Atuagagdliutit

Árgangur
Tölublað

Atuagagdliutit - 19.10.1999, Blaðsíða 9

Atuagagdliutit - 19.10.1999, Blaðsíða 9
GRØNLANDSPOSTEN MARLUNNGORNEQ 19. OKTOBER 1999-9 USA-p Avanersuarmi piliaanik suli nipangiusimannittoqarpoq Thule Air Base-mi igasuusimasoq 1960-imili qinngornernit ulorianartunit eqqugaasimavoq - amerikarmiut qaartartorsiutaata B-52-ip nakkarnissaa ukiunik arfineq pingasunik sioqqullugu KØBENHAVN(CSL) - Nap- Bent Søndergaard suliartortilluni apusinermut marrissirna- voq, canadamiut sakkutuut timmisartortartut timmisartuata nakkarsimasup eqqaani. Timmisartoq ulluni arlalinni attor- neqarsiinanngilaq, inuttaalu toqungasut peemeqarsimanatik. Kingomagut tusarneqarpoq radiup qinngomerinik ulorian- artunik useqarsimasoq. Ajuusaamartumik radarerujussuup qinngorfigisaani Søndergaard apusinermut marrissimavoq. Aqaguani assaani kiinaanilu amia katagalersimavoq. På vej til job kørte Bent Søndergaard fast i en snedrive lige op ad et nedstyret canadisk militærfly. Flyet havde ligget i flere dage, uden af den dræbte besætning var fjernet. Senere forlød det, at det var lastet med radioaktivt materiale. Uheldigvis var Søndergaard kørt fast i kæmperadarens sigtelinje. Allerede dagen efter begyndte huden at falde af hans hænder og ansigt. paatima qangarpiaq pinngor- simaneranut pisimasoq aala- jangersimasoq tunngaviliun- neqarsinnaavoq. Silarluttoru- jussuaq suliartorlunga apusi- nermut marrippunga. Taa- maalinerani canadamiut tim- misartuata, ullualuit sioqqul- lugit nakkarsimasup eqqaa- niippunga. - Timmisartup aquttarfia i- sigisinnaavara, sulilu aquttua toqungasoq tassaniippoq. timmisartoq inuttaalu attun- ngivillugit ulluni arlalinni immineersimaannarneqarsi- manerat eqqumiigaara. Ki- ngornagulli paasilerparput timmisartup atortut qinngor- nernik ulorianartortallit usi- simagai. Kisianni aamma a- pusineq marriffiga radare- qarfiup naleqqataaniippoq. - Marrinninnit nalunaaqut- tap akunneri sisamat qaangi- uttut aaneqarpunga, kingu- nitsianngualu assanni kiin- nannilu amera qalleq kataga- lerput. Sapaatit akunnerini marlussunni iluaqutaanngit- sumik katsorsarneqareerlu- nga, napparsimasutut anger- lartinneqarpunga, ippigusuu- tigisakkalu iluatsillutik aaq- qipput, ukiullu ingerlanerani kingusinnerusukkut sakku- tooqarfimmut utersinnaaler- punga. Qinngornernit ulorianartu- nit eqqugaasimasoq 67-inik ukiulik, Bent Søndergaard 1959-imi Thule Air Base-mi pisimasoq pillugu taama o- qaluttuarpoq. Tassani 1959- imi 1960-imilu igasuusima- voq, tamatumalu kingorna aamma 1968-imi, amerikar- miut timmisartuata qaartar- torsiudp B-52-ip, qaartartu- nik brintitalinnik sisamanik usilluni sikumut nakkamera- ta nalaani sulisimalluni. Bent Søndergaard saleeqa- taasimanngilaq najuussimal- lunili, ukiualuillu matuma si- omatigut Avanersuarmi sa- leeqataasimasut allat assiga- lugit 50.000 koruuninik taar- siiffigiteqqatarsimalluni. Itigartittarpaat Bent Søndergaard isumaqar- poq 1959-imili qinngornernit ulorianartunit eqqugaasimal- luni, tassa radareqarfissua- miit imaluunniit uninngaffi- gisamini usinit raadiup qin- ngomeranik akoqartunit. Tamanna tunngavigalugu Bent Søndergaard ukiorpaa- lunni taarsiiffigitinniartarsi- magaluarpoq. Kisianni Ar- bejdsskadestyrelse-p taama- tullu Det Sociale Ankenævn- ip taarsiiffigineqarnissaanut itigartittarsimavaat. Oqartus- saaffit marluk taakku nassue- rutigiumanngilaat, Avaner- suaq 1959-imili suliffittut u- lorianareermat. Kingullermillu nunanut al- lanut ministerip, Niels Hel- veg Petersen-ip aasaq suliaq tigujumanngilaa. Innersuus- suteqarpoq, B-52-ip nakkar- nerani saleeqataasunut taar- siisoqarmat aningaasanik pissarsereersimagami taar- siiffigineqassanngitsoq. Naalagaaffiulli nassueruti- ginngilaa, Avanersuarmi sa- leeqataasut toqusameri nap- parsimalertamerilu qinngor- nernit ulorianartunit eqqu- gaasimanermik peqquteqarsi- masut. Taamaallaalli timmi- sartup nakkameranut attuu- massuteqarsinnaanerat nalor- nissutiginerarneqartarpoq. Kisianni Bent Søndergaard isumaqarluinnarpoq, 1959- imi qinngornernit ulorianar- tunit eqqugaasimalluni, aam- malu 1960-illi aallartinnerani Thule Air Base-mi piliarine- qartut pillugit USA, immaqa- lu aamma qallunaat naalak- kersuisui paasissutissanik pi- ngaarutilinnik isertuussaqa- lereersimassasut. Taamatut isummemermini kisimiinngilaq. Esbjerg-ip napparsimmaviani qinngor- nemut ulorianartunut immik- koortortami nakorsaq im- mikkut ilisimasalik, Troels Munkner, aammattaaq Ava- nersuarmi saliisimasut taar- seeqqusillutik suliakkiine- ranni ilaatinneqarsimasoq, Bent Søndergaard-imik ta- persiivoq. - Pissusiviusulli tamakker- lugit paasinavianngilagut, Troels Munkner oqarpoq. DUPI-p nalunaarusiaani tapersiineq Taamaakkaluartor Bent Søn- dergaard oqalussalluni anni- laangassuteqanngilaq, naak AG-mut oqaraluarluni taa- mani nipangiussisussaanissa- mut uppernarsaammik atsi- orsimagami tamanna nuan- narivallaarnagu. Kisianni tamaginnik up- pemarsaatissaqarluni isuma- qarpoq. Pingaartumik Dansk Udenrigs Politisk Institut-ip (DUPI-p) 1997-imi nalunaa- rusiani maanna saqqummius- simalermagu. Tassani allas- simavoq 1959-imili sakku- tooqarfiup eqqaa qinngorner- nik ulorianartunik peqa- ngaatsiareersoq. Taamaammat qallunaat a- merikarmiullu naalakkersui- sui raadareqarfissuup eqqaa- ni 7 miles-it iluanni killeqar- filiipput, qinngomernik ulo- rianartoqarsinnaammat. Kil- leqarfilli taanna piniartunu- innaq tamaani najugalinnut atuuppoq. Sulisut qinngornernit ulo- rianartunit eqqugaasinnaa- neq pillugu oqaluttuunne- qanngillat, kisiannili Bent Søndergaard-ip suleqammilu marluk piaarinaatsoorlutik killeqarfik qaangeramikku tamanna paasivaat. Emgerlu- tik uutiterput. Tamatumali kingorna Bent Søndergaard-ip annertuneru- sujussuarmik qinngornernit u- lorianartunit eqqugaanera ra- dareqarfimmit ailamilluunniit pisimanersoq aalajangersima- sumik oqaatigineqarsinnaan- ngilaq. Nakorsaq Troels Munkner oqarpoq taakku ma- lunniutigisartagaat immik- koortinneqarsinnaaneq ajortut. Aamma Bent Sønder- gaard-ip tamanna akisin- naanngilaa. Qinngornernit u- lorianartunit eqqugaanermini malunniutit, tassanngaannaq takkuttut apusinermut marr- innermini raadareqarfimmit eqqugaaneranik peqquteqar- pat, tassami timmissat qin- ngorneq eqqoraangamikku uusimallutik toquinnarlutik nunamut nakkartarput - ima- luunniit canadamiut sakku- tuuisa timmisartuat ullumik- kut suli isertugaalluinnartu- nik useqarsimanerpa? Ataat- sikkoorsimanerpalluunniit? Tamannali suli ullumikkut i- sertuulluinnameqarpoq. Timmisartup aquttuata ti- maa toqungasoq erngerluni aaneqanngimmat pisortati- goortumik nassuiaatigineqar- toq Bent Søndergaard-ip o- qameratut tassaavoq, sakku- tooqarfimmi pisortat Cana- dami ajunaarnermut ataatsi- miititaliap tikinnissaa utaqqi- neqarmat. Nassuerput Qularnanngitsorli tassaavoq, Thule Air Base-mi piliaasi- masut tamakkerlugit ilisi- mannginnatsigit. Tamanna DUPI-p nalunaarusiaani up- pemarsameqarpoq, tassanilu ajorusuutigineqarpoq ameri- karmiut uppernarsaataataan- nik arlalinnik takuneqarsin- naanngimmata, taamaam- mallu sakkutooqarfiup ilusaa eqqaanilu mingutsitsisoqar- simasinnaanera tamakkiisu- mik paasineqarsinnaasima- nani. Bent Søndergaard-ip o- qarnera malillugu mingutsit- sisoqarsimasinnaavoq. Oqaatigaa sakkutooqarfik sikup ataani kernereaktore- qartoq, raadareqarfissuup sarfamik pisariaqartitseqisup ingerlanneqarneranut 1,5 millioner watt-inik pilersui- sussamik. - Amerikarmiut qaqqami angisuunik sullorsualiortiter- simapput, ilimanarporlu ker- nereaktorit taakkununnga i- nissinneqarsimassasut. Ta- manna isertuulluinnagaavoq, kikkullu tamarmik tamaanga palliguteqqusaanatik. Tassaniissimassappulli, ta- mannalu isumaga malillugu 1997-imi nappartanik eqqa- gassanik atominik akulinnik sakkutooqarfimmi nassaarto- qarneratigut uppemarsarne- qarpoq, Bent Søndergaard o- qarpoq, aammattaarlu isuma- qamerarpoq sakkutooqarfik ikuallaaveqartoq, USA-mit Canada-millu timmisartumik assartorneqartunik ikuallaa- vigineqartartumik. - Akuttunngitsumik timmi- sartup tikiussai anorip sammi- via eqqortuutillugu ikuallan- neqaarnnartarput. Sungaar- tumik ussissumik pujoqar- tarput, anorilu allamut saak- kaangat, ikumatitaq emger- luni qaminneqartarluni, Bent Søndergaard oqaluttuarpoq. Kernereaktorimik sakku- tuullu eqqaaviannik peqarto- qaaneraanera DUPI-p nalu- naarusiaani uppernarsarne- qanngilaq, nalunaarusiomer- milu akisussaasoq Svend Aa- ge Kristiansen ullumi AG- mut oqarpoq, paasissutissat taakku imminerminut nutaa- jusut. Imaanngilarli taamaat- toqarsimanngivissasoq. Amerikarmiut pisariaqar- luinnalinngikkaangat anner- tunerusumik paasissutissii- sanngillat. Svend Aage Kris- tiansen oqaluttuarpoq, DU- PI-p nalunaarusiornerani sakkutooqarfiup timmisartui- nut malersuutinut qaartartut atomitalli silaannakkut assar- torneqartarsimanerinut paa- sissutissat, amerikarmiut i- maaliallaannarlutik tunnius- simanngikkaat, aatsaalli taa- maattoqarsimanera aqqutit allat atorlugit Danmark-ip naatsorsorsinnaalermagu taa- maaliorsimasut. Isumannaallisaatit Qinngomernik ulorianartu- nik annertuumik peqarttoqar- nera, oqaatigineqareersutut qallunaat amerikarmiullu naalakkersuisuisa ilisimallu- arsimavaat. Taamaammallu malittarisassiortoqarluni. Sakkutooqarfimmiit radar- eqarfimmut amerikarmiut 1 kilometererpiaasumik sullor- sualiorput, ilua tamaat aqer- lumik qallerlugu. Nunataata qaava tikeqqusaajunnaarpoq, qinngornemillu ulorianarto- qarsinnaaneranut mianersoq- qussutinik allagartalersuiso- qarluni. - Sakkutooqarfimmi su- miikkaluarumaluunniit qin- ngornernut ulorianartunut uuttut nassartuartussaavara. Oqarfigineqanngilanga sooq. Aamma akuttunngitsumik helikopteri uuttortaatitalik sumiiffik annertooq qula- ngiiaallugu angalaartarpoq. Sovjetunion-ip Thule Air Base nakkutigilluarsimama- gu, Bent Søndergaard-ip qu- larinngilaa. - 1960-imi russit timmisar- tuata malersuutip sinnikui qamussuarniittut takuakka. Timmisartup aquutaani russit ilisarnaataat ersarilluinnar- poq. Ullormilu allami ikin- ngutima ilaata amerikarmiut timmisartuat malersuut taku- simavaa, timitamigut issun- neqartarsimalluni putoorsi- mangaatsiarluni nunnittoq. - Susoqarpiarnersoq ilisi- maneq ajorparput. Qanittuk- kulli Discovery-mi aallakaa- titaq isiginnaarpara, tassanilu oqaluttuarineqarpoq timmi- sartortartut amerlanersaat sa- piitsuliorsimasutut nersor- naasikkat Thule Air Base-mi najugaqartartuusimasut. Ta- matumalu kingorna eqqarsa- lemarpoq, Bent Søndergaard oqaluttuarpoq. B52 nakkarpoq Bent Søndergaard-ip 1968- imi B-52-ip nakkamerani pi- simasuviit tamaasa saqqum- mersimasorinngilai. Isuma- qarpoq qaartartunit brintita- linnit sisamaasunit ataaseq suli amigaataasoq, amerikar- miullu taassuma sumiinnera nalugunanngikkaat. - Aqqartartoq kangerlum- mi misissuilluni angalaar- poq, assiliortuingaatsiarluni- lu. Ikinngutima ilaat oqalut- tuarpoq, assit isertukkatut naqissusikkat ilaannik taku- simalluni. Taassuma assita- raa qaartartoq immap naqqa- ni tattoqissimasoq, Bent Søn- dergaard oqaluttuarpoq. Na- korsaq Troels Munkner-ip pineqarsimaneratut, Thule Air Base-mi qinngornernut uppernarsaatinut atatillugu eqqumiitsunik naammattuu- gaqartarsimavoq. Uppemarsaatinik tammaaneq Ilaatigut Thule Air Base-mi radiup qinngornerinut mia- nersoqqussutitut allagartali- ussat assingi arlallit tammar- simapput. Bent Søndergaard-ip assi- lisani ukiualunnguit matuma siomatigut Politiken-ip allaa- serisaqarneranut atatillugu Aarhus-imut nassiussimavai. Tassanngaanniit aviisip Christiansborg-imi aaqqissu- isoqarfianut ingerlateqqinne- qarput, tassanilu tammaane- qariataarlutik. Ullut qulit qaangiuttut nunanut allanut ministeri Niels Helveg Peter- sen nassuerpoq, Thule Air Base-mi sakkunik atomita- linnik peqarsimasoq. Bent Søndergaard-ip taku- sinnaasai malillugit, pisut taakku marluk imminnut at- tuumalluinnarput. - Aamma uanga mianer- soqqussutitut allagarsiussap assinganik takusaqarpunga, nakorsaq Troels Munkner o- qarpoq nangillunilu. - Tassani allassimavoq »Keep Out. Danger«, taanna- lu aamma radiup qinngorne- ranut mianersoqqussummik ilisarnaatitaqarpoq. Assit tammarnerat uggornaqaaq. Oqaluttuarisaanermut upper- narsaatissaagaluarput, Troels Munkner oqarpoq, qularin- nginnerarpaalu amerikarmiut Thule Air Base-mi pissutsi- nik arlalinnik nipangiussisi- manissaat. - Sermersuarmik ilisima- tuumik (glaciolog), 1970-ik- kunni uuttortaajartorluni taa- vaniissimasumik, sakkortu- saarfigineqarluni Fox Cany- on-imit peersitaasimasumik oqaloqateqarpunga. - 1960-ikkunni sakkutoo- qarfimmi qalipaasutut atorfe- qarsimasoq oqaluttuarpoq, sakkutuunit nakkutigisaallu- innartuarsimalluni. Tamanna soorunami sillimaniamermik peqquteqarsimasinnaavoq, kisianni ingasattorujussuusi- malluni, Troels Munkner oqarpoq, nakorsatullu im-, mikkut ilisimasalittut suliin- narsimanngilaq, aammali Ri- sø-mi atomimik misileraavi- up siulersuisuini ilaasortaasi- malluni. - Timmisartorsuup B-52-ip nakkarnerata kingorna siku- mit misissugassanik piiakka- nik Risø-mut toqqortassanik nassiussisoqarpoq. Kingu- sinnerusukkut radiumik qin- ngornerit assersuunniarlugit atortussanngorikkalu tamma- riataarput. - Ukiut 25-it qaangiuteree- raluarput, kisiannili Risø-mi sulinermi atugassarititaasut ilisimalluarpakka. Misissu- gassat taamaattut nakkutigi- neqarluartarmata nalunngila- ra, eqqumiigeqaaralu misis- sugassat taakku tammaria- taarmata. Risø tatigisorujus- suuara, pineqartorli manna ippinnartoqartippara, Troels Munkner oqarpoq. Joumalit tammartut Maanna Bent Søndergaard Grenå-miippoq, qinngomer- nit ulorianartunit ajoqusigaa- simalluni. Kisimiinngilarli. Qallunaat allat 13-it aamma taamatut eqqugaasimapput. Avanersuarmi saliisunut taarseeqqusilluni suliakkii- nermi napparsimavimmi jo- urnalima assilineranik pis- sarsivunga. Taanna kisimi pigineqarpoq. Tupinnaralu- artumik nappaqatima tamar- mik jorunalii Aarhus Amts- sygehus-ip toqqorsivianit tammarput. Tassani akisus- saasut oqarput, allagartat a- merlasuunit apeqqutigine- qartareersimallutik kingoma- tigut tammarsimasut. - Napparsimaqatima ilaasa aqqi naluakka. Kisianni ilaat attaveqarfigaakka, nalunngi- sakkalu malillugit tallimat toqoreerput, Bent Sønder- gaard oqarpoq, Troels Munk- ner-itullu isumaqamerarpoq, ASSJ FOTO: PRIVAT

x

Atuagagdliutit

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Atuagagdliutit
https://timarit.is/publication/314

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.