Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 15

ICC
DECEMBER 1993
15 -v
Ataavartumik Ineriartortitsi nissamik Canadamiut pilersaarusiaat
Canadami ICC-ip allaffeqar-
fia suliamut immikkuulla-
rissumut aammalu pissa-
ngarluinnartumut akuuler-
simavoq ilaatigut siunissa-
mi Issittumi ataavartumik
ineriartortitsinissamik tun-
ngavileeqataanissani neriul-
luarfigilersimallugu.
Ukioq ataaseq sinnilaar-
lugu matuma siornatigut
Canadami sinniisut assi-
giinngitsuneersut nuimasut
naapeqatigiipput ilaatigut
Canadami naalakkersuisu-
nut ilaasortat, Ataavartu-
mik Ineriartortitsinissamik
Nunat Tamalaat Qullersa-
qarfianit, Nunat Tamalaat
Ilisimatuussutsikkut Misis-
suisoqarfianit aammalu Ca-
nada tamakkerlugu sulinia-
qatigiifiiit sinniisuiniit pe-
qataafiigineqartumik, naa-
peqatigiinnermilu pineqar-
tumi Canadap julimi 1992-
imi Nunarsuaq Tamakker-
lugu Avatangiisit pillugit
ataatsimeersuarnermi isu-
maqatigiissummut akisus-
saaqataalluni atsioqataasi-
manera pissutigalugu qa-
norpiaq pitsaanerpaajusu-
mik peqataasinnaanera ilaa-
tigut eqqartorniarlugu.
Naalagaaffippassuit Rio-
mi isumaqatigiissummut at-
sioqataanermikkut immin-
nut pisussaaffilerput oqar-
tussaafligisami iluani nam-
mineerlutik ataavartumik
ineriartortitsinissamik peri-
usissiornissartik suliassari-
lerlugu. Isumaqatigiissum-
mi immikkoortoq nr. 21-imi
aalqjangersagaasoq Nunar-
suarmi Avatangiisit Iller-
sorneqarnissaannut aam-
malu Ineriartortitsinissa-
mik iliuusissanik tunngavi-
liisoq imaattumik piumasa-
qaatitaqarpoq:
Periusissiap ineriartor-
tinneqartussap inuiaqati-
giinni suliassaqarfiit immik-
koortitaartut, aningaasarsi-
ornikkut tunngaviusut,
inunnik isumaginninnermi
periutsit aammalu avata-
ngiisit pillugit anguniakkat
atuuttut tunngavigisaria-
qarpai taamatullu nalim-
massar tar iaqarlugit.... Taa-
maaliorneruUu siunertaraa
inuit pisariaqartitaat naa-
pertorlugit aningaasarsior-
nikkut ineriartortitsinissaq
pilersissallugu isumalluutit
tunngavigineqartut aam-
malu kinguaariit tulliuttut
siunissaat eqqarsaatigalugu
avatangiisinik illersuinis-
saq. Tamatumalu ineriar-
tortinnissaanut sapinngisa-
mik siammasissumik peqa-
taaffigineqarnissaa pisaria-
qarpoq. Pingaarnerullugulu
tunngavigisariaqarpaa ullu-
mikkut qanoq inissisima-
nerput suliniutaasullu pillu-
git nalilersuilluameq.
Suliaq manna Canadami
novemberimilu 1992-imi
aallarnerneqarpoq qulequ-
taralugu »Projet de Societe:
Planning For a Sustainable
Future« (Ataavartumik siu-
nissaqarnissaq pillugu piler-
saarut), tassanilu Canadami
aningaasarsiornikkut ava-
tangiisinillu atuinermi so-
qutigisalippassuit toqqaan-
nartumik peqataapput. Inu-
it Issittumilu soqutigisat
pillugit naalagaafliup periu-
sissiornerani ilaatinneqar-
nissaat qulakkeerniarlugu
ICC toqqaannartumik sule-
qatigiissitarpassuamut, so-
qutiginnittorpassuit ataat-
simeeqatigiittarnerannut
aammalu takorluuinnittor-
passuit naapeqatigiittarne-
rannut ilaatitaqartuarsima-
voq.
Soqutiginnittorpassuit
suliniummut pineqartumut
ilaatitaqartut ukunaniit pe-
qataapput: Suliffissuit sin-
nerlugit peqataasut, sulisut
kattuffissuisa sinniisui, Nu-
nap Inuiisa sinniisui, arnat
peqatigiiffiisa sinniisui aam-
malu soqutigisaqaqatigiif-
fiit allat sinniisui. Peqataa-
sorpassuillu amerlanersui
ingammillu inuit assigiin-
ngitsut nunallu immikkoor-
tuisa soqutigisaat sinnerlu-
git katitigaaneri peqqutiga-
lugu eqeersimaartumik ma-
linnajuartariaqarneq kiisa-
lu Canada tamakkerlugu pe-
riusissiap sananeqarnerani
Inuit avannaanilu soqutigi-
sat puiorneqannginnissaat
siunertaralugu ICC-i eqeer-
simaartumik malinnaajuar-
tariaqarsimavoq.
Canadami Inuit 30.000-it
missaannik amerlassuse-
qarput nunagisaallu Cana-
damiut sinnerisa 26 million-
it sinneqartut nunagisaan-
nik anginerulluni. Ukiut
ingerlanerini ICC-iip oqalo-
qatigiittarnerit aammalu pi-
lersaarusiornerit atorlugit
eqqaasitsissutigiuarsima-
vaa Inuit nunaat tassaasoq
nunap sinneranut pingaaru-
teqarluinnartuusoq tas-
saannaananilu Canadap
avannaarsua Ruslandimiit,
Alaska aqqusaarlugu Ka-
laallit Nunaat tikillugu iso-
rartussusilik.
Taamaaliorlunilu ICC-ip
suliniutit assigiinngitsut
saqqummersittarsimavai
soorlu »Issittumi Tamakkii-
sumik Anguniakkat«, Inuit
Nunaanni Uumassusillit
Nalunaarsorneqarnissaan-
nik Avatangiisillu Allan-
ngutsaaliomeqarnissaanik
Periusissiaq aammalu Issit-
tup Avatangiisaata Illersor-
neqarnissaa pillugu Periu-
sissiap ineriartortinneqar-
nerani annertuumik suleqa-
taasimalluni.
Inuit oqaluttuarisaanerat
aammalu Inuit Canadap is-
sittortaani nungutsaaliui-
nermik tunngaveqartumik
atueriaasiat ukiut tusinti-
likkaat ingerlaneranni
inuuniarnermi tunngavigi-
neqartuarsimasoq Canadap
kujataani inuusunit atorlu-
arneqarsinnaanissaa neri-
uutigalugu ICC-iip soquti-
ginnittorpassuarnut allanut
neqeroorutigisarsimavaa.
Soorlu 1977-imi ICC-i tun-
ngavilerneqarmat Eben
Hopson ima oqartoq:
»Oqaatsivut ukiut 4.000-
it ingerlaneranni issittumi
pisuussutitsinnik tammat-
saaliuinermik aammalu
aqutsilluarnermik tunnga-
veqartumik inuujuarsima-
nitsinnut tunngasunik eq-
qaamasanik imaqarput«
ICC-iiminngaanniittaaq
Canadarmiunut allanut eq-
qaasitsissutigineqarpoq qa-
qugukkulluunniit soquti-
ginnittut piumasaat naalak-
kersuinikkut aqutsinermi
tunngavigineqalersillugit
pinngitsoorani avannaarsu-
ata ingammik Inuit pingaa-
ruteqartumik aalajanger-
saaviusussani peqataatin-
neqartarnissaat.
Nu ngu tsaabu iner m ik
tunngaveqartumik ineriar-
tortitsineq, Brundtland-ip
Kommissioniata nassuiaa-
taa tunngavigalugu tassaa-
voq »...ineriartortitsineq ul-
lumikkorpiaq inuusut pisa-
riaqartitaat tunngavigalugit
ingerlanneqartoq kinguaa-
riit tulliuttut pisariaqartik-
kumaagaat innarlernagit.«
ICC-iimiillu neriuutigine-
qarpoq ilumut tamanna Ca-
nadami Inunnut tamanut
issittorlumi tamakkerlugu
eqquukkumaartoq. Imma-
qalu tamanna Canadap Rio-
mi isumaqatigiissummut at-
sioqataasutut akisussaaqa-
taanini tunngavigalugu taa-
matut suliniuteqarnerata
aqqutissiuukkumaarpaa.
(Aaqqissuisunit: Qanit-
tukkut Kalaallit Nunaanni
uumassusilinnik aqutseri-
aaseq pillugu aammalu nu-
nap inuiisa ilisimasaasa isu-
malluutinik Uisimatuussut-
sikkut misissuinernut aam-
malu aqutsinernut ilan-
ngunneqarnissaat pillugu
misissuisimanernit nalu-
naarusiamik nassuiaat Ka-
laallit Nunaanni ICC-ip al-
laffeqarfianiit »Projet de So-
ciete: Planning for a Sustai-
nable Development«-imut
nassiunneqarpoq.)_
Kalaaleq eqqumiitsuliortoq Miki Jacobsen »Avatangiisit
Ataatsimeersuassutigineqarnerat« titartagaliorsimavaa.
The Greenland artist Miki Jakobsen has illustrated an
»Environment Conference«.
ISI nutaamik aaqqissuuteqqinneqartoq
Augustimi 1993-imi Indige-
nous Survival International
(ISI) ileqquusumik ataatsi-
meersuarpoq Sisimiuni
ingerlanneqartumik. Nu-
nap inuiisa sinniisui Alaska-
meersut, Canadameersut
Kalaallillu Nunaanneersut
taamatullu nunani tamalaa-
ni soqutigisaqaqatigiifTm-
neersut ilanngullugit peqa-
taaffigisaanik soorlu Nu-
narsuaq tamakkerlugu pin-
ngortitamik illersuiniaqati-
giit kattuffissuanneersut
(IUCN) aammalu Nunani
tamalaani Nunap Inuii pil-
lugit suleqatigiiffianneersut
(IWGIA) peqataafligisaan-
nik ataatsimeersuarneq
ingerlanneqarpoq.
Ataatsimeersuarnermi
ISI-p aaqqissugaanera, siu-
nertaa aammalu suleriaasia
pillugu annertuumik oqal-
littoqarpoq. Oqallinnerullu
kinguneraa ISI-p nutaamik
ilusilersorneqarnissaa pillu-
gu aalajangerneq, taamaali-
ornikkullu siunertarineqar-
poq ISI-p anguniagaanik
pitsaanerusumik ingerlatsi-
lernissaq.
Maannakkullu ISI-p siu-
lersuisuini inissat ima kati-
tigaalerput: Alaska, Canada
Kalaallillu Nunaat tamar-
mik marlunnik ilaasortaati-
taqalerput taakkualu sania-
tigut inissat marluk nunat
tamalaat akornanni nunap
inuiisa kattufiianneersunit
Non-Governmental-Organi-
zation-itut akuerisaasunit
inuttalerneqartussatut im-
mikkoortinneqarput. Taak-
kua saniatigut immikkut si-
ulittaasussamik tullersor-
tissaanillu kattuflimmik ul-
luinnarni ingerlatsisussa-
nik qinersisoqarpoq.
Canadameersut Phil Fra-
zer siulittaasussatut aam-
malu Lilian Sandersen tul-
lersortissaatut qinerneqar-
put. Sulilu Alaskamiit Ca-
nadamiillu siulersuisuni
ilaasortassanik qinersiso-
qanngilaq Kalaallillu Nu-
naanneersut marluk siuler-
suisuni ilaasortatut inger-
laqqittut tassaapput Nam-
minersornerullutik Oqar-
tussat Aalisarnermut, Pini-
arnermut Nunalerinermul-
lu Pisortaqarfiani allaffim-
mi pisortaq Amalie Jessen
KNAPK-meersorlu siun-
nersorti Hansi Kreutz-
mann.
Nuummilu ICC-ip siuler-
suisui septemberimi ataatsi-
miinnerminni aalajangiup-
paat ISI-p siulersuisuini
inissaq ataaseq qinnutigini-
arlugu. Ilanngulluguttaaq
neriuutigineqarpoq inissap
aappaa Canadami Inuit Kat-
tuffiata (Inuit Tapirisat of
Canada - ITC) qinnutigiu-
maaraa.
Sisimiuni ataatsimiinner-
mi aalajangiunneqarpoq si-
ulersuisut ukiumut ataasi-
arlutik ataatsimiittassasut
ileqquusumillu ataatsi-
meersuartarnerit ukiut pi-
ngasukkaarlugit pisassasut.
Uumasunik pinngortita-
millu illersuiniaqatigiit naa-
lagaaflinni ataasiakkaani
nunallu tamalaat akornanni
aaqqissugaasumik suliniu-
teqartuupput. Avannaarsu-
ani nunap inuiisa soqutigi-
saat illersorniarlugit tun-
ngavissanik nalerassanillu
pUersitsinissaq taakkunin-
ngalu atuinissaq pingaarlu-
innartuuvoq. Taamaattu-
mik ISI-p nutaamik aaqqis-
suunneqarluni suliniaqati-
giiffittut aallarteqqinnera
tikilluaqquarput siunissa-
milu subniarnermini iluat-
sitsilluarnissaanik kissaal-
lutigu. ISI-p siunertaraa
isumalluutit uumassusillit
imaaniittut nunamiittullu
nunap inuiinit atugaasut
tammatsaaliornissaasa qu-
lakkeerneqarnissaat taak-
kuninngalu nutaanik tuni-
sassiornissamut periarfissat
annertusartuarnissaat su-
lissutigissallugu. Tassunga-
lu atatillugu subassat pi-
ngaarnerit ilagaat nunap
inuiisa kulturisa ataavartu-
mik ingerlajuamissaat qu-
lakkiissallugu.
ISI-llu nunap inuiiinit su-
b amerlanerusunit ilaasor-
taqalernissaa anguniakka-
nut pingaarnernut ilaavoq.
ISI-p nutaamik aaqqis-
suuteqqinneqarluni inger-
laqqinnissaanut atsioqataa-
sut ukuupput: Kalaallit Nu-
naannut: Aqqalukasik Ka-
nuthsen, Savaatbbt Peqati-
gut, Niels Egede Høegh Ani-
ngaasaateqarfik Aasivnt
sinnerlugu, KNAPK-mut
Hans Kreutzmann, Nammi-
nersornerullutik Oqartus-
sannt Amalaie Jessen kbsa-
lu ICC sinnerlugu Ingmar
Egede; Canadamnt: Lillian
Sanderson Cree Indians sin-
nerlugit, Phil Frazer Native
Council of Canadamut,
Bryan Roberts DIAND-mut,
Inuvialuit Game Council
sinnerlugu siuhttaasoq
Andy Carpenter aammalu
subsoq Bruce Hanbidge;
Alaskamut: North Slope Bo-
rough Department of Wildb-
fe Management sinnerrlugu
Benjamin Nageak, Carol
Torsen Rural Cap-imut
aammalu Maiy MUler Tri-
bal Affairs Kawerak Inc.
sinnerlugu. Alaatsinaatsu-
tubu peqataapput Steven
Edwards, IUCN; IWGIA-
mut Jens Dahl, Frank Sejer-
sen Klaus Oreskovilu; Arc-
tic Information Mads Fæg-
teborg; Nunanut allanut
Ministereqarfik sinnerlugu
Finn Lybge taavalu Danish
Center for Human Rights
sinnerluguElaine Ward.

J*