Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 11

ICC
DECEMBER 1993
11
Qilalukkanik qernertanik qaqortanillu nunarsuup ilaani
Qilalukkat qernertat qaqor-
tallu tassaapput Kalaallit
Nunaanni arferit mikinerit
akornanni kulturikkut ani-
ngaasarsiornikkullu pingaa-
ruteqarnerpaat. Taakku-
ninngalu aqutsineq Nammi-
nersomerullutik Oqartus-
sat akisussaaffigaat.
Qilalukkat qaqortat qer-
nertallu Kalaallit Nunaata
avannaaniittut kitaaniittul-
lu qilalugaqatigiinnut Baf-
fin Bugtimiittunut ilaallu-
tik Kalaallit Nunaata Cana-
dallu akornanni nikerar-
tuullutik, tamannalu tun-
ngavigalugu nunani pine-
qartuni piniarnermik
inuussutissarsiuteqartuu-
sunit piniagaasarlutik.
1990-imi Kalaallit Nunaat
Canadalu isumaqatigiis-
summik atsioqatigiipput qi-
lalugaqatigiit qaqortat qer-
nertallu pineqartut ataatsi-
moorlutik nakkutigineqar-
nissaat aammalu ilisima-
tuussutsikkut misissuiffigi-
neqarnissaat suleqatigiifiia-
niarlugit tassuunatigut nu-
ngutsaaliuinermik tunnga-
veqartumik piniagaanerat
qulakkeerniarlugu.
Mattalinnut pineqartu-
nut nakkutiginninnermut
ilisimatuussutsikkut misis-
suinissamut tunngassute-
qartut pillugit ataatsimoor-
tumik inassutigineqartar-
tut aalajangiunneqartarput
Qilalukkat Qernertat Qa-
qortallu pillugit Nungutsaa-
liuinissamik aammalu Nak-
kutiginninnissamik Ataatsi-
miititaliami. Ataatsimiitita-
liaq pineqartoq immikkut
suleqatigiissitaqarpoq ilisi-
matuunit inuttalikkamik
aammalu politikkikkut toq-
qagaasunik Ataatsimiititali-
aqarluni, tassanilu piniar-
tut sinniisaat peqataasarput
Canadameersut Kalaallillu
Nunaanneersut. Qilalukkat
pillugit Ataatsimiititaliaq
ukiumut ataasiarluni ataat-
simiittarpoq ilisimatuussut-
sikkut misissuinissat aam-
malu nakkutilliinermut
tunngatillugu pisariaqartit-
sineq naapertorlugu aalaja-
ngersagassatut inassutit
nutaat piareersarniarlugit
tamakkualu tamarmik Ilisi-
matuut Suleqatigiifliannit
suliarineqartarput.
Inuit ilisimasaat
pingaartinneqartoq
Qilalukkat pillugit Ataatsi-
miititaliap qulakkeerniagas-
saasa pingaarnerit ilagaat
piniartut ilisimasaasa nu-
narsuarmi killermi ilisima-
tuussutsikkut misissuisar-
nernut ilaatinneqartalemis-
saat. Taamatut piniartut,
ilisimatuut aammalu nak-
kutilliinermut tunngatillu-
gu suliaqartuusut isumal-
luutit pineqartut pillugit
isumannaatsumik nakkuti-
gineqarnissaannut atatillu-
gu nalunaarsuinernut aam-
malu nalilersuisarnernut
tunngasutigut suleqatigiin-
nerulernissaat pingaarluin-
nartutut isigineqarpoq.
Piniartullu mattalinnut
tunngatillugu ilisimasaasa
Qilalukkat pillugit Ataatsi-
miititaliap suliaanut ilan-
ngunneqarnissaat siunerta-
ralugu suliniutitut siuller-
paatut isumaqatigiissutigi-
neqartut tassaapput Cana-
dami Kalaallillu Nunaanni
qilalugaqatigiit qaqortat
qemertallu siammarsima-
nerannut aammalu uuma-
sutut biologiat pillugit ilisi-
masaat katersorniarlugit
nalunaarsorniarlugillu mis-
issuinissat.
1992-imilu upemaakkut
Qeqertaalummi piniartunik
apersuilluni misissuineq
ingerlanneqarpoq 1992-93-
illu ukiuunerata nalaani
Kalaallit Nunaata kitaani
avannaanilu piniartunik
apersuilluni misissuinerit
ingerlanneqarlutik. Apersu-
inerillu atorlugit misissui-
nerit nalunaarusiartai ta-
makkerlugit Qilalukkat pil-
lugit Ataatsimiititaliap
Uummannami august
1993-imi ataatsimiinnerani
saqqummiunneqarput - pe-
qataasuniit Uisimatuullu
Suleqatiigiianniit misissoq-
qissaarneqarnissaat pisaria-
qarluni. Misissuinerillu
Qimusseriarsuup ilaani qilalugarniarneq (Assiliisoq: Narsaq Foto).
Narwhal hunting in Melville Bay. (Photo: Narsaq Foto)
ilisimatuullu oqallinnissaat
isumaqatigiissutigineqar-
poq inerillu siunissami sule-
riaqqinnissami qanoq ator-
luarneqarsinnaaneri pillu-
git nalilersorneqarnissaat
Uanngullugu isumaqatigiis-
sutigineqarpoq - tamatuma-
lu junimi 1994-imi Ilisima-
tuut Suleqatigiiffiata ataat-
simeereernerata kingorna
pinissaa naatsorsuutigine-
qarluni.
Nalunaarsuineq
iluatsilluartoq
Piniartullu piumassuseqar-
luarlutik misissuinernut pe-
qataasimanerat aammalu
misissuinerit inernerisa na-
lilerallarnerat tunngaviga-
lugu nunap inuiisa ilisima-
saat pillugit nalunaarsui-
nermut atatillugu misissue-
riaaseq ataatsimut isigalugu
iluatsilluartutut nalilerne-
qarpoq. Ilisimasat pissarsia-
rineqartut tamarmik ilisi-
matuut paasissutissaataan-
nut ilassutaalluarput aam-
mattaaq pigineqanngitsut
suunerinik nalunaarsuiner-
mut iluaqutaalluarlutik.
Misissuinerit inernerisa
takutippat piniartut qila-
lukkat qaqortat qernertallu
biologiannut aammattaaq
siammarsimanerannut tun-
ngatillugu paasissutissanik
annertuunik pigisaqartut.
Ilumoortumik qilalukkat pi-
neqarput siammarsimane-
rannut aammalu ingerlaar-
tarnerannut tunngasunik
paasissutissanik annertuu-
nik pigisaqarput paasissu-
tissanullu pigineqareersu-
nut ilapittuutaalluarlutik.
Assersuutigalugu piniartut
kalaallit qilalukkat qaqortat
ingerlaartarfiisa allannguu-
teqangaatsiarsim anerat
maluginiarluarsimavaat il-
luatungaanillu qernertat si
isikkoqarlutik.
Kalaallillu Nunaanni mis-
issuinermit nalunaarusiaq
tunngavigalugu nunaqar-
fikkaartumik piniartut, ili-
simatuut nakkutilliiner-
mullu suliaqartut peqataaf-
flgisaanik suleqatigiissitali-
orluni imminut paasissutis-
seeqatigiittamissat anner-
tusarnissaat aammalu suli-
amut attuumassuteqartuu-
sut ilisimatuussutsikkut
misissuinernut aammalu
nalunaarsuinernut tunnga-
tillugu qaninnerusumik su-
leqatigiinnissaat sakkortuu-
mik inassutigineqarpoq.
Qaqortat amerlassusaat
emumassutigineqartoq
Nakkutillimermut nungut-
saaliuinermullu suliamut
tunngatillugu piniartut toq-
qaannartumik peqataaler-
nerat pifllssamik eqquillu-
arluni akuulernertut isigi-
neqartariaqarpoq tassami
qilalugaqatigiit amerlassu-
saannut ikiliartuutaanngit-
sumik qanoq amerlatigisu-
nik pisaqarsinnaanernut
tunngatillugu naliliiniartar-
nerni piniartut ilisimatuul-
lu immikkoorlutik paasisaa-
sa assigiinngissuteqarneru-
jussui nalunaarsorluarnis-
saat pingaaruteqaleriartu-
innarsimavoq tamakkunuu-
natigullu paaseqatigiinne-
rulernissaat pinngitsoorne-
qarsinnaajunnaarsimalluni.
Baffin Bugtimi qilalukkat
qernertat pillugit paasissu-
tissat killeqameri pissutiga-
lugu annertunerusumik
misissuifligineqarnissaat
pilersaarutigineqarpoq, pif-
fimmilu pineqartumi qaqor-
tallu ullumikkorpiaq amer-
lassusaat pillugu ilisima-
tuut inassutigaat taakku-
ninnga piniarneq sukanner-
nerusumik nakkutigineqar-
tariaqartoq. Tassami ukiut
kingulliit qulit iluanni pif-
fimmi tassanerpiaq timmi-
sartut misissuinerillu allat
atorlugit takutissimammas-
suk qaqortat ikileriangaat-
siarsimasut. Taamatullu
annertutigisumik ikileriar-
simanerannut peqqutaaso-
rineqarpoq piniarnermi
atortorineqartartut nutaali-
aanerat aammalu piniari-
aatsit suli pisaqarnarneru-
sut atugaalersimanerat.
Soorunalimi mianersoq-
qusinerit taamaattut aam-
malu sukannernerusumik
nakkutilliilertariaqarner-
mik inassutaasut piniartu-
niit qilalukkanik qaqortanik
kulturikkut, inuuniarnik-
kut aningaasarsiornikkullu
pingaaruteqaqisunik su-
kaallatsitsiniamerit killiler-
suisitsiniarnerillu nuanna-
rineqanngeqaat. Imaasin-
naavortaaq piniartut ilaat
isulu annertutigisumik iki-
leriarsimanerannut peqqu-
taasorineqarpoq piniarner-
mi atortorineqartartut nu-
taaliaanerat aammalu pini-
ariaatsit suli pisaqarnarne-
rusut atugaalersimanerat.
Soorunalimi mianersoq-
qusinerit taamaattut aam-
malu sukannernerusumik
nakkutilliilertariaqarner-
mik inassutaasut piniartu-
niit qilalukkanik qaqortanik
kulturikkut, inuuniarnik-
kut aningaasarsiornikkullu
pingaaruteqaqisunik su-
kaallatsitsiniarnerit killiler-
suisitsiniarnerillu nuanna-
rineqanngeqaat. Imaasin-
naavortaaq piniartut ilaat
isumaqartut piniariarfitoq-
qaminni qilalukkat qaqortat
ikiliartorsimanerannik ma-
lussarfigisimanagit allanilu
malussarnerit allaalluin-
narlutik. Imaalluarsinnaa-
vormi piniartut isorartun-
ngitsumik angalaartuartar-
nerat aammalu ukiup nike-
rarnera ilutigalugu soorlu
upernaakkut ukiakkuUu qi-
lalukkat qaqortat ingerlaar-
nermi ataatsimimuulertar-
nerisa nikerarnerat peqqu-
tigalugu qilalukkat qaqortat
amerlassusaasa allanngor-
nerat aatsaat kingusinaar-
lutik paasilersinnaagaat.
Nunakkaartumik
piniamerup
nakkutigineqamera
Qilalukkallu pillgit Ataat-
simiititaliap inassutigisai
tunngavigalugit Namminer-
sornerullutik Oqartussat qi-
lalukkanik qaqortanik qer-
nertanillu piniarnerup su-
kannernerusumik nakkuti-
gineqalersippaat. Malittari-
sassanillu sukaallatsitsine-
rit KNAPK qanittumik su-
leqatigineratigut ineriartor-
tinneqarsimapput aallaq-
qaammulli angallatiniit
annerusuniit piniartarneq
killilersuiffigineqalerluni.
Taakkualu saniatigut qila-
lukkanik qaqortanik qer-
nertanillu allanillumi pisa-
nik nalunaarsuisarneq sior-
natigut ingerlanneqarluar-
tarsimasoq nutaamik atoq-
qusaaqqilerpoq ilaatigut qi-
lalukkat amerlassusaasa
missingersuusiornerannut
atorneqartussamik.
Taamatut pinngitsaaliis-
sutaasumik qilalukkanik
qaqortanik qemertanillu pi-
sanik nalunaarsuisalernis-
samik piumasaqaat aamma-
lu alleruinik ilisimatuussut-
sikkut misissugassanik tun-
aqutsineq
niussisalernissamik piuma-
saat pillugit aallaqqaataa-
niit annertuumik oqallisigi-
neqaraluarpoq piumasarli
tamanna Kalaallit Nunaan-
ni iluameersumik atugaale-
riartuaarpoq..
Timmisartumik
misissuinerit
amerlassusaallu
Timmisartunik misissui-
simanerit tunngavigalugit
qilalugaqatigiit amerlassu-
saannik missingersuusiorsi-
maneq piniartuniit akueriu-
minaassimavoq. Qularnan-
ngitsumik matematiskiusu-
mik naatsorsueriaatsit peq-
qutigerpiarlugit piniartut
isumaqarsimagunarput
timmisartumik misissuiner-
mi piiTiit misissuifiigineqar-
tartut qilalukkat unin-
ngaarfinnaavi tamakkerna-
git pisarsimasut aammalu
qilalukkat uninngaarfin-
naavisa ukiup nikerarnera
naapertorlugu allanngorar-
tuarneri ilaatigut peqqutaa-
simasinnaasut.
Kisiannilu timmisartu-
mik misissueriaatsit atorlu-
git arferit amerlassusaan-
nik missingersuusiortarneq
nunat tamalaat akornanni
pitsaanerpaatut isigineqar-
put. Aammalu missinger-
suusiat maannamut pigine-
qartut taamaallaat timmi-
sartumik misissuisarnerit
tunngavigalugit missinger-
suusiaallutik. Taamaam-
mallu martsimi 1994-imi
timmisartumik Kalaallit
Nunaata kitaani misissueq-
qinnissat pilersaarutigine-
qarput.
Qilalukkanillu qaqorta-
nik qemertanillu nutaamik
misissueqqinnissanut piler-
saarutigineqartunut tun-
ngatillugu ilisimatuut
KNAPK aqqutigalugu siun-
nersuutigaat misissuinissat
sumerpiaq ingerlanneqar-
nissaat pillugu piniartut aa-
lajangeeqataaqqullugit.
(Aaqqissuisuniit: Kalaal-
lit Nunaata kitaani avan-
naanilu piniartunik apersu-
inerit atorlugit misissuineq
ICC-imit ingerlanneqarsi-
mavoq KNAPK aammalu
Namminersornerullutik
Oqartussat Aalisarnermut,
Piniarnermut Nunaleriner-
mullu Pisortaqarfiat qanit-
tumik suleqatigalugit. Mis-
issuineq Pisortaqarfimmiit
aammalu Avatangiisinut
Ministereqarfunmiit ICC-ii-
mut tapiiffigineqarsimap-
put.
Maannakkorpiaq ICC-ip
Canadami Alaskamilu allaf-
feqarfiisa nunap assiliorluni
misissuinissamik suliniut
piareersaasiorpaat Issittup
Avatangiisaata Illersorne-
qarnissaa pillugu Periusissi-
ap suliniutissaasa ilaannut
Uumassusillik Naasullu
Nungutsaaliornissaannut
suliniummut toqqaannartu-
mik attuumassuteqartu-
mik. Nunap assiliorneq
atorlugu Beaufortimi aam-
malu Chukchip imartaani
qilalukkat qaqortat pillugit
Inuit ilisimasaasa nalunaar-
sorneqamissaat siunertari-
neqarpoq, soorlu Canadami
Kalaallillu Nunaanni misis-
suinerit taaneqartut assiga-
lugit. Suliniullu pineqartoq
Canadamiit USA-miillu ani-
ngaasaliiffigineqartussaa-
voq tullissaanillu Canadami
1995-imi Nunani Issittuni
Avatangiisit Ministeriisa
ataatsimeeqqin nissaanni
saqqummiunneqartussaal-
luni.)