Tíminn - 09.08.1975, Blaðsíða 8

8
TtMINN
Laugardagur 9. ágúst 1975
DANSKA ævintýra og sagna-
skáldið H.C. Andersen fæddist 2.
april árið 1805. Hann var sonur
skóémiðs, fátækur, óþekktur, ó-
ásjálegur og oft óframfærinn. I
skóla þótti hann athugull og nokk-
uð fróður, en dróst þó slfellt aftur
úr jafnöldrum sinum I skrift og
öðrum grundvallarfögum. Þvl
hefði fáa grunað, á yngri árum
Andersens, að hann ætti eftir að
feta þá braut til frægðar og viður-
kenningar sem raun varð á.
Andersen lézt 4. ágúst árið 1875,
þá sjötugur að aldri. Þvl eru nú
liðin rétt eitt hundrað ár frá dán-
ardægri eins af sérkennilegustu
snillingum bókmenntasögu
mannkynsins, manns, sem i ein-
manaleik slnum og sérstöðu,
skapaði verk, sem nú standa
trygg á verði sem tungumál al-
þjóðlegs skilnings og samákipta.
Sjálfur varð H.C. Andersen að
standa einn allt sitt lif, líkt og ve-
sæll þistill og þjást vegna þyrna
sem honum voru áskapaðir, I stað
þess að njóta þeirrar lífsgleði og
fyllingar, sem verk hans hafa
fært milljónum manna um allan
heim.
Utangarðs
Lif H.C. Andersen var ekki sá
rósadans, sem hann lét stöku
sinnum i veðri vaka að það væri,
né heldur var það jafn sorgum og
raunum hlaðið og hann stundum
taldi sjálfum sér trú um. Llf hans
var undarleg saga um undarleg-
an og athyglisverðan utangarðs-
mann, og um margt var ferill
hans verulega heillandi.
Frá fátækt og niðurlægingu lá
leið hans upp. Hann var
skósmiðssonur og þótti ekki lik-
legur til afreka, en ávann sér
engu að siður nafn, sem einn af
virtustu og dáðustu rithöfundum,
sem uppi hafa verið.
Andersen lifði það sjálfur, að
verk hans voru þýdd á f jölda er-
lendra tungumála, hann fékk sjálf-
ur notið merkja um að þau væru
viðlesin og vinsæl, og hvar sem
hann kom á slnum efri arum,
var honum sýnd virðing og tekið á
móti honum með viðhöfn. Hann
naut til fullnustu þeirrar athygli,
sem hann vakti, og eru til margar
sögur af honum, sem styöja þá
trú manna, að honum hafi verið
frægðin meira virði en flest ann-
að.
Eitt sinn mætti hann til dæmis
kunningja sinum á götu, stöðvaði
hann og sagði: — Nú eru bækurn-
ar minar lesnar á Spáni. — Að svo
mæltu lyfti hann hattinum örlltið
og kvaddi, þvl fleira hafði hann
ekki markvert að segja þann dag.
Annað sinn skrifaði hann
vinum sinum utanlands frá og
lýsti af mikilli hrifningu við-
brögðum innfæddra þar. Hann
skýrði svo frá, að þegar fólk upp-
götvaði að hann var danskur,
brást það varla að hann var
spurður hvort hann þekkti þá ekki
skáldið góða, H.C. Andersen.
Þetta vakti Andersen mikla á-
nægju og lýsti hann með mörgum
og stórum orðum undrun þeirra,
þegar hann sagði til sin.
Þrátt fyrir þetta var Andersen
þó alla tið utangarðs og einmana.
Hann var rótlaus piparsveinn,
viðhorf hans koma meðal annars
fram I dagbókum hans, en á
einum stað skrifar hann: — Það
er hræðilegt að heyra hversu
tómleg veröld aðalsins er, að
heyra hann setja lög og reglur,
ákveðið og óhikað um hvað sem
er, og allt jafn fávlslega og af jafn
mikilli heimsku. —
Andersen sá sjálfur þver-
sögnina milli rótgróinnar andúðar
sinnar á aðlinum og hvatar
þeirrar, sem hann fann til þess að
umgangast „blátt blóð”. Hann
leitaði upphaflega samneytis við
aðalinn, til þess eins að hafa til
hnifs og skeiðar, en þegar frá leið,
fjarlægðist hann uppruna sinn og
það jafnvel svo, að snerting við
lágstéttirnar olli honum hræðslu.
I 'raun var hann því eingöngu trúr
uppruna slnum I verkum sinum —
llf hans sjálfs leiddi hann annaö.
Ekki er sama að þrá og
þurfa
Þrátt fyrir þrá slna til þess að
eignast heimili og þrátt fyrir að
hann varð ástfanginn af fleiri en
einni konu um ævina, var And-
ersen alla ævi piparsveinn. Lik-
lega hefði honum reynzt erfitt að
setjast að á ákveðnum stað og
helga fjölskyldu lif sitt, en fleiri
orsakir liggja þó til grundvallar
einbýli hans en svo, að eina þeirra
sé hægt að tiltaka sérstaklega.
Að öllum likindum hefur
Andersen kvatt llfið jafn hreinn
sveinn og þegar hann heilsaði þvi.
Honum var að mörgu leyti sýnt
um félagsskap kvenna, en náið
samneyti er ekki vitað til að hann
hafi haft við neina þeirra. Það er
til dæmis vitað, að I þau fáu skipti
sem vinum hans og kunningjum
tókst að fá hann með sér I gleði-
hús, þá sat Andersen og spjallaði
við þá konu, sem honum var út-
hlutuð, meðan kunningjarnir
sinntu náttúrulegum hvötum
slnum. Hvað þar olli hafa menn
ekki orðið á eitt sáttir, en llkur
eru þó taldar til þess að Andersen
hafi neitað sér um samneyti við
konur af nokkuð mörgum
ástæðum, meðal annars af tillits-
semi við kunningja sína og, ef til
vill ekki siður vegna ótta við
umtal. Kenningar þær, sem öðru
hvoru hafa skotið upp kollinum,
um að hann hafi verið kynvilltur
og ást hans á konum hafi verið
yfirskyn eitt, hafa allar fallið um
sjálfar sig og tekur þvl vart að
rekja þær hér.
H.C. Andersen. Þessi ljósmynd var tekin af skaldinu árið 1867. Smámyndirnar sem fylgja greininni eru
gerðar eftir myndum, sem Andersen klippti út.
Ljótur og langur
I ástarmálum var raunar flest
á móti Andersen. tJtlit hans var
ekki með þeim hætti, að hann
heillaði konur og skapgerð hans
gerði honum einnig erfitt fyrir á
þvi sviði.
Andersen er lýst á þann veg, að
hann hafi verið ákaflega hávax-
inn og magur og það svo, að af
mörgum var hann nefndur „langi
Andersen”. Hann þótti undar-
legur og ör I hreyfingum og
Hkamsburðum. Handleggir hans
og fótleggir með afbrigðum
látur þegar hann finnur gestrisið
þak yfir höfuðið.
Andersen var á flestan hátt ut-
angarðs og sérstæður. Hann var
sjálfur af lágum stigum, en bar I
brjósti næstum þrælslega aðdáun
á konungafólki. Konungar og
þeirra fjölskyldur, voru, að dómi
Andersen, langt yfir alla gagn-
rýni hafin, en hann lét þó sem sál-
ir þeirra réðu þar meiru um en
krúnan.
1 ævintýrinu um næturgalann
kemur viðhorf hans til konunga
greinilega fram, þegar hann
lætur fuglinn tala fyrir slna hönd
og segja: — Ég elska hjarta þitt
meir en kórónu þlna, og þó er
vottur einhvers heilagleika yfir
henni. —
Viðhorf skáldsins gagnvart
lægri stigum aðalsins voru aftur á
móti harðari. Vissulega þótti
honum gott að njóta gestrisni
þeirra, en þó eru þess fleiri dæmi
að smjaður og bugt hafi fremur
verið þeirra gagnvart honum, en
hans gagnvart þeim. Andersen
virðist hafa verið I blóð borin
andúð á bláu blóði, og I huga hans
var aðallinn nátengdur sjálfs-
elsku, leti og heimsku. Þessi
Fæðingarheimili skáldsins i Odense.
sem aldrei eignaðist eigið heimili.
Hann bjó I hótelherbergjum, I
gestaherbergjum vina eða kunn-
ingja, eða, þegar bezt lét, I leigu-
herbergjum meö húsgögnum.
Flest bendir þó til, aö hann hafi
þráð að eignast eigið heimili, ekki
slður en flestir aðrir menn. Þá
skoðun styrkja meðal annars
bréf, sem hann ritaði vinum sln-
um, en I einu þeirra kemst hann
svo að orði: — Það er dásamlegt
að eiga heimili, likt og þú átt. Það
skilur sá bezt, sem ekkert heimili
á sjálfur, heldur flækist um llkt og
farfugl og veröur að vera þakk-
Á 100 ÁRA ÁRTÍD H. C. ANDERSEN
„ÞVÍ HLÝT ÉG AÐ STANDA EINN ALLT WIITT LÍF,
LÍKT OG VESÆLL ÞISTILL, OG VERA FORSMAÐUR
VEGNA ÞESS AÐ MÉR VORU ÁSKAPAÐIR ÞYRNAR"
H. C. Andersen