Tíminn - 24.10.1975, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Föstudagur 24. október 1975.
Ræöa Geirs Hallgrímssonar í útvarpsumræðunum í gærkvöldi:
„í bezta falli hægt að búast við
óbreyttum þjóðartekjum á mann"
— Ríkisstjórnin mun stefna að því að draga verulega úr viðskiptahallanum strax d næsta dri
og hægja á verðbólguhraðanum, jafnframt sem stefnt verður að því að tryggja fulla atvinnu
„Ræöa min mun fjalla um þau
tvö megin viðfangsefni, sem eru
öllum öðrum mikilvægari um
þessar mundir, annars vegar
landhelgismálið og hins vegar
þann mikla efnahagsvanda, sem
Islenzka þjóðin stendur frammi
fyrir.
Rlkisstjórnin mun að sjálfsögðu
vinna að margvislegum öðrum
málum, og læt ég nægja í þeim
efnum að visa til yfirlits um ein-
stök lagafrumvörp, sem rikis-
stjórnin hyggstflytja á nýbyrjuðu
þingi, og sent er þingmönnum
sem fylgiskjal með ræðu þessari.
Landhelgismólið
Miðvikudaginn 15. október s.l.
gekk I gildi reglugerð um fisk-
veiðilandhelgi Islands, er kvað á
um útfærslu hennar i 200 sjómil-
ur. Er það I samræmi við stefnu-
yfirlýsingu rikisstjórnarinnar frá
28. ágúst 1974, að færa fiskveiði-
landhelgi Islandsút i 200sjómilur
á árinu 1975.
Allt frá þvi að ríkisstjórnin var
mynduð, hefur ötullega verið
unnið að undirbúningi útfærsl-
unnar.
Rétt þótti að ákveða akki út-
færsludagjnn, fyrr en eftir fund
HafréUsarráðstefnunnar, sem
haldín var fyrr á þessu ári.
Fljótlega að honum loknum var
endanleg ákvörðun tekin og
sjávarútvegsráðherra undirritaði
reglugerð um 200 milna fiskveiði-
landhelgi 15. júlí s.l., er taka
skyldi gildi 15. október.
Reynslan hefur sýnt, að það var
skynsamlegt að fresta þessari
ákvörðun fram yfir síðasta fund
Hafréttarráðstefnunnar. Þar var
lagt fram frumvarp að hafréttar-
sáttmála, samræmdur texti, sem
formenn undirnefnda ráðstefn-
unnar standa að. Það er styrkur,
að Utfærsla okkar i 200 sjómilur,
þótt einhliða sé, er i fullu sam-
ræmi við þetta frumvarp. Okkur
skiptir nú mestu máli að vernda
þau ákvæði frumvarpsins, sem
mæla fyrir um óskoruð yfirráð
strandrikis yfir 200 milunum, að
strandrikiðhafi einhliða rétt til að
kveða á um, hve mikið fiskmagn
skuli þar taka upp úr sjó, og hvort
öðrum þjóðum skuli heimilaðar
veiöar. Við verðum að standa
vörðum þessi ákvæði frumvarps-
ins og leitast við að sjá um að þau
breytist ekki i meðferö Hafréttar-
ráðstefnunnar.
Samkvæmt heimildum alþjóð-
legra aðila,/sem hafa gert skrá
yfir stærð rikja, eftir að þau öðl-
ast 200 mflna efnahagslögsögu,
eins og gengið er út frá á Haf-
réttarráðstefnunni, yrði tsland þá
25. viðáttumesta ríki heims.
Við útfærsluna stækkaði yfir-
ráðasvéeði tslands um rúma 500
þús. ferkilóm. eða þrefaldaðist.
Þessar tölur einar gefa til kynna,
hve glfurlegt verkefni það er að
halda uppi lögsögu á islenzku
yfirráðasvæði. Á hafinu mæðir
auðvitað mest á landhelgisgæzl-
unni og starfsmönnum hennar.
Við aukin verkefni fylgja þeim
allar góðar óskir, en jafnframt
hljdtum við að gera okkur grein
fyrir, að fjárþörf landhelgisgæzl-
unnar er mikil bæði vegna tækja-
kaupa og reksturs. Mat á þeirri
fjárþörf veltur m.a. á þvi hvort
ófriður verður um Utfærsluna eða
ekki.
Viðræður við
aðrar þjóðir
Eins og jafnan áður, þegar við
tslendingar færum út fiskveiði-
lögsögu okkar, gerum við þaö
einhliða og með vitneskju um
það, að ákvörðun okkar veldur
deilum við aðrar þjóöir. Um leið
gerum við okkur ljóst, að með
ýmsum alþjóðlegum skuld-
bindingum, ekki sizt með tilvisun
til stofnskrár Sameinuðu þjóð-
anna, höfum við heitið þvi, að
leitast við að leysa deilur við aðr-
ar þjóðir með friðsamlegum hætti
og samningum.
t þessu deilumáli höfum við
bæði réttinn og rökin með okkur,
þegar viðræðum við aðrar þjóðir.
Ef við viljum annað hvort ekki
eða treystum okkur ekki að halda
fast fram málstað okkar i viðræð-
um og frjálsum samskiptum
þjóða, erum við vart verðug þess
að heita sjálfstæð þjóð.
tslenzka rikisstjórnin hefur
tekið þá sjálfsögðu afstöðu að
ræða beri við aðrar þjóðir, sem
þess óska, á þeim grundvelli, að
200 milurnar verði i heild friðað-
ar sem allra fyrst. Þær undan-
þágur, sem hugsanlega kynnu að
verða veittar, eiga að byggjast á
þvi, að stórfelldur samdráttur
verði I afla erlendra skipa,
erlendum fiskiskipum fækki
verulega, veiðisvæðin færist sem
lengst frá landi, og einkum verði
lögð áherzla á að friða 50 mflurn-
ar sem mest. Jafnframt verður
ekki gengið til samninga nema til
skamms tíma. Ég fjölyrði ekki
frekar um það, hvernig viðræðum
verður háttað i einstökum atrið-
um, enda verða engir samningar
gerðir án þess að þeir komi til
umræðu og samþykktar Alþingis.
Crslitum ræður, hvort við losnum
frekar og fyrr við erlend fiskiskip
af tslandsmiðum með samkomu-
lagi eða án þess.
Við skulum hafa það til hlið-
sjónar, að erlend fiskiskip hafa á
undanförnum 10 árum veitt frá
40% og allt að 54% af afla
botnlægra fiska á tslandsmiðum.
Það er ekki i raun fyrr en á árinu
1974, að hlutdeild erlendra veiði-
skipa minnkar nokkuð, eða niður i
38.1% en árið 1974 er einmitt
fyrsta heila árið, sem Bretar
veiða hér við land samkvæmt
nýju fiskveiðisamkomulagi og
landhelgisgæzlan hefur getað
einbeitt sér að þvi að stugga Þjóð-
verjum einum út fyrir 50 mflurn-
ar.
Við höfum margvislegra hags-
muna að gæta i viðræðum við
aðra, auk þess meginmarkmiðs
að friða allt 200mflna svæðið fyrir
erlendum fiskiskipum.
Við megum ekki spilla góðum
málstað okkar á Hafréttarráð-
stefnunni og leggja vopn i hendur
þeirra andstæðinga okkar, sem
vilja fá það ákvæði inn i haf-
réttarsáttmálann, að gerðardóm-
ur kveði áum, hvernig veiðum út-
lendinga skuli háttað innan fisk-
veiðilögsögu strandrikjanna, ef
samkomulag næst ekki.
Við verðum einnig að hafa hug-
fast, að við kunnum að hafa hag
af því að stunda veiðar innan
fyrirhugaðrar 200 mflna lögsögu
annarra rikja.
Þá verður að koma skýrt fram i
viöræðum við aðra, að Islending-
ar geta ekkisætt sig við.að erlend
skip séu styrkt til veiða á tslands-
mið og aflinn siðan seldur undir
kostnaðarverði, i samkeppni við
fiskafurðir tslendinga sjálfra.
Engin þjóð getur sætt sig við slika
samkeppni og allra sizt, er um
er að ræða allt að 80% af útflutn-
ingi hennar.
Loks megum við ekki missa
sjónar af þeim viðskiptalegu
hagsmunum, sem við af þvi að fá
samning okkar við Efnahags-
bandalag Evrópu að fullu i gildi,
þótt við látum ekki undan
viðskiptaþvingunum.
Hagnýting hinnar
nýju fiskveiðilögsögu
Rikisstjórnin mun leggja
áherzlu á, að fiskveiðilaganefnd,
er skipuð var að tilhlutan sjávar-
útvegsráðherra til að fjalla um
hagnýtingu islenzku fiskveiðilög-
sögunnar, skili áliti sem fyrst,
Alþingi fjallaði um málið og lög-
gjöf verði samþykkt fyrir árslok.
Við tslendingar eigum að samein-
ast um að móta skynsamlegar
reglur um eigin nýtingu 200 milna
fiskveiðilögsögunnar.
Við verðum að sýna bæði
sjálfra okkar vegna og til að
styrkja stöðu okkar út á við, að
útfærslan sé ekki unnin fyrir gýg
og fiskstofnar eyðist ekki jafnt
eftir að útlendingar eru horfnir af
miðum okkar. Skýrslur um
ástand fiskstofnanna á Islands-
miðum sýna hve brýnt verkefnið
er. Vist er, að ágreiningur er mik-
ill milli landshluta, milli út-
gerðarmanna og sjómanna á mis-
munandi fiskiskipum um
friðunarráðstafanir og eðlilega
skiptingu veiða á miðunum við
landið. Þennan ágreining verður
að leysa, og við verðum að standa
sameinaðir að hagnýtingu mið-
Geir Hallgrimsson
forsætisráðherra.
anna, þannig að við náum
hámarksafrakstri af fiskstofnum
á hverjum tima. An sliks heild-
arsamkomul. getum við með eig-
in aðgerðum eða aðgerðaleysi
leitt bjargarskort yfir landsmenn
i bráð og lengd.
Framvinda landhelgismálsins,
bæði út á við og inn á við, ræður
miklu um lifskjör þjóðarinnar.
Verið getur, að af landsmönnum
verði krafizt meiri kjaraskerð-
ingar en jafnvel hinn mikli efna-
hagsvandi okkar hefur hingað til
gefiö tilefni til. Þá er að taka þvi.
Lokatakmarkinu verður að ná, að
Islendingar einir stjórni og
hagnýti öll fiskimið innan 200
milnanna.
í þeirri baráttu stöndum við þvi
aðeins sterkt að vigi, að við kunn-
um.að fara með stjórn eigin mála
og treysta efnahag okkar, svo að
við séum ekki öðrum háðir.
Þvi næst vék forsætisráðherra
að þróun efnahagsmála á árunum
1974 og 1975. Sagði hann m.a. að
nú virtust horfur á, að þjóðar-
framleiðslan minnkaði um 3 1/2%
á árinu 1975 og vegna versnandi
viðskiptakjara rýrnaði raunveru-
legt verðgildi þjóðarteknanna á
mann um 9%. Þá ræddi forsætis-
ráðherra um aðgerðir I efnahags-
lifinu 1975, sem miðuðu að þvi að
tryggja rekstrargrundvöll at-
vinnuveganna og fulla atvinnu,
auk þess, sem byrðar lágtekju-
manna voru léttar. Þessu næst
vék Geir Hallgrimsson að horfun-
um framundan.
Horfurnar
framundan
Eins og ég hefndi hér áðan hef-
ur þróun þjóðartekna og við-
skiptakjara orðið mun óhagstæð-
ari á árinu 1975 en búizt var við i
upphafi ársins. Þrátt fyrir mikla
aukningu erlendra lána, er nú bú-
izt við að nettógjaldeyrisstaðan
muni versna um 2.500 millj. kr. á
árinu og gjaldeyrisforðinn yrði
þvi aðeins lánsfé. Staða sjávarút-
vegsins er tæp. Þrátt fyrir veru-
legar greiðslur úr Veröjöínunar-
sjóði til frystihúsanna blasir við
þeim taprekstur við rikjandi skil-
yrði og frystideild verðjöfnunar-
sjóðs er tæmd. Ef ytri skilyrði,
svo sem útflutningsverð, batna
ekki, er hér a.m.k. um 2000 millj.
kr. vanda að ræða á ársgrund-
velli.
Flestar greinar fiskveiða eiga
við mikla rekstrarerfiðleika að
etja, ekki sist vegna endurtekinn-
ar oliuverðshækkunar.
Handriti af ræðu minni er skil-
að I hendur þingmanna fyrir sið-
ustu helgi. Siðan hefur það gerzt
að fiskiskipum er stefnt i höfn, ef
fiskverð er ekki hækkað enn um
a.m.k. milljarð á ársgrundvelli,
og sjóðakerfi sjávarútvegs
endurskoðað.
Sú endurskoðun er i gangi og á
að ljúka fyrir 1. des. n.k. Brýna
nauðsyn ber til að gera róttækan
uppskurð á sjóðakerfinu, en að
svo miklu leyti, sem breytingar,
er i kjölfar fara, leysa ekki tekju-
skiptingarvandamál sjávarút-
vegsins, verða menn að viður-
kenna þá staðreynd, að aðrir fjár-
munir eru ekki til en þeir, sem út-
flutningsverð segir til um á hverj-
um tima. Kröfur bæði innan og
utan sjávarútvegs verða við það
að miðast.
Á þessum vettvangi er ekki
kostur að fjalla itarlega um þann
mikla vanda, sem sjávarútvegur-
inn á nú við að striða.
Rikisstjórnin telur það grund-
vallarskilyrði að leysa þennan
vanda.
Ekki virðast horfur á þvi, að
viðskiptakjör muni fara batnandi
á næstunni. Þótt vonir standi til
þess, að verðlag afurða þeirra út-
flutningsgreina, sem tæpast
standa um þessar mundir, fari
hækkandi og rétti hag þeirra á
næstu misserum, er jafnframt við
þvi að búast, að innflutningsverð
hækki, svo þessi vinningur eyðist
frá sjonarmiði þjóðarbúsins i
heild.
Efnahagsástandið i heiminum
vekur ekki bjartsýni. Margvis-
legir erfiðleikar hafa tafið endur-
bata I efnahagsmálum umheims-
ins. Islendingar geta þvi ekki bú-
ist við búhnykk á næsta ári vegna
bættra ytri skilyrða.
Þegar vandi næsta árs er met-
inn, virðist f bezta falli hægt að
búast við óbreyttum þjóðartekj-
um á mann. í þeirri þröngu stöðu,
sem þjóðarbúið er I um þessar
mundir, hljótum við að taka mið
af þessum horfum i öllum okkar
ákvörðunum. Ef treysta á stöð-
una út á við, verður það að gerast
með þvi að draga úr þjóðarút-
gjöldum.
Markmið efna-
hagsstefnu 1976
Helztu markmið stefnu rikis-
stjórnarinnar i efnahagsmálum á
næstu misserum eru:
Að draga verulega úr viðskipta-
hallanum strax á næsta ári.
Að hægja mikið á verðbólgu-
hraðanum frá þvisem verið hefur
á þessu ári.
Að tryggja fulla atvinnu i landinu.
Viðskipta jöfnuð-
urinn 1976
Hinn mikli halli þjóðarbúsins út
á við hefur ekki aðeins stóraukið
greiðslubyrði þess og dregið úr
efnahagslegu öryggi, heldur liður
brátt pö þvi, að frekari greiðslu-
halli verði ekki fjármagnaður
með skynsamlegum kjörum.
Stefna verður að þvi marki, að
viðskiptahallanum verði eytt á
næstu þremur til fjórum árum.
Að öðrum kosti verður hvorki
unnt að halda áfram eðlilegri
fjármögnun né standa við
greiðsluskuldbindingar út á við.
Jafnvel þótt þessu marki verði
náð, yrðu erlendar skuldir ís-
lendinga engu að siður komnar
upp I 50% þjóðarframleiðslunnar
i lok áratugsins, og greiðslubyrð-
in yrði þá um 20% af heildar-
gjaldeyristekjum.
A næsta ári virðist, i samræmi
við þetta, varla unnt að stefna
lægra en svo, að viðskiptahallinn
fari niður I 6% af þjóðarfram-
leiðslu, en það er um 6.000 til 7.000
millj. kr. lægri halli en horfur eru
á taldar á þessu ári.
Traust greiðslustaða landsins
er forsenda fjárhagslegs sjálf-
stæðis þjóðarinnar og valfrelsis I
utanrikisviðskiptum auk þess,
sem hún er undirstaða þess að
okkur takist að afla lánsfjár til
framfara i framtiðinni.
Atvinnuóstand
Fram til þessa höfum við búið
viö fulla atvinnu, þrátt fyrir
alvarlegt atvinnuleysi i flestum
öðrum rikjum heims. Að nokkru
leyti stafar þetta af þvi, að brugð-
ist hefur verið við versnandi við-
skiptakjörum með þvi að ganga á
gjaldeyrisforðann ogmeð skulda-
söfnun erlendis, sem haldið hefur
uppi innlendri eftirspurn, þrátt
fyrir minnkandi tekjur. Svigrúm-
ið til þess að halda slikri stefnu
áfram er hins vegar á þrotum.
Samdráttur innlendrar neyzlu
og fjárfestingar i þvi skyni að
leiðrétta viðskiptahallann við út-
lönd, getur hér á landi eins og
annars staðar haft i för með sér
minnkandi eftirspurn eftir vinnu-
afli. Afleiðingarnar fyrir atvinnu-
stigið i landinu ráðast hins vegar
mjög af stefnunni i launamálum
og viðleitninni til þess að varð-
veita samkeppnishæfni atvinnu-
veganna. Gagnkvæmur skilning-
ur I þessum efnum milli rikis-
valds, launþegasamtaka og
vinnuveitenda getur ráðið úrslit-
um um það, hvort hægt verði að
draga verulega úr greiðslu-
hallanum út á við án þess að
stofna atvinnuöryggi i hættu. Við
verðum að finna þá leið, sem i
senn tryggir fulla atvinnu og
óumflýjanlega aðlögun að gjör-
breyttri efnahagsstöðu.
Þessu næst ræddi forsætisráð-
herra um verðþróunina að undan-
förnu, en vék næst að atvinnu-
ástandinu.
Kjaramdlin 1976
Kjarasamningarnir, sem tók-
ust hinn 13. júni s.l., báru þvi
vitni, að verkalýðshreyfingin
skilur nauðsyn þess að draga
samtimis úr þjóðarútgjöldunum
og hraða verðbólgunnar.
Þjóðin öll stendur nú andspænis
þvi vandasama verkefni að ráða
kjaramálum sinum fyrir næsta ár
farsællega til lykta. Nú riður á að
tapa þvi ekki, sem áunnizt hefur.
En vissulega eru aðstæður erfiö-
ar.
Likur benda til, að kaupmáttur
ráðstöfunartekna heimilanna
lækki I árum 16-17% frá fyrra ári.
Fyrir þessari lækkun eru tvær
meginástæður. Annars vegar
munu þjóðartekjur lækka i ár um
8-9%. Hins vegar jókst kaupmátt-
ur tekna og útgjöld heimilanna
um 9% á árinu 1974, þótt þjóðar-
tekjur stæðu i stað. 1 ár hafa met-
in þvi jafnazt.
Horfur um hag þjóðar-
búskaparins eru nú þannig, að
kjaraákvarðanir fyrir næsta ár
geta aðeins miðazt við það að
tryggja núverandi rauntekjur
heimilanna og fulla atvinnu.
Þetta verður bezt gert með þvi að
ákveða nú hóflegar kjara-
brey.tingar, sem virða þau tak-
mörk, sem þjóðarbúinu eru sett,
og miða að þvi að draga úr verð-
bólgunni.
Vitað er, að enn eru ekki komn-
ar fram verðhækkanir af eldra
innlendu tilefni og erlendar verð-
breytingar munu óhjákvæmilega
hafa áhrif á verðlagið hér á landi
á næstu mánuðum. Það er skoðun
Framhald á bls. 3