Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 5

ICC
DECEMBER 1993
5
Puisit amerpassui Qaqortumi Ammeriviup toqqorsiviani
toqqortarineqartut. (Assiliisoq: Alfred Jakobsen).
Seal furs stored at the Great Greenland tannery in Qaqor-
toq. (Photo: Alfred Jakobsen)
Siulersuisut siulittaasussamik
nutaamik toqqaasut
ICC-imi siulersuisut kingul-
lermik Nuummi septembe-
rimiataatsimiinnerminni si-
ulitaasussatut Yupik Savoo-
ngameersoq Caleb Pungo-
wiyi toqqarpaat.Taamaalil-
lutik ICC-imi siulersuisut
siullerpaamik siulittaasus-
saminnik avataaneersumik-
toqqaapput.
Taamaalilluni Caleb Pu-
ngowiyip Alaskap inatsisar-
tuiniilaasortaq Eileen Ma-
cLean, Barrowimeersoq, aa-
saq julimi siulittaasutut tu-
nuartoqkingoraarpaa. Ei-
leen MacLean siorna ICC-ip
Inuvimmi ataatsimeersuar-
nerani siulitaasututqiner-
neqarpoq.
Caleb Pungowiyi nulia-
qarpoq tallimanillu meera-
qarluni.Elektronikkinut
tunngasunik immikkut ilin-
niagaqarsimavoq sakkutuu-
jusimallunilu - immikkutpi-
ginnaassusillit akornanni.
1970-imiit 1975-ip tungaa-
nut Caleb Pungowiyinaju-
gaqarfigisaminut Alaskap
ilaani NANA Region-imut
Norton Sound Health Cor-
poration aqqutigalugupeq-
qinnissakkut kiffartuussi-
nerup aaqqissugaanerata
aqunneqarneratalu nuun-
neqarneranutsunniuteqar-
luartumik suleqataasima-
voq. 1975-imiit 1979-ip tu-
ngaanut Bering Straits Na-
tiveCorporationimi siulit-
taasumut tulliusimavoq,
1979-imiillu 1981-ip tungaa-
nut, Kaweraklnc.-imi pisor-
tatut sulisimalluni. Inger-
latseqatigiiffik taanna nu-
nap immikkoortuani tassa-
niiluanaarniarfiunngitsu-
tut suliffeqarfiuvoq nuna-
qarfiit 19-it Bering Straits-
Regionimiittut kiffartuus-
saralugit. Taamatut atorfe-
qarnermini Caleb Pungo-
wiyip nunaqarfinniinuuniu-
tigalugu isumalluutinik
atuisuusut sullitarisimavai,
Nunavissuullu Avataatu-
ngaaniuuliasiornermik gasi-
siornermillu ineriartortitsi-
nermut atatillugu suliaqar-
nermi suleqataasimalluni
taakkualusaniatigut ani-
ngaasarsiornikkut aamma-
lu naggueqatigiikkuutaat
soqutigisaat assigiinngitsu-
tillersorlugit suleqataasi-
malluni.
1980-ikkut ingerlanerani
Caleb Pungowiyi Kawerak
Inc.-imisiulitaasutut suli-
voq, illoqarfimmilu Nome-
mi atuartitaanikkut, kul-
turikkut, inunnikisumagin-
ninnikkut aammalu ani-
ngaasarsiornikkut ineriar-
tortitsinermut tunngatillu-
gupilersaarusianik tunnius-
suinermi nakkutilliisuullu-
nilu aqutsisuusimavoq.
1989-imiit 1990-iptungaa-
nut Caleb Pungowiyi illo-
qarfimmi Kotzebuemi kom-
munaldirektøritut sulisima-
voq.piflissamilu tassani Be-
ring Straits Regional Com-
missionimi siulittaasuusi-
malluniNaalagaaffeqatigiit
Pisortaqarfiata ataani
1992-ip tungaanut inissisi-
masimalluni. Siulittaasu-
tutsuliassarisimavai USA-p
Ruslandillu akornanni isu-
maqatigiissutit nunat inuii-
sa Alaskap kitaataavannaa-
neersut Alaskallu avannaa-
neersut Chukotkamiittullu
imminnut tikeraaqatigiit-
tarnissaannutO,p-p-p-
"Otunngasut piviusunngor-
tinneqarnissaat aammalu
atuutinnerisa nakkutigine-
qarnerat.
1992-imiillu ICC-imi siu-
littaasussatut toqqarneqar-
nissamitungaanut Caleb
Pungowiyi Issittumi Imaani
Isumalluutit pillugit Ataat-
simiititaliamipisortaaner-
tut sulisimavoq Kotzebuemi
najugaqarluni. Issittumi
Imaani Isumalluutit pillugi-
tAtaatsimiititaliap suliaasa
ilaat tassaapput Nunavis-
suup Avataani uuliasiorner-
mik gasisiornermilluineri-
artortitsinermut tunngatil-
lugu innuttaasut aammalu
ingerlatseqatigiifilssuit is-
sittupimartaani uuliasior-
nissamik gasisiornissamillu
soqutigisallit akornanni isu-
maqatiginninniartarnerit.
Caleb Pungowiyi ICC-imi
siulersuisuni 1983-imiit
1986-imutilaasortaasimani-
ni tunngavigalugu ICC-imi
suliaasunikilisimannilluale-
reersimasutut oqaatigisari-
aqarpoq. Taassumalu sania-
tigut nammineerluni sulia-
miniksoqutiginnilluarnini
aammalu tunniusimalluar-
nini nukittoqutigisussaa-
vaa, soorlu siulianisaqqum-
miunneqareersutuut, taa-
matut toqqagaasimanini na-
lornisoorutiginngilluinnar-
lugu akuerisimavaataamaa-
lilluni ICC-ip nunat tama-
laat akornanni akuusumik
suleqataaneranut akisus-
saaffimmiktigusilluarnissaa
naatsorsuutigineqarluni.
Ullumikkut ICC-imi siu-
lersuisut annertuumik ava-
tangiisinutaammalu innut-
taasut pisinnaatitaafllinut
tunngassuteqartunut suli-
nermi piffissaqannertooq
atorpaat soorlu Issittumi
Avatangiisit Illersorneqar-
nissaat pillugu Periusissia-
misulissutiginiakkanut
taassumalu iluani suliarine-
qartussatut pilersaarutaa-
sut pillugit allalluilaatigut
makkuusut; Imaani Miluu-
masut Illersorneqarnissaat
pillugu Inatsisip nutaami-
katuutileqqinnissaanut
tunngatillugu suliassaq;
IUCN-imi Nunap Inuiisa
Suleqatigiiffiannut tunnga-
tillugusuliassaq; Naalagaaf-
fiit Peqatigiifliata iluani su-
liassat; Issittumi Siunner-
suisoqatigiiffiannuttunnga-
tillugu suliassat (annerusu-
mik paasissutissanik pissar-
sisoqarsinnaavoq allaaseri-
sat allatatuarneratigut).
USA-mi miluumasut illersorneqarnissaat pillugu
inatsisip allanngortinneqarnissaa
USA-mi Miluumasut Iller-
sorneqarnissaat Pillugu In-
atsisip (MMPA) allanngor-
tinnissaa aammalu nutaa-
mik atuutilerseqqinneqar-
nissaa maanna suliarine-
qarpoq tusarniaanissanilu
ICC-ip ilaatinneqarnissani
pillugu siunnersuuteqarsi-
mavoq. Aatsaallu siuller-
paamik USA-p avataaaniit-
tut nunap inuiisa MMPA-mi
aalajangersakkat peqquti-
galugit aningaasarsiornik-
kut aammalu kulturikkut
miluumasunik tunngave-
qartumik inuussutissarsior-
nikkut eqqugaasimanertik
pillugu Miluumasut pillugit
Ataatsimiititaliamut saq-
qummiussaqarnissaat ICC-
imiit piumasaqaatigineqar-
poq.
Inuit Tusaataata Miluu-
masut pillugit Ataatsimiiti-
taliami ilaasortaasimasoq
ICC-imilu siulittaasuusoq
Caleb Pungowiyi oqaloqati-
gisimavaa matumalu kingu-
liani allaaserisaq Caleb-imik
oqaloqateqarsimanermit ti-
gulaarinninneruvoq.
Inuit Tusaataat: Miluu-
masut pillugit Ataatsimiiti-
taliap ilaasortai qanoq kati-
tigaaneri qanorlu toqqarne-
qartarneri nassuiaatigilaar-
sinnaavigit?
Caleb Pungowiyi: Miluu-
masut pillugit Ataatsimiiti-
tami ilaasortat pingasuusut
aammalu Ilisimatuut Siun-
nersuisoqatigiit Ataatsimii-
titaliaani ilaasortat arfineq
sisamaasut USA-p Præsi-
dentianit toqqarneqartar-
put Ataatsimiititaliamit pi-
ngasunik inuttaqartumit
(inuttaralugit Smithsonian
Institutep - USA-mi kater-
sugaasivissuup - siulittaa-
sua, Nuna tamakkerlugu
Ilisimatuussutsikkut Ani-
ngaasaateqarfiup siulittaa-
sua aammalu Nuna tamak-
kerlugu Ilisimatuunngorni-
arluni Ilisimatusarfiit Qaf-
fasinnerpaani siulittaasua),
inassutigineqartut tunnga-
vigalugit. Ilisimatuullu Si-
unnersuisoqatigiiannut
ilaasortassat toqqarneqar-
tarput miluumasunut ilisi-
masaqarluarnerat tunnga-
vigalugu. Miluumasut pillu-
git Ataatsimiititaliami ilaa-
sortat ukiut pingasukkaar-
lugit toqqagaasarput. Ataat-
simiititaliap suliassaraa
ukiukkaartumik miluuma-
sut assigiinngitsut MMPA-
mi aalajangersakkat tun-
ngavigalugit miluumasut
killilersorneqartuusut aam-
ma/imaluunniit eqqissisi-
matitaasut pillugit paasis-
sutissanik sukumiisunik
imaqartunik nalunaarusior-
tarnissaq. Ilanngullugut-
taaq Ataatsimiititaliaq
MMPA- mut allannguutis-
sanik aammalu miluumasut
ataasiakkaat pillugit ilisi-
matuussutsikkut misissuif-
figineqarnissaannut akuer-
sissutinik tunnniunneqar-
tussanik inassuteqartarpoq.
Inuit Tusaataat: MMPA-
p nutaamik atuutilerseqqin-
neqarnissaata qanoq sivisu-
tiginissaa aalajangiunne-
qartarpaa?
Caleb Pungowiyi: Inatsi-
sip nutaamik atuutilerseq-
qinneqarnissaata qanoq si-
visutigisumik atuutinne-
qarnissaa Congress-imit
(USA-mi inatsisartut) aala-
jangiunneqartarpoq kingul-
lermillu atuutilerseqqinne-
qarnera pivoq 1988-imi ki-
ngusinnerpaamillu septem-
ber 1993-ip tungaanut
atuuttussatut aalajangiun-
neqarsimalluni. Taamaam-
mallu Inatsisip allanngor-
tinneqarnissaa aammalu
nutaamik atuutilerseqqin-
neqarnissaa pillugu suliaq
Congress-ip upernaarlu fe-
bruarimi aallartippaa.
Upernaarlu aprilimi soquti-
gisaqaqatigiit assigiinngit-
sut soorlu avatangiisinik il-
lersuiniaqatigiit, aalisartut
aammalu nunap inuii tusar-
niaaffigineqarsimapput.
Taamanikkullu nunap inu-
iisa piumasaraat Inatsimmi
aalajangersakkat nammi-
nerminnut tunngasut allan-
ngortinneqassanngitsut. Ki-
siannilu aalisarnermi mi-
luumasut assigiinngitsut pi-
sarisoorneqartartut peqqu-
tigalugit Inatsisip allan-
ngortinneqamissaa aamma-
lu nutaamik atuutilerseq-
qinneqarnissaa pillugu suli-
aq kinguaattoorpoq. Maan-
nakkuugallartumillu janu-
armi februarimiluunniit
1994- imi inuinnarnik tusar-
niaanissat aallarteqqinnis-
saat siunnersuutigineqar-
poq. Ilanngulluguttaaq eq-
qaassavara uklar mi septem-
berimi Nuummi ICC-imi si-
ulersuisut ataatsimiinner-
minni aalajangiummassuk
tusarniaanissani nunap inu-
ii ilanngullugit tusarniaaffi-
gineqarnissaat pillugu siun-
nersuuteqassasugut taa-
maalilluta Congress-imut
paasitinniassagatsigu Inat-
simmi ullumikkut atuuttu-
mi aalajangersakkat tun-
ngavigalugit USA-p avataa-
niittunut nunap inuiinut
akornutaasumik sunniute-
qarnerat.
Inuit Tusaataat: Kiap aa-
lajangertarpaa tusarniaa-
nernut kikkut ilaatinneqas-
sanersut?
Caleb Pungowiyi: Tassa
Congressip Ataatsimiititali-
aata soqutigisaqaqatigiiffiit
tusarniaalTigineqartussat
soorlu avatangiisinik iller-
suiniaqatigiit, aalisartut,
nunap inuii il.il. aalajanger-
tarpaa. Tassalu Congressip
Ataatsimiititaliaa 12-it tikil-
lugit ilaasortaqartoq soquti-
gisaqaqatigiit saqqummius-
saannik tusarniaasarpoq.
Kisiannilu Ataatsimiititali-
aq alla aamma tusarniaasar-
poq, tassaavorlu, Senate-p
Ataatsimiititaliaa arfineq
marlunnik ilaasortaqartoq.
Taamaattumik tusarniaa-
sartut marluupput, tassaa-
sut Congress Senate-lu,
taakkullutillu kingullerpaa-
jullutik Inatsisip nutaamik
atuutilerseqqinnerata sivi-
sussusissaa, allannguutis-
sartai il.il. aalajangertar-
paat.
Inuit Tusaataat: ICC-i
sinnerlugu tusarniaanermi
peqataatitaqarsinnaaneq
qanoq isikkoqarpa?
Caleb Pungowiyi: Soorlu
siusinnerusukkut eqqaagi-
ga, ICC siunnersuuteqarsi-
mavoq sinniisut Kalaallit
Nunaanneersut, Canada-
meersut, Alas kameersut
aammalu Chukotkameersut
ilaatinneqarnissaannik ima-
qartumik. Isumaqarpunga-
lu Inatsit maannakkutuut
atuunnera peqqutigalugu
USA-p avataaniittut nunap
inuii aningaasarsiornikkut
kulturikkullu eqqornerlu-
gaaqqanerat pillugu Cong-
ressimut paasitinnissaa uat-
sinnut iluaqutissiisinnaa-
soq. Isumaqarpunga uagut
Inuit aningaasarsiornikkut
aammalu kulturikkut pi-
ngaaruteqartumik soqutigi-
saqartuunerput pillugu
maannakkut tusarniaaner-
nut ingerlanneqartunut
ilanngunneqarnissaat pillu-
gu saqqummiussaqarnissar-
put pingaaruteqarluinnar-
tuusoq. Tassa ICC-imit si-
unnersuuteqarnitsinni siu-
nertaraarput Inatsisip al-
lanngortinneratigut miluu-
masuneersunik tunisassia-
nik niueqatigiissinnaaner-
put, paarlaasseqatigiissin-
naanerput aammalu tunini-
aasinnaanerput Inatsimmi
akuersaarneqarsinnaan-
ngortinnissaa. Kisiannilu
erseqqissaatigisariaqarpara
siunnersuutigisavut Sena-
te-p nalunaarusiaanut ilan-
ngunneqarsimanngimmata.
Illuatungaatigullu suli Illu-
miit (Congressimiit) nalu-
naarusiamik nassiussiso-
qarsimanngilaq. Kisiannilu
uagut allannguutissatut si-
unnersuutivut Illumiit aku-
erineqassagaluarpata taava
tamanna uatsinnut iluaqu-
tissiisinnaavoq taamaatto-
qassappammi qularnanngil-
luinnarpoq Congressimeer-
sut Senate-meersullu sinnii-
saasa Ataatsimoortumik
Ataatsimiititaliaa Cong-
ress-ip Senate-llu naapeqa-
tigiifTigisinnaasaanik siun-
nersuusiortoq.
Inuit Tusaataat: Sunarpi-
aq tunngavigalugu taamak
qulanngitsigalutit oqarsin-
naavit tusarniaanerni ilu-
mut ICC ilanngullugu tu-
sarniaaffigineqarumaartoq?
Caleb Pungowiyi: Maan-
nakkorpiaq ICC-ip tusarni-
aanernut ilaatinneqarnis-
saa qulakkiivissimanngik-
kaluarparput oqaatigisin-
naavarali piumasarput ta-
manna Illumi Niuernermut,
Imarsiornermut aammalu
Aalisarnermut Ataatsimiiti-
taliaata atorfilittaasa qul-
lerpaat ilaanut Rod Moore-
mut saqqummiussimavar-
put, taassumunngalu erseq-
qissumik nassuiaatigisimal-
lutigu Inatsisip ullumikku-
tuut atuunnerata nunap
inuii USA-p avataaniittut
ajortumik sunnerneqarsi-
manerat pillugu Congress-
imut paasitikkusukkipput.
Taassumalu saniatigut Se-
nator Frank Markowski
aammalu Congressimi ilaa-
sortaq Don Young, tamar-
mik Alaskam eersut, ataatsi-
meeqatiseriniar parput
ICC-ip allannguutissatut si-
unnersuutaa taakkunanit
tapersersorneqarluni inger-
lateqqinneqarnissaa qulak-
keerniarlugu.
Inuit Tusaataat: Qujanar-
suaq nalliuttorsiorluarnis-
sannik aammalu pilersaaru-
tissinnik iluatsitsilluarnis-
sassinnik kissaappatsigit.