Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 9

ICC
DECEMBER 1993
9
Nannut Avannaata Imaa (Baflin Bugt) ikaaraat. (Asseq: AG-ip toqqorsivianiit).
Polar bears Crossing the Ballin Bay. (Foto: AG photo archives)
Nannut pillugit immikkut
ilisimallit naapittut
Nunarsuaq Tamakkerlugu
Avatangiisit Pillugit Kattuf-
fiup (IUCN) Nannut Pillu-
git Immikkut Ilisimasalin-
nut Suleqatigiiffia (PBSG),
København-imi januar-imi
1993 ataatsimiippoq. Sule-
qatigiiflik immikkut ilisisa-
linnik Canada-mit, Dan-
mark-imit, Norge-mit, Rus-
land-imit USA-millu ilaa-
sortaaffigineqarpoq.
Ukioq manna ataatsi-
miinnermi Alaska-miit, Ca-
nada-miit Kalaallit Nunaan-
niillu nannunniartartunik
qaaqqusisoqarpoq, taamaa-
lilluni nannunniartartut
isumaat ataatsimiinnermi
aamma tusarneqarsinnaa-
lerput. Suleqatigiifliup ilaa-
sortaasa nuannaarutigaat
ataatsimiinnerup piniartu-
nit peqataaffigineqarnera
aalajangiillutillu ataatsi-
miinnissami tullermi, siulit-
taasortaaq Øistein Wiik
Norgimiu, tullissaanik
ataatsimiinnissamut nan-
nunniartartunik qaaqqu-
seqqissasoq.
ICC Alaatsinaattutut
Peqataavoq
Inuit Issittormit Kattuffiani
siulittaasup tullia Ingmar
Egede, ataatsimiinnermi
alaatsinaattutut peqataa-
voq kattuffiullu avatangiisit
uumasuisalu atuipilunne-
runngitsumik ataavartu-
milli atorneqarnissaat pillu-
git anguniagai saqqummiul-
lugit. Saqqummiineq aallar-
nisarlugu Ingmar Egede-p
Ludmilla Ainana-p (ICC-p
siulersuisuini Chukotka
sinnerlugu ilaasortaq)
1992-mi kattuffiup ataatsi-
meersuarnerani oqalugiaa-
taata ilaa issuarpaa imaat-
toq:
»..Chukotka-mi nannunni-
arsinnaaneq inerteqqutaa-
voq. Qangarsuaaniilli nan-
nup neqaa, nunap inoqqaa-
visa inuussutigiuarpaat.
Upperisarsiornikkut ilaqu-
tariinnikkullu nalliuttorsi-
ortarnerni, nannunniarner-
mik inuuniuteqarneq tun-
ngavigineqartarpoq. Ta-
manna kulturitsinnut ilaal-
luinnarpoq. Ukiut tamaasa
nannut amerleriartuartar-
put, allaat nunaqarfinnut
avinngarussimasuniittunut
ajoqutaaginnartalerlutik.
Taamaattumik inuiaqatik-
ka nannunniarsinnaaner-
mik akuerineqartariaqar-
put.«
Avanersuarmiut
Pillugit
Aanersuarmi nannunniar-
tarneq pillugu Ingmar Ege-
de saqqummiussivoq oqaati-
galugulu Avanersuarmiit
nannunniartartoq aamma
oqaaseqarumaartoq. Qarliit
nannut amiinik mersukkat
pillugit oqaaseqarami, pini-
artuniinnaq atorneqartan-
nginneri oqaatigaa. Piniar-
tuunngikkaluartunit aam-
ma atomeqartarneri erse-
qissarpaa, pingaartumik is-
simut illersuutigissallugit
pitsaalluinnarmata. Nan-
nunniartamerup kulturi-
mut attalluinnarnera eq-
qaagamiuk oqaatigaa, uki-
orpassuarni nannunniar-
tarneq piniartup pisinnaa-
neranut pinerrarinneranul-
lu uppernarsaataasartoq.
Piniartorsuartut isigineqar-
neq tassaavoq piniartoq pui-
sinik, aavernik, qilalukka-
nik miluumasunillu allanik
pisaqarsinnaanermigut ila-
quttaminik qimmiminillu
pilersuisinnaasoq. Piniar-
torsuaq qaammat sinneqa-
lugu Qimusseriarsuarmut
Kane Basin-imuUuuniit, ila-
quttani inuussutissaqarlu-
aqqullugit, nannunniassa-
guni sutigut tamatigut pia-
reersarluarsimasariaqar-
poq. Taamatut nannunniar-
tarneq piniartup inuunera-
nut pingaaruteqaqaaq misi-
littakkallu eqqarsaatigalu-
git piniartutut inuunermi
pisut pingaarnerpaat ilaga-
lugu, angutaassutsimut al-
laat uppernarsaataasarluni.
Avanersuarmiut ukiut
40-it matumap siornata
missaa tikillugu kisimik El-
lesmere Island-i tunngaviu-
sumik inuussutissarsiorfi-
galugu atortarpaat. Ukiut
taakku 40-it kingulliit
ingerlaneranni, Avanersu-
armiut piniartutut inuussu-
tissarsiutitoqaat arlalitsigut
annikillisarneqarput. Anni-
killisaanerit taakku tas-
saapput, Canada-p Kalaallit
Nunaatalu nunat tamalaat
akuerisaannik killeqarfe-
qarnerata, piniartut periar-
llssaannik annikillisitsine-
ra, Thule Air Base-p piler-
sinneqarnera kiisalu pin-
ngitsaaliissummik Uum-
mannamiit Qaanaammut
nuutitsineq. Nuutitsineq
Pituflimmi sakkutooqarfi-
up pilersinneranik kingune-
qarpoq.
Paasisat Ilaat
Ingmar Egede-p ataatsi-
miinnermit nalunaarute-
qarnermini, Nannut Pillu-
git Immikkut Uisimasallit
1988-mi Socchi-mi USSR-
iusimasumiittumi ataatsi-
meeqqatigiinnermit, nan-
nut pillugit mississuinerit
ingerlatsinerillu maanna-
mut qanoq inerneqarsima-
neri nassuiaatigineqartut
oqaatigai. Immikkut ilisi-
masallit nassuerutigaat,
annertuumik qaamataasat
atorlugit, nannut arnavissat
nuuttarnerisa malinnaafll-
gineqarnerat aqqutigalugu,
nanoqatigiiaat immikkuul-
larissut arlallit sumiissuser-
sineqarsimasut. Nanoqati-
Avatangiisit pillugit
ataatsimiittartut nunallu inoqqaavi
Nunarsuaq Tamakkerlugu
Avatangiisit Ulersornissaat
Pillugit Kattuffissuaq The
World Conservation Union
(IUCN) aalajangersimavoq,
nunarsuarmi tamarmi ava-
tangiisinik pisuussutaanillu
atuinermi, nungusaanerun-
ngitsumik ataavartumillu
ingerlatsinissaq pillugu pe-
riusissiornissami, nunat
inoqqaavisa tamatumani ili-
simasaat periaasiilu tusaa-
niarneqarlutik ilanngunne-
qartariaqartut.
Aalajangernermut tama-
tumunnga tunngatillugu
immikkut suleqatigiiffilior-
toqarsimavoq. Suleqatigiif-
fiup immikkut nunarsuarmi
nunat inoqqaavisa avata-
ngiisinik pisuussutaanillu
atuineranni ilisimasaat ka-
tersortassavai nunarsuarlu
tamakkerlugu avatangiisi-
nik atuineq pillugu periusis-
siortarnissani ilanngunne-
qartassallutik. Katersat ta-
makku nunani nunat inoq-
qaavisa najugarisaanni, ava-
tangiisinik pisuussutaannil-
lu siunissami atuisarnissani
periusissiornissanilu toq-
qammavigineqartassapput.
Suleqatigiiffiup pilersinne-
qarnerani Indigenous Sur-
vival International (ISI),
tassaasoq nunat inoqqaavi-
sa pingaartumik issittumi
najugallit avatangiisinik pi-
suussutaanillu atuinerat
pillugu suleqatigiiffik, peqa-
tigineqarpoq.
Suliassat
Suleqatigiiffiup sulinissaani
pingaartinneqartussaq tas-
saavoq, nunat inoqqaavisa
najugarisaanni inuit avata-
ngiisinik pisuussutaannillu
nungusaanerunngitsumik
ataavartumillu atuinerisa
isumakuluutaasalu nalu-
naarsornissaat. Nalunaar-
sukkat tamakku IUCN-ip
tamakkiisumik maleruagas-
siortarnissaani kattuffiullu
suleqatigiissitaasa suline-
ranni najoqqutassatut ator-
neqartarnissaat siunertari-
neqarpoq. Avatangiisinik pi-
suussutaanillu nungusaa-
nerunngitsumik avataavar-
tumillu atuinissamut, nu-
nat inoqqaavisa najugari-
saanni sumiikkaluartuni
periusissiornissaq suliassat
pingaartut aamma ilagisus-
saavaat. Nunat inoqqaavisa
immikkut suleqatigilffiata,
IUCN-ip nunat inoqqaavi-
nut tunngasutigut politik-
ikkut anguniagassaannik
inassuteqartassaaq inassu-
tigisallu atortuulersittar-
nissaat akisussaaffigisassal-
lugit. Nunat inoqqaavisa na-
jugarisaanni avatangiisinik
pisuussutaannillu nungu-
saanerunngitsumik ataa-
vartumillu atuineq pillugu
paasisat, allanit paasissutis-
sanngorlugit naqitaliarine-
qartassapput, taamaalior-
nikkut avatangiisinik atui-
neq pillugu periuseriniakka-
tut siu ner taner tat sukumii-
sumik malinnaaffigineqar-
sinnaaqqullugit. Suleqati-
giiffiup akisussaaffissaan-
nut suliassaannullu pi-
ngaarnernut ilaasut tas-
saapput, nunat inoqqaavisa
najugarisaanni avatangiisi-
nik pisuussutaannillu atui-
nermi, piffinni immikkut ili-
simasallit qanimut suleqati-
ginerisigut, ilisimasaasa
IUCN-ip anguniagaannut
ilanngunneqarnissaannik
ilungersuuteqarnissaq. Su-
liassat tamakku aningaasa-
lersornissaat IUCN-imit
isumagineqassapput.
Suleriaqqinnissaq
Upernaaq marts-imi suleqa-
tigiiffik siullermeerluni
ataatsimiippoq suleriaasis-
sallu aalajangersarneqarlu-
tik. IUCN-ip tullissaanik
ataatsimeersuarnissaa ja-
nuar-imi 1994 Buenos Ai-
res-imi pissaaq suleqatigiif-
fillu tassani naapeqqittus-
saassalluni. Ataatsimeersu-
arnermi immikkut nunar-
suarmi nunat inoqqaavi pil-
lugit suleqatigiissitaqartus-
saavoq, pingaartumik ataat-
simeersuarnermut saqqum-
miunniakkanik aalajanger-
saasoqassalluni. Ataatsi-
meersuarnermut nunat
inoqqaavisa siunertarinia-
gaat tassaapput;
- IUCN-ip silinissaanut toq-
qammavissanik aalajanger-
sagaliornissat, pingaartu-
mik nunat inoqqaavisa ilisi-
masaat naapertorlugit
- nunat inoqqaavi avatangii-
sinik nungusaanerunngit-
sik avaartumik periusissior-
nermi ilanngunneqarnis-
saat
- ilisimasat pisimasullu pil-
lugit misissuinernit passisat
saqqummiunnissaat kiisalu
IUCN-ip suleqatigiifliisa
nunat inoqqaavinut tunnga-
tillugit oqaaseqaataasa
IUCN-ip periusissat pillugit
atortuulersitsinissaa siu-
nertaralugu oqallisissiornis-
saq. Januar-imi Buenos Ai-
res-mi Inuit Issittormiut
Kattuffiannit siulittaasoq
Caleb Pungowiyi, Alaska, si-
ulittaasup tullia Ingmar
Egede, Kalaallit Nunaat siu-
lersuisunilu ilaasortaq Les
Carpenter, Canada peqa-
taassapput.
giiaat taakku ilaat, nunanut
assigiinngitsunut nuuttar-
feqarsimapput taamaattu-
millu nunat assigiinngitsut
suleqatigiittariaqarnerat pi-
sariaqalersimalluni. Nano-
qatigiiaat taakku Rusland-
ip Alaska-llu, Canada-p Ka-
laallit Nunaatalu kiisalu
Norge-p Rusland-illu akor-
nanni nuuttartarsimapput.
Suleqatigiiffimmi ilaasor-
tat erseqqissarpaat, pisaria-
qartoq pingaaruteqartorlu,
nanoqatigiiaat assigiinngit-
sut taakku 15-it missaannik
amerlassusillit erseqqissu-
mik sumiissusernissaat.
Ilaat suli sumiissusersisari-
aqarput, pingaartumik na-
noqatigiiaat Rusland-ip is-
sittortaani annertoqisumi
uumasuusut eqqarsaatiga-
lugit.
Nanoqassuseq
Qassinillu
Pisaqarsinnaaneq
Nannut aalajangersimasu-
niittut amerlassusaat, paa-
sisat pigineqartut toqqam-
mavigalugit nalilersorne-
qartarput. Nanoqatigiik-
kuutaat assigiinngitsut aa-
lajangersimasuni nuuttar-
tut, qanoq ilisimasaqarfigi-
tiginerat, pitsaasumiit
suunngingajavissumut ni-
kissinnaasarpoq. Nunarsu-
armi nannut tamakkiisu-
mik amerlassusii 21.000-niit
28.000-inut nikerarsinnaa-
sut oqaatigineqartarpoq
taakkulu sumiinneri nunani
assigiinngitsuni siammaq-
qasarput, immikkuullaris-
suullutik taamaattumillu
immikkut aamma nakkuti-
gisariaqarlutik.
Uisimatuunit akuersaar-
neqarpoq, nannunniartar-
nerup Issittumi Nunat
Inoqqaavisa kulturiannut
akuulluinnarnera. Taa-
maakkaluartoq nannut ikit-
tuinnarnik piaqqisarnerisa
pisariaqalersippaa pisarine-
qarsinnaasut killilertaria-
qarnerat. Nungusaanerun-
ngitsumik ataavartumillu
piniarneqassappata nanoqa-
tigiinni ataatsimi arnavissat
arnaviaaqqallu 1,5 %-ii qaa-
ngernagit taamaallaak pisa-
risariaqarput.
Canada-mi Alaska-llu ka-
ngiani nannut ilisimaneqar-
luartutut nalilerneqarsi-
mapput. Alaska, Canada
Chukotka-lu suli nalunaar-
sortarialinnik nanoqatigii-
aannik peqarput. Nannut
Canada-p Kalaallit Nunaa-
talu akornanni nuuttartut,
Lancaster Sound-imi Baffin
Bay-imilu uumasuusut
2470-it missaannik amer-
lassuseqassangatinneqar-
put. Tunumi erseqqivissu-
mik nannut amerlassusaat
ilisimaneqanngillat kisian-
nili 2000-it 4000-illu akor-
nanniissangatinneqarput.
Siornatigut Tunup Sval-
b£ird-illu akornanni nannut
nuuttarsorineqaraluarput
misissuinerillu kingulliit
takutippaat taamaattoqan-
ngitsoq.
Akuutissat
Toqunartullit
Avatangiisinullu
Tunngasut Allat
Akuutissat toqunartullit
nannuni nassaat tunngavi-
galugit, paasisanik saqqum-
miinermi tupaallaatigine-
qartumik Svalbard-imi nan-
nut allanut naleqqiullugit
PCB-mik akoqarnerusut
paasineqarpoq. Issittumi ta-
marmi nannut qanoq toqu-
nartulinnik akuutissaqarti-
ginersut misissuinerit pisi-
mapput maannakkulli iner-
neri suli saqqummiunneqa-
ratik.
Novaya Zelmlya-p eqqaa-
ni atom-ip qinngornerinik
ulorianartulinnik eqqaasar-
nerup, issittup imartaata
ingerlaavartumik pissuse-
qarneranik akornusiisin-
naanera annertuumik isu-
makulutsitsisoq oqaatigine-
qarpoq, pingaartumik Rus-
land-ip Issittortaani nannut
akuutissanik taamaattunik
akoqalersimanissaat aarle-
rissutigineqarluni. Tamaat-
tumik ilungersortumik ta-
maani nannut inuup pili-
aannik sunnerneqarsima-
sinnaaneri misissoqqissaar-
tariaqarput nakkutigeqqis-
saarneqartariaqarlutillu.
Silaannaap allanngorar-
neranik paasissutissat im-
mikkut sammineqarmata,
sunniutigisinnaasai issittu-
mi takkuteqqaassasut ili-
magineqarpoq. Immami si-
korsuit annikilbartornerisa
nannut amerlassusaannut
killormut sunniuteqarsin-
naanerat ilimagisariaqartoq
oqaatigineqarpoq, allaat
ajunaarnersuartut oqaatigi-
neqarsinnaasumik kingune-
qarsinnaalluni. Nannut is-
sittumi inuussutissat kaa-
viiaartumik ataavarneran-
nut ilaapput silaannaallu al-
lanngorarnera najoqqutara-
lugu malinnaafllgeqqissaar-
tariaqarlutik.
*>
«

1