Atuagagdliutit - 05.01.1999, Blaðsíða 8

8 • TIRSDAG 5. JANUAR 1999
ATUAGAGDLIUTIT
Namminersomeraneq
ineriartortittuassavarput
Naalakkersuisut siulittaasuata Jonathan Motzfeldtip ukiortaami
oqalugiaatimini namminersornerunerup ukiuni 20-ngortorsiulernerani
siunissaq neriulluarluni qaamasutut nalilerpaa:
Asasakka nunaqqatikka.
Ukiortaami 1999-imi uum-
mammit pisumik pilluaritsi.
Ukiortaaq maanakkutut ittoq
misigisatut iserfigalugu im-
mini pilluarnartuuvoq. Na-
lunngisatsitummi tassaaavoq
1900-ikkut ukiuisa kingul-
lersaat.
Oqaatsitigut sulinikkullu
inuiaqatigiiusugut ineriartor-
nitsinnut ikiuussimasusi ta-
massi qutsavigaassi. Naalak-
kersuisut inuiaqatigiit ineri-
artornerat qanimut malin-
naaffigeqqissaarpaat, aam-
malu nalunngilarput nuan-
naarutigalugulu innuttaqater-
passuatta suliartik pitsaaner-
paamik paarigaat aammalu
inuuneq pitsaasunik iluatin-
nartunillu imaqarluartoq ato-
raat, tassa imminnut paarillu-
aramik inoqatitillu akisus-
saaffigisatik paarilluarlugit.
Tassami inuuneq taamaas-
saaq. Tamanna siulitsinnut,
uatsinnut namminermut ki-
nguaassatsinnullu pisussaaf-
figaarput. Uagut. utoqqaane-
rusugut sapinngisamik pit-
saanerpaamik inuusunneru-
sortagut inuiaqatigiinnut pit-
saasunut aqqutissaannik tik-
kuussorlugillu siulersortaria-
qarpavut. Tamannali imatut
paasineqassanngilaq inuiaqa-
tigiit killiffigisaminnut u-
niinnassasut. Akerlianimmi
inuiaqatigiit sukkaqisumik
ineriartorput. Imatulli paasi-
neqassaaq piginnaassutsit
nukittuut kusanartullu uat-
sinnut kingornutassatut tun-
niussimasaat tamatta ataa-
siakkaarluta inuttut paarillu-
arlugillu ingerlateqqittaria-
qarigut.
Suliami tamatumani, taa-
matut peqatigiinnitsinni, ila-
gut annaasaqarsimapput ila-
quttaminnik asasaminnik
imaluunniit qanimut suleqa-
tigisaminnik ikinngutigillu-
akkaminnillu. Toqusortagut
utertissinnaanngilagut, kisi-
annili maqaasivagut - anger-
larsimaffinni, suliffeqarfinni,
ilami peqatigiinnitsinni su-
miluunniit tamarmi. Taama-
tut nalaataqarsimasusi ta-
massi misigeqatigaassi, tas-
sami tamatigut piitsunngual-
lattarpugut inuit Barsalaatut,
Danialitut Hansinnguatullu
ittut akunnitsinniit to-qukkut
qimagukkaangata. Uumma-
titsinnili toqqortaraagut quja-
niarluta inuusimammata ili-
sarisimasimagatsigillu.
Ingerlaartuartut
Inuiaavugut ikittunnguit e-
qeersimaarlutilli angusassat
nutaat tungaannut ingerlaar-
tuartut. Siuaasagut tassaasi-
mapput inuiaat nunarsuarmi
maani alianaatsumi inger-
laartuartut, tamannalu na-
ngilluni ingerlajuassaaq, ul-
lumikkut suli inuiaavugut
ingerlaartuartut. Imatut paa-
sillugu unittarpugut illulior-
lutalu sumiiffiinik uagut qi-
tornattalu toqqissisimanarti-
tatsinnik naammattuuigaa-
ngatta. Tassanilu angerlarsi-
mafipput aaqqissuuttarpar-
put. Tassani inuunitta, ilaqu-
tariiussutsitta, ikinngutitta
ilisarisimasattalu toqqam-
mavissai sanarfisarpagut.
Tassani pilersittarpagut inui-
aqatigiit isumarput malillugu
uatsinnut ilaquttatsinnullu
pitsaanerpaasut. Tamatuma-
ni pineqarput suliffiit, illut,
ilinniartitaanerit, suliffeqar-
fiit ingerlatallu assigiinngit-
sut peqataaffigissallugit nu-
annarisagut aammalu inuu-
nitsinni atugassatsinnik pit-
saasunik tunisisartut.
Tassa nunatsinni pissutsit
ullumikkut taamaapput. It-
saaniilli katersuuffigisarsi-
mavagut inuussutissarsiuti-
tigut, kulturikkut aammalu
maannakkut aningaasarsior-
nikkut sulissutiginiakkat i-
ngerlatallu, tamatumanilu
inuiannit allanit allaassute-
qanngilagut - sorsuami sun-
nguanilu. Taavalu immitsin-
nut eqqaaseqatigiittassaagut
allat uagutsinnut takkuttut
tikilluaqqussagatsigit nunatta
naalagaaffiulluunniit ilaaniit
suminngaaniilluunniit ki-
ngoqqisuugaluarpata. Ukior-
passuarni taamaaliortuarpu-
gut ajunngitsumillu naam-
massinnittarluta. Ilarpassua-
gut nunaqarfinnguaniit illo-
qarfinniilluunniit kingoqqi-
suupput sumiiffinni allani
suliffissamik ujarlersimasut,
amerlanerpaatigullu nammi-
neerluta toqqaasariaqartarpu-
gut toqqartarlugulu uagutsin-
nut pitsaanerusorisarput.
Namminersorneruneq
Ukioq manna nunatsinni
namminersomerulemerup u-
kiunik 20-innguinera nallius-
sissavarput. Amerlaqisugut
ulloq taanna qerattarsimaar-
luta tulluusimaarlutalu eq-
qaamavarput nunatta oqalut-
tuarisaanerani nutaanerusu-
mi pisut kusanarnerpaat i-
laattut isigalugu.
Atuartarsimaqaagut mumi-
sitsinerit, sorsunnerit saas-
sussinerillu inuiaat nammi-
niilernissaminnik sorsuute-
qarnerini pinngitsoorneqar-
sinnaanngitsutut pisariaqar-
tutullu isikkoqartut. Mumi-
sitsinermi suugaluartumi-
luunniit inoqartarpoq nersu-
gassanik aammalu inupilo-
qartarluni - tassa atuartakka-
gut taamaapput.
Ukiut 20-it matuma sior-
natigut nunarsuatsinni alia-
naatsumi eqqissisimasumik
mumisitsineqarpoq. Inuiaqa-
tigiit inunnik taasisitsinermi
amerlanerussuteqarluarlutik
qinnuvigaatigut nunatsinni
namminersornerulernissaq
pilerseqqullugu. Inuianniit
taamatut pisinnaatitaaffeqar-
luta suliaq ingerlateqqissi-
mavarput sulilu ingerlateq-
qittuassallugu inuiaat alla-
mik aalajangiussaqamissaasa
tungaanut. Tamanna tassar-
piaavoq innuttaasut naqisi-
maneqaratik naalakkersueqa-
taanerat - demokrati. Peqati-
giilluta pisimasoq nunarput
tamakkerlugu nalliuttorsius-
savarput.
Namminersorneruneq ki-
sitsisilerlugu karakteeriler-
sussanngilara. Nuannaaruti-
gaarali takusinnaagakku inu-
iannguit 50.000-it missaan-
naannik amerlassusillit nu-
narsuarmi qeqertat annersa-
riinnarnagu aammali siko-
qamersaralugulu inuuffigiu-
minaannersaanni inuusut nu-
narsuarmi nunat naqisimane-
qaratik demokrati atorlugu
ingerlanneqartut ilagilersi-
mammatigit. Nuna attavigi-
sarput Danmarki tununngik-
kaluarlugu suleqatigiikku-
maneq angusimavarput nu-
natta nutaaliaasumik ineriar-
tornissaa anguniarlugu -
Upernaaru majip aallaqqaataani namminersornerulluni oqartussaanerup eqqunneqarneranit ukiut 20-ngortussaapput.
Uani assimi takuneqarsinnaavoq, Dronning Margrethep namminersornerulluni oqartussaanerup inatsisaa, landsrådimi
siulittaasuusimasumut Lars Chemnitzimut tunniukkaa.
Til foråret er det 20 år siden, at Grønland fik Hjemmestyre. Her får tidligere formand for Landsrådet, Lars Chemnitz,
Hjemmestyreloven overrakt af Dronning Magrethe.
Naalakkersuisut siulittaasuata erseqqissaatigaa, namminer-
sornerunerup ineriartortsinnissaa suli siunertaammat.
Landsstyreformanden understreger, at målet om at
hjemmestyret skal udvikles, ikke er ændret.
sammivippullu ajunngilaq.
Tassa naalagaaffeqatigiinneq
nunani Atlantikup avannar-
pasissuaniittuni maannarpiaq
sammineqaqisoq taamatut
isigaarput taamatullu paasil-
lugu
Utoqqaat ukiuat
Tusaratsigu Naalagaaffiit Pe-
qatigiit 1999 utoqqaat ukiu-
attut suaarutigisimagaa oqar-
punga isuma pitsaalluinnar-
tuusoq. Uagut nunatsinni u-
kioq taanna nalliussissavar-
put utoqqaat peqatigalugit.
Ukiumi nutaami suliniutitta
ilaat naleqqussartariaqarpa-
vut utoqqaat peqatigalugit -
utoqqarnut iluaqutaasussa-
mik.
Suleqatikka peqatigalugit
ukiuni makkunani ineriartor-
nermut tunngasut tamaasa,
tassalu kulturikkut, ilinniar-
titaanikkut inuutissarsiomik-
kullu, naalakkersuinikkut a-
ningaasarsiomikkullu, qivia-
rukkit - ineriartomermi ta-
matumani utoqqaattaaq pe-
qataapput.
Tassami taakkua peqatiga-
luta kissaatigisimavaat nu-
narput namminersornerulis-
sasoq, unnit inuusuttut ilaat,
allallu amerlasuut tamanna
akerleralugu nipilioraluartut.
Tassami utoqqaat amerla-
qisutigut allanit silatuneru-
sarput. Nunarput ineriartor-
tikkumavaat Danmarki peqa-
tigalugu - Danmarki qajaqa-
tigiumavaat akeqqatut isigi-
nagu allannguutit qaraarfian-
ni. Ilaasa oqarfigisarsima-
vaatigut - aap, Junnuk ilatillu
maani avannaarsuani nam-
minersornerulernissap eq-
qunneqarnissaanut ikiussa-
vassi, tamannali imatut paa-
sineqassanngilaq nunarput
nunanut allanut mattullugu
ingerlatilissagissi - utoqqar-
tagut taama oqalupput.
Utoqqaat itsaanilli nalun-
ngilaat suut tamarmik killis-
saqartarmata. Assersuutiga-
lugumi ukiorpassuit atorsi-
mavaat qajartomeq ilinniaq-
qissaartarlugu. Qajavimmut
ilinniarneq sivisusaqaaq.
Ukiut 50-it matuma sioma
tikillugu qajalukaq allakki-
sartillugu aallartinneqanngi-
saannarpoq, naamik, qajavit-
tut “pappiararissaartoq” kisi-
mi aallartinneqartarpoq.
Utoqqasaajuinnaratik inuit
tamakkua nunatta ineriartor-
tinnerani nutaaliaasumi pe-
qataasimapput. Tamakkua
tassaapput piniartut, aalisar-
tut, niuertorutsit, ajoqit, fa-
brikkini sulisartut, illuni ni-
ngiut, peqatigiinniat, ilami
peqatigiiffinni assigiinngit-
sorpassuarni sullissisuusut.
Inuttut ataatsimoorsinnaa-
nertik ingerlatissallugu nu-
kissaqarsimapput - aammalu
inuttut imminnut napatiin-
narsinnaanermut nukissaqar-
simapput. Ineriartomermi
sakkortoqisumi - inuianni
qajartornermiit suliffissua-
qarnermut ikaarsaartuni - nu-
natsinni ukiut ineriartorfiit
allanngorarfioqisut utoqqaat
nakuullutik attassinnaasima-
vaat. Taamaaliorsimappullu
uagut kinguaariinni tulliuttu-
ni attassinnaaqqulluta sorsu-
gassat suliassallu imaan-
naanngitsut maanna pimoo-
rullugit ingerlatilernerini.
Tamatumani pisariaqartin-
neqarput inuit sapiissusillit
ilisimasaqarluarlutik inuia-
qatigiit kalaallit ingerlalluar-
neranni ilumoorlutik sulisut.
Asanninneq nukiuvoq
Namminersomerulemerup
eqqunneqarneratigut inuiaat
toqqarpaat naalagaaffeqati-
giinnerup iluani naalakker-
suinikkut suleqatigiinnissaq.
Aammali kalaallit qallunaal-
lu ataatsimoorlutik peqati-
giinnerat allarluinnarmik
tunngaveqarpoq, tassalu aap-
put taqqatsinni tillertoq aq-
qutigalugu imminut tasioqa-
tigiinnerput. Nunat taakkua
marluk akornanni naalakker-
suinikkut pissutsit qanor-
luunniit qiianarsigaluarpata,
nillertikkaluarpata nunat
taakkua marluk akornanni
pissutsit uummatinit kissar-
neqartuassapput. Nunatsinni
najugallit 20%-ii avataaneer-
suuput - amerlanerpaat Dan-
markimiit - aammalu kalaal-
lit taamatut amerlatigisut
Danmarkimi najugaqarput.
Amerlanerpaat tassaapput
aappariinni akuleriissuni i-
nuusut.
Asanninneq nukiuvoq i-
maannaanngitsoq, aammalu-
mi oqaatsitigut kulturikkullu
assigiinngissutit aporfigina-
git ilaqutariit pilersimapput.
Inuusuttatta ilai kalaallit qal-
lunaallu kulturiannik akule-
riimmik sorlaqarput. Taman-
nalu amerlasuutigut pitsaa-
ASS.: ARKIVFOTO: VIVI MØLLER-REIMER