniaqatigiit soorlu,
1990-imiillu aallartittumik
Danmarkimi Avatangiisinut
Ministereqarfik ukiukkaar-
tumik ICC-imut tapiissute-
qartarsimavoq suliniutinut
assigiinngitsunut ingammik
Inuit Nunaanni Pinngorti-
tamik Allanngutsaaliuiner-
mut Periusissiaq-mut tun-
ngatillugu suliniutaasima-
sut pissutigerpiarlugit.
Suliniutaasarsimasut ila-
gaat Issittup Avatangiisaa-
nik Illersuinissamik Periu-
sissiap isumaqatigiissutigi-
neqarnera aammalu taassu-
munnga ICC-ip peqataasar-
nissaanut tunngasut; kiisa-
lu nunat tamalaat akornan-
ni isumalluutit uumassusil-
lik pillugit ataatsimiittar-
nerni ICC-ip peqataatinne-
qartarnissaanut suliniutit;
Ilisimatuussutsikkullu
misissuinerit ilagaat qa-
ngaaniit ilitseqqussat pillu-
git paasissutissanik katersi-
Greenpeace-p, Internatio-
nal Foundation for Animal
Welfare-p (IFAW), Earth
First-p Sea Shepheard-Ulu
sunniiniarlutik iliuuseqar-
tarnermikkut Europa-mi,
USA-mi Australia-milu
marlussutsigut politikeri-
nik sunniisimapput: Siuller-
mik, uumasunik illersuinia-
qatigiit anguniagaat ilu-
moortut pingaaruteqartul-
lu, aappassaannillu taakku
inuppassuarnit tapersersor-
neqarmata, anguniagaasa
soqutigisaasalu tapersersor-
nerisigut piumasaat iller-
sortariaqartut.
Tamanna Nunarsuarmi
Killermi politikerit, Nunar-
suarmi Tamarmi Inuit Pi-
sinnaatitaaffiisa uumasu-
niUu Ulersuiniaqatigiit piu-
masaasa akornanni, parnaa-
runneqartusullusooq Uerne-
rannik kinguneqarpoq.
Avatangiisit aammalu nu-
ngusaataanngitsumik isu-
malluutinik atueriaatsit U-
lersorneqamissaat Inuit Is-
sittormiut KattufFiata iller-
nerit aammalu uppernar-
saanerit; qUalukkat qaqor-
tat qanoq annertutigisumik
eqqanit ulorianartortalinnit
(toxiske) sunnerneqarsima-
tiginerat piUugit misissueq-
qissaarnerit; qilalukkat qa-
qortat qanoq Uaqutarnssu-
seqarnerat pUlugit DNA-t
atorlugit aalaj anger saane-
rit; qilalukkat qernertat qa-
noq kinguaassiortarnerat
piUugit misissuinerit; kiisa-
lu amerlassusaannik missi-
ngersuusiornerit aammalu
appat siggukkaap sunik ne-
risaqartarneranik misissui-
nerit.
Taakkua saniatigut Dan-
markimi Avatangiisinut Mi-
nistereqarflup naqitanik as-
sigiinngitsunik avatangiisi-
nut tunngassuteqartunik
imaqartunik naqiterisitsi-
sarnernut tapersersuisarsi-
mavoq soorlu maannakkut
saqqummersumi Inuit Tu-
sugaanni qitiulluinnarput,
kattuffiuUu Issittumi Ataat-
simoorussamik Anguniak-
katut Missingersuutaani
TunngaviinUu allassimallu-
tik. Uagut nunagisatsinni
assigiinngitsutigut misissu-
inernut paasiniaanernullu
tapiissuteqartarnerit, sun-
niiniarluni isumaqatigiinni-
arnerillu annertuut aqquti-
galugit, Inuit Issittormiut
Kattufilat naggueqatigiittut
nunagisatsinniinnaanngit-
soq kisiannUi aamma nunat
tamalaat akornanni sunniu-
teqaqataalersimavugut,
soorlu Issittumi Avatangii-
sit Ulersorniarlugit Periu-
sissiorneq (AEPS) aqqutiga-
lugu.
Politikerit inuit pisinnaa-
titaaffii pillugit atsioraanga-
mik unneqqarittarsimagu-
narput, pingaartumik kat-
tuffissuit assigiinngitsut aq-
qutigalugit, avatangiisit tu-
nissutaat inuiassuarnit
atorneqarsinnaaneri nalu-
naarutigigamikku. Taama-
tut nalunaaruteqameq al-
saataat-nik aamma taama-
tut iliorsimasut.
Issittullu Avatangiisaa-
nik Illersuinissamik Periu-
sissiamut taamatullu Periu-
sissiap pineqartup Uaanut
tunngatillugu suliassanut
soorlu ilisimatusaatigalugu
misissuinernut, nalunaar-
suinernut aammalu naMler-
suisarnissanut suliniutinut
ICC-ip peqataajuarnissaa
qulakkeernialugu Dan-
markimi Avatangiisinut Mi-
nisteri Ministerit Aappas-
saanik Nuummi ataatsi-
miinneranni suliniutissa-
nut taaneqartunut nunap
inuiisa peqataatinnissaan-
nut suliaqartussamik allaf-
feqarfimmik Danmarkimi
Kaiaallit Nunaanniluunniit
inissisimasussamik pilersit-
sinissaq peqataafiigiumallu-
gu aalaj an ger paa.
lakkiami »Nunarsuaq Ser-
nigalugu - Nungusaanerun-
ngitsumik Inuunissamut
Periusissiaq«-mi, avatangii-
sit pillugit kattuflissuarnit
IUCN-imit, UNEP-imit
WWF-imillu allanneqarsi-
masumit atuarneqarsinnaa-
voq imaattoq:
Nunarsuup periarfissariti-
tai naapertorlugit, inuk ki-
naluunniit naammaginartu-
mik inuunissaq anguniarlu-
gu inuussutissanik pisaria-
qartitanik atuinissamut pi-
sinnaatitaaffeqarpoq. »Na-
ngipporlu,« Pisuussutit uu-
massusillit sutigut tamati-
gut aningaasarsiornissamut
tunngaviupput, inuit allati-
gut inuusinnaanngillat. Ta-
matumani pineqarput nu-
na, imeq, orpinnit inuussu-
tissat allallu pissarsiarine-
qarsinnaasut, qaqqortaris-
sat, naasunit nakorsaatis-
sat, aalisakkat, uumasunit
nujuartanit neqit ammillu,
nunani namminerni inuit
pilersitaannik aalisakkanik
allanillu inerisaaviit, kiisalu
pinngortitap nammineq,
soorlu narsaamanersuit, or-
pippassuit immallu.
Kisiannili uumasunik il-
lersuiniaqatigiit akuleruk-
kaangata, taqimut isigaluni
iliuuseqarnerit pisarput.
Assersuutitut taasinnaa-
varput Europæiske Union-
ip (EU-p) Puisit Pillugit
Peqqussutaa 1983-imeer-
soq.
Peqqussutip immikkut
tikkuagaa tassaavoq aataat
natsersuillu piaraasa amii-
nik niiverneq. Kisiannili ili-
simavarput, puisit amiisa
suugaluartulluuniit niive-
rutigineqarsinnaaneri peq-
qussummit unitsilluinnar-
neqarmata, naak taamanik-
kut puisit amiisa Kaiaallit
Nunaanni piniartut ani-
ngaasarsiorneranni toq-
qammaviulluinnartut. Ullu-
mikkut ukiut qulit qaangi-
uttut, piniartut neqissaq
annerusumik pillugu pui-
sinniartalerput. Piniartut
ullumikkut inissisimane-
ranni nungusaanerunngit-
sumik atuinissamik oqalun-
neq quianaannangajappor-
luuniit. Puisit amii orsuilu
ullumikkut annertuneru-
jartortumik eqqagassaanna-
ngajattut inissisimalerni-
kuupput. Kaiaallit Ammeri-
viat aningaasarsiornikkut
artorsartuarluni ingerlavoq
piniartuvullu aamma inuu-
niassagunik annerujartor-
tumik ikiuutinik isumalluu-
teqaraluttuinnarlutik. Pini-
artoqarfitsinni inuuniarneq
ilungersunarsiartuinnar-
poq, kulturittalu nungutin-
neqarnissaa qanilliartuin-
narluni.
EU-mi politikerit iliuuse-
risatik pillugit akerlilerne-
qaraangamik, uumasunik il-
lersuiniaqatigiit sinnerlu-
git, ajuusaarnertik paasin-
ninnertillu oqaatigisarpaat.
Aperineqaraangamik allori-
aatissanik iliuuseqaqqullu-
git misiginneqatiginninner-
mik ilequmisaartuinnartar-
put. Taakkununnga erseq-
qarissoq unaagunarpoq, qi-
nersivimminni amerlane-
russutillit, imaluunniit nu-
nami tamarmi qinersisartut
puisinniarsinnaanerup ar-
fanniarsinnaanerulluuniit
unitsinnissaa piumasarip-
passuk, soormi tamakkiisu-
mik unitsitsinissaq sulissu-
tigiinnanngilaat? Nunarsu-
armi Killermidemokrati
tunngavigalugu politiki
ingerlanneqarpoq. Qinigaq
oqarpat; »qinersisartuma
arfanniarneq unitseqqullu-
gu piumasarippassuk , ta-
manna ingerlateqqittaria-
qarpara. Qinersisartukka
tunullugit iliuuseqaruma
demokrati tunullugu iliuu-
seqassaanga!«
Pifllit ilaanni inuit ataasi-
akkaatut inuiaqatigiittullu
pisinnaatitaaffiinik kusa-
nartorsuamik atsioqataa-
gaangamik ilaanni sinissaa-
rusimaartassaqaat. Unga-
sinngitsukkut Europa Parli-
ament-imi ilaasortaq nassu-
iaavoq, Kaiaallit Nunaanni
puisinniartarnerup pisaria-
qanngitsumik ajoquserne-
qarsimanera pillugu EU qa-
noq iliuuseqalersaartoq.
Qanoq iliuuserisimasatik
pillugit piniartortatsinnut
ajuusaarnermik takutitsis-
sapput Nunatsinniit puisi-
nit tunisassiat ussassaaruti-
ginissaannut aningaasalii-
nermikkut.
Imminut akerliusumik
isumaqarnermik takutitsi-
nerit ilaattut, taqqatigut
milittoomermik toqqute-
qarsinnaanermut tunnga-
suuvoq. Taqqatigut milit-
toorneq Europa-mi USA-
milu toqussutaagajunner-
paanut ilaavoq »toqutsiga-
juutullu« taaguuserneqarsi-
malluni.
Ukiut tamaasa U.S.A.-mi
inuit millionit affaat taqqa-
nik milittoomermik toqqu-
teqartarput millionillu aa-
naartoornerup kingunera-
nik aaqqinneqarsinnaajun-
naartarlutik. Piffissami ta-
matumani 1 milliard dol-
lars-it taqqanik milittooma-
veersaatinut katsorsaaner-
nullu atorneqartarlutik.
Nappaat tamanna kalaalli-
nit ilisimaneqanngingajap-
poq, allaat 70-inik ukiullip
kalaaliminertortuaannar-
nermigut taqai europamiup
20-ik ukiullip taqaattut pit-
saatigisinnaasut paasine-
qarsimalluni. Tamatumap
patsisaa imaani miluuma-
sut orsuiniittoq ilisimatu-
samikkut paasineqarsima-
voq. Qaqugu tamakku ilu-
moornerat Europa-mi uu-
masunik Ulersuiniaqatigiit
politikerillu paasissagamik-
ku? Nunatsinni piareersi-
mavugut imaani miluuma-
suutitta orsuisa avatitsin-
niittunut Uuaqutaasunik
atorneqalernissaanut.
Imaani miluumasut orsu-
anni akuusoq taqqanillu mi-
littoortitsinissamut iller-
suutaasinnaasutut ilisima-
tuunit paasineqarsimasoq
Europa-mi Amerika-Uu
Avannaani nerisassat Uaat-
tut ulluinnarni pingaarute-
qartutut akuerineqassap-
pat, inuppassuit napparsi-
makulajunnaarnerinik
inuunerisalu sivitsorneqar-
sinnaaneranik immaqa ki-
nguneqarsinnaavoq inuia-
qatigullu nakorsaatinut mU-
lion doUars-erpassuarnik si-
paarsinnaagaluarlutik. Taa-
maaliornikkutaaq piniar-
tortatta pisariaqarteqisaan-
nik aningaasarsiornikkut
Uuaquserneqarsinnaanerat
kingunerissagaluarpaa.
Uumasunik Ulersuiniaqa-
tigiit uumasuutiminnik, ar-
fernik, puisit piaraannik,
naggueiatsunik aUanUlu U-
lersuinerisa nalaani, nungu-
saataanngitsumik uumasu-
nik nujuartanik atuineq
annertusiartortumik paasi-
neqalerunarpoq.
Ataatsimeersuarnerpas-
suit Inuit Issittormiut Kat-
tuffiata qaaqqusaalfigisar-
tagai, nunarsuarmi tamar-
mi ingerlanneqartarput.
Nunarsuarmi Avatangnsit
PiUugit Kat tu flik (IUCN),
uumasut nujuartat pUlugit
januarimi Buenos Aires-imi
ataatsimeersuartitsissaaq.
Inuit Issittormiut Kattufll-
ata, Samit Siunnersuisoqa-
tigiiffiata Rusland-illu
Avannaani Nunap Inoqqaa-
visa Kattuffiata, Issittumi
Avatangnsit IUersorneqar-
nissaat Pillugu Periusissior-
nermi (AEPS-mi), suli
annertunerusumik peqataa-
nissaat anguniarlugu, Dan-
mark-imi Avatangnsinut
Naalakkersuisoqarfik Nam-
minersornerullutUlu Oqar-
tussat allafleqarfimmik pi-
lersitsiniarput. USA-mi
Imaani MUuumasut PUlugit
Inatsit maanna nutarterni-
arneqarpoq InuUlu Issittor-
miut Kattuffiata tamanna
pUlugu tusarniaanerni pe-
qataaUuni.
Suli Rio-mi Nalunaarum-
mi Immikkoortoq 21-ip Nu-
narsuarmUu Uumasut Nu-
juartat IUersorniarlugit
Aningaasaateqarfiup
(WWF) nutaamik angunia-
gaasa uumasunUlu Ulersui-
niaqatigut iliuusaasa akor-
nanni suli isumaqatigiin-
ngittoqaqaaq.
Nunat Inoqqaavisa suli
annertunerujartortumik
nunaminni nunaUu tama-
laat akornanni periusissat
pUlugit naalakkersuinikkul-
lu anguniakkanik suliaqar-
nermi peqataanerat, pissut-
sUlu nunat inoqqaavinut
tunngasut annertunerujar-
tortumik ilisimaneqalera-
luttuinnarnerat, uatsinnut
tamarmik »qaamasuusu-
tut« isigisariaqarput. Ta-
manna naggasiilluni oqaati-
gissaUugu tuUuartuussaaq,
pingaartumik FN-ip Nunar-
suarmi Nunat Inoqqaavinut
Ukioritaa eqqarsaatigalugu
minnerunngitsumUlu Nu-
nat Inoqqaavisa Ukiussaasa
Qulit pitsaasumik aallartin-
nissaat eqqarsaatigalugit.
Samit Siunnersuisoqati-
giiffiat, Rusland-ip Avan-
naani Nunat Inoqqaavisa
Kattufilat, Indigenous Sur-
vival International kattuf-
fiUlu allat peqatigalugit siu-
nissami nunat inoqqaavisa
Uuaqutissaat pUlugit suleq-
qinnissarput qUanaaraar-
put.
Ingmar Egede
Siulittaasup Tullia
ICC Nuuk
Decemberimi 1993
Avatangiisinut ministereqarfimmiit
tapiissutaasartut