Tíminn - 24.10.1975, Blaðsíða 7

Föstudagur 24. október 1975.
TÍMINN
7
Ólafur Jóhannesson viðskiptardðherra í útvarpsumræðunum:
„Getum ekki haldið áfram
að lifa um efni fram"
„Við verðum að hægja á ferðinni, án þess verður þeim markmiðum, sem sett eru
um minni verðbólguhraða og bætta stöðu út á við ekki náð.”
Forsætisráðherra hefur i
stefnuræðu sinni gert grein fyrir
þvi, hver verða muni aðal stefnu-
mið stjórnarinnar á næstunni.
Eru þau þessi:
„Að draga úr viðskiptahallan-
um,
Að hefta verðbólguhraðann,
Að tryggja fulla atvinnu.
Ég er þessu að sjálfsögðu sam-
mála og tel ekki ástæðu til að
endurtaka röksemdir fyrir þess-
ari stefnumörkun, né heldur
rekja tölur um efnahagsástandið.
Þær hafa verið birtar. Hér er
heldur ekki i sjálfu sér um neina
nýja stefnu hjá stjórninni aö
ræöa. Þetta eru stefnumið, sem
höfð voru i huga og fest voru á
blað við myndun núverandi
stjórnar, en þá varð að snúast við
vandamálum, sem enga bið
þoldu, og þá fyrst og fremst við
vanda útflutningsatvinnuveg-
anna, en styrkt staða þeirra
miðaði að þvi að tryggja atvinnu-
ástandiö. Má og segja að þvi
marki hafi verið náð, að tryggja
fulla atvinnu, þegar undan eru
skilin staðbundin áhrif af völdum
togaraverkfalls. Hins vegar hefur
ekki tekizt að ná þvi marki, sem
stefnt var að varðandi hemlun á
verðbólgu og viðskiptajöfnuð við
útlönd. Verðlagsþróunin hefur
orðiðönnur og óhagstæðari en bú-
izt var við, og viðskiptahallinn
hefur orðið meiri en áætlað var.
Við höfum eytt
meira en aflað var
Hin óhagstæða framvinda i
þessum efnum á sér ýmsar
orsakir og skýringar. Þar er að
sumu leyti um óviðráðanlegar
ástæður að ræða, svo sem versn-
andi viðskiptakjör, sem hafa orð-
iö stórum óhagstæðari en reiknaö
var með. Verðlagsþróunin á
einnig rætur að rekja til aðgeröa,
sem óhjákvæmilegt þótti að gera
til styrktar útflutningsatvinnu-
vegunum og þar með til að
tryggja fulla atvinnu, og á ég þar
fyrst og fremst við gengisfelling-
ar. Þjónustufyrirtæki hafa fengið
miklar hækkanir til þess að af-
stýra hallarekstri, greiða upp
skuldahala og halda i horfi um
framkvæmdir. Hið opinbera,
bæði riki og sveitarfélög, hafa
haldið uppi miklum framkvæmd-
um, að of miklu leyti fyrir lánsfé.
Hefur það auðvitað stuðlað að at-
vinnuöryggi, en haft I för með sér
versnandi stöðu út á við og ýtt
undir þenslu fram yfir það, sem
heppilegt var. Siðast enn ekki sizt
má svo nefna það, sem e.t.v. er
mergurinn málsins, að við höfum
eytt meiru en aflað var. Hér er
um að ræða keðju og keðju-
verkanir. Um það skal ég ekki
orðlengja frekar. Það er kannski
úr þvi, sem komið er, fyrst og
fremst viðfangsefni fræðimanna.
Vandinn væri minni
nú, ef tillögunum
1974 heföi verið
fyigt
Það stoðar oftast litið að sakazt
um orðinn hlut. En auðvitað eiga
menn að læra af reynslunni. Og
það verður enginn minni maður
af þvi að viðurkenna mistök. Og
ég viöurkennihreinskilnislega, að
. okkur hefur ekki tekizt að ná
þeim tökum á efnahagsmálum,
sem æskilegthefði verið og að var
stefnt. Ég hef enga löngun til að
skjóta mér undan ábyrgð i þvi
efni. En ætli það verði ekki æði
margir að játa á sig skilnings-
skort i þessum efnum. Það heföi
margt getað betur farið, ef menn
hefðu viljað snúast við fyrir-
sjáanlegum vanda, og afkomu-
breytingum i tæka tið. Vandinn
hefði verið minni nú, ef menn vor-
ið 1974 hefðu viljað fallast á að at-
huga þau úrræöi, sem ég þá benti
á og beitti mér fyrir og látiö
þjóðarhagsmuni ráða i stað
flokkadrátta. En sleppum þvi.
Hér erhvorki timi né ástæða til að
rifja upp þá sögu.
Getum ekki keyrt
áfram á sama hraða
Nú er aðalatriðið, að menn
horfist i augu við staðreyndir —
að menn viðurkenni veruleikann.
Staðreyndin er sú, að við getum
ekki haldið áfram að lifa um efni
fram, að við getum ekki keyrt
áfram á sama hraða og að undan-
förnu. Við verðum að hægja á
ferðinni og skipta i lægri gir. An
þess verður þeim markmiðum,
sem sett eruum minni verðbólgu-
hra ða og bætta stöðu út á við ekki
náð. En i þeim efnum verður lika
að fara með gát og forðast stökk-
breytingar, svo að atvinnuöryggi
sé ekki stefnt i augljósa hættu.
Hér verður áreiðanlega vandþætt
meðalhófið. Það verður að játa,
að það er ekki auðgert að stefna
að og ná öllum þessum þrem
markmiðum i senn. En hér er
ekki lengur um neitt val að ræða,
þvi að óbreyttur verðbólguhraði
og vaxandi viðskiptahalli myndu
leiða til stöðvunar i atvinnu-
rekstri og atvinnuleysis innan tið-
ar.
Aðhaldssemi
nauðsynleg
Það er þvi óhjákvæmilegt að
beita aðhaldssamari stefnu I
fjármálum og á efnahagssviðinu
en að undanförnu. Það er ekkert
fagnaðarerindi, en það er betra
að lita raunsætt á hlu'tina en að
blekkja sjálfan sig. Og vissulega
eru talsverðar aðhaldsaðgeröir
þolandi, takist jafnframt að
tryggja atvinnuöryggi. Stefnumið
nr. 3 mun þvi aðeins nást, að lag-
færingar verði á verðbólguhraða
og viðskiptahalla.
Þau meginverkefni, sem nefnd
hafa verið, verða að ganga fyrir
öllu öðru. Stefna stjórnarinnar og
Alþingis á öðrum sviðum hlýtur
að mótast af þeim. Það þarf
mönnum að vera ljóst, þvi að
menn verða að vera við þvi búnir
að leggja sitthvað i .sölúrnar i
svipinn til þess að áðurnefndum
markmiðum verði náð. En það er
þess virði, þegar horft er fram á
veginn.
Athuga þarf
tekjuskiptinguna
Það er mikilvægt, að þessi
stefna mæti skilningi þjóðarinn-
ar, og þá ekki hvað sizt aðila
vinnumarkaðarins og annarra
þeirra aðila, sem sérstaklega
móta verðlagsþróun i landinu.
Það riður á miklu, að þessi
sjónarmið séu höfð i huga við
gerð þeirra kjarasamninga, sem
yfir standa og fram undan eru.
Þar er um viðkvæm mál að ræða,
eins og á stendur, og verður þar
til að koma gagnkvæmur
skilningur og góður vilji. Það þarf
að grandskoða tekjuskiptinguna i
þjóðfélaginu meö opnum augum
og af fullri sanngirni. Það þarf að
lita á rauntekjur manna, hvort
sem þær liggja i augum uppi eða
eru kannski i skugga.
Hið opinbera — i viðtækustu
merkingu — verður lika að leggja
sitt af mörkum. Það þarf að
draga Ur sinum kröfum, en þá
verður einnig að stilla þeim kröf-
um i hóf, sem til þess eru gerðar.
Á hagsældartimum hafa menn
e.t.v. stundum verið of raunsnar-
legir i útgjöldum og fjár-
veitingum — i eyðsluaf almanna-
fé. Það kann að mega finna ein-
hverja pósta i fjárlögum, sem
draga má úr eða fella niður, án
þess að stór skaði hljótist af. Það
verður nú hlutverk fjárveitinga-
nefndar að fara þar i rækilega
eftirleit.
Ég held að við þurfum að
hverfa frá þvi að reyna að leysa
slvanda atvinnuveganna, með þvi
alltaf að skrúfa upp á við. Ég
held, að við ættum að reyna að at-
huga að vinda ofan af — reyna að
draga úr eða létta á ýmsum
kostnaðarliöum atvinnuveganna.
Þá vandförnu leið þurfa
kunnáttumenn að þrautkanna á
næstunni.
ólafur Jóhannesson,
dómsmálaráöherra.
Kjaramálin
Kjaramálin eru i deiglunni. Við
eigum öll mikið undir þvi, að á
þeim finnist farsæl og raunsæ
lausn. Að þvi mun rikisstjórnin
vinna eftir þvi sem i hennar valdi
stendur. En i þessu sambandi vil
ég sterklega vara við þvi, að
menn freistist til að gripa til
ólögmætra aðgerða i sambandi
við kjaramál eða verðákvarðan-
ir. Slik vinnubrögð munu ekki
vekja samúð og kunna aldrei
góðri lukku að stýra.
Landhelgismálið
Landhelgismálið verður áreið-
anlega i brennidepli á næstunni.
Um það efni get ég á þessu stigi
að mestu visað til greinargerðar
forsætisráðherra.
Fiskveiðilandhelgin hefur verið
færð út i 200 sjómilur. Sú ákvörð-
un var að okkar mati tekin af
óhjákvæmilegri nauðsyn. En
þessi útfærsla hefur ekki verið
viðurkennd af öðrum þjóðum. t
lengstu lög verður að vona, að
langflest riki viðurkenni hana i
verki, og að innan skamms feti
ýmsar aðrar þjóðir I fótspor okk-
ar, veröi dráttur á þvi, að sam-
komulag náist á Hafréttarráð-
stefnunni um alþjóðalög á þessu
sviði. En eins og er, rikir óvissa
um viðbrögð nokkurra þjóða
gagnvart 50 milunum, þegar
bráðabirgðasamkomulag um þær
fellur úr gildi. Um þessi málefni
hefur rlkisstjórnin talið sjálfsagt
að eiga viðræöur við aðrar þjóðir,
sem eftir hafa óskað. Það hefði
naumast verið stætt á þvi fyrir
Island, að neita þvi aö ræða þessi
mál við aðrar þjóðir. Hitt er ann-
að mál og óséð nú, hvort slikar
viðræður leiða til nokkurs sam-
komulags. Vanhugsaðar yfirlýs-
ingar brezkra stjórnmálamanna
eru óliklegar til að greiða fyrir
þvl. En ég fyrir mitt leyti tel rétt
að sjá,hvað fram kemur i þessum
viðræðum.
Samkomulag er
útilokað, nema litið
sé með sanngirni á
aðstæður okkar
Ég dreg ekki i efa að i raun og
veru vilja allir tslendingar hið
sama i þessu máli, þ.e. að fiski-
mið á landgrunni tslands lúti
óskoruðum yfirráðum Islendinga.
Ég held, að við ættum að spara
allar getsakir i garð hver annars
um þetta, auk þess sem slikt get-
ur gefið viðmælendum okkar vill-
andi hugmyndir um viðhorf
manna. Hitt er annað mál, að
menn geta haft mismunandi trú á
þvi, hvaða aðferðsé vænlegust til
að ná settu marki. Ég tel, að
nokkuð sé gefandi fyrir friðsam-
lega og vinsamlega lausn þessar-
ar deilu. Ég álit það farsælla fyrir
þjóðina en að búa við
fjandskap grannrikja, sem við
höfum öldum saman átt sam-
skipti við. Það er mikils virði
fyrir ísland að eiga sem viðast
vinum að mæta. Þess vegna er ég
samþykkur þeim sjónarmiðum,
sem sett eru fram af forsætisráð-
herra. Hitt er ljóst, að eins og
ástandið er, sbr. skýrslu Haf-
rannsóknastofnunarinnar, höfum
við litið að láta. Og samkomulag
er útilokað nema litið sé með
fyllstu sanngirni á aðstæður okk-
ar. Ógnanir erlendra orðháka
breyta þar engu um. Ég hef verið
þeirrar skoðunar, að hér ættum
viö að flýta okkur hægt og gefa
okkur nægan tima til að skoða allt
málið vandlega.
Rökin eru okkar
megin
Ég tek undir þau orð forsætis-
ráðherra, að I viðræðum við aðrar
þjóðir höfum við réttinn og rökin
okkar megin. Ég undirstrika sér-
staklega þau orð hans, að i
hugsanlegu bráðabirgðasam-
komulagi verði einkum lögð
áherzla á að friða 50 milurnar
sem mest fyrir veiðum út-
lendinga, og auðvitað helzt alger-
lega.
Það er ekki alltaf nóg að hafa
réttinn sin megin, þegar um sam-
skipti milli þjóða er að ræða.
Réttur og vald eiga þar ekki alltaf
samleið. Valdið þjónar ekki alltaf
réttinum og stundum verður
rétturinn að vikja fyrir valdinu.
Það er ljóst, að ef ekkert sam-
komulag tekst, verður sambúð
stirö við tilteknar þjóðir, og verð-
um við þá að taka þvi með þeim
afleiðingum, sem þar af kunna að
fljóta.
Hins vegar vil ég ekki á þessu
stigi — þrátt fyrir hótanir — gera
þvl skóna sem sjálfsögðum hlut,
að við verðum beittir ofbeldi, þó
að samkomulag takistekki. Það á
eftir að skýrast, ef til kemur. En
ef svo fer, að til átaka kemur, þá
verða það ekki yfirlýsingar okkar
og svardagar nú, sem úrslitum
ráða, heldur þrautseigja, sterkar
taugar og vaskleiki okkar land-
varnarmanna og öll þeirra að-
staöa. Hverju, sem fram vindur,
skulum við þvi kappkosta að búa
þá sem bezt i stakk, og við skulum
ekki tala af léttúð um þær hættur,
sem þeirra gætu beðið.
Þó að þau málefni, sem ég hefi
hér drepið á, verði efst á blaði á
næstunni, verður auðvitað jafn-
framt unnið að margháttaðri
lagasetningu og endurbótum á
löggjöf, og þá auðvitað helzt
þeim, sem ekki hafa aukin útgjöld
i för með sér. Má þar t.d. nefna
löggjöf um hagnýtingu fiskimið-
anna, sem er mjög aðkallandi,
eins og á stendur, og við megum
meö engu móti heykjast á að
setja.
Skýrsla Hafrannsóknastofn-
unarinnar er okkur alvarleg
áminning. Þá áminningu megum
við ekki láta sem vind um eyru
þjóta. Rányrkja á miðunum má
ekki eiga sér stað. Hún er ekki
lengur afsakanleg, þvi að nú eig-
um við kunnáttumenn til að leið-
beina okkur. Hagnýtingu þessara
náttúr-auðlinda okkar, fiskimið-
anna, þarf að byggja á þekkingu.
Við þurfum lika alvarlega að fara
að hugsa um fiskrækt. Með auk-
inni þekkingu og tækni kunna að
opnast þar leiðir, sem menn hing-
að til hafa aðeins séð I draumi.
Væntanleg
frumvörp
Af væntanlegum frumvörpum,
er fjalla um málefni, sem eru i
minum verkahring, skal ég að-
eins nefna þessi:
Frumvarp til laga um breyt-
ingu á umferðarlögum. Fjallar
það fyrst og fremst um skráningu
ökutækja, og eiga hinar nýju regl-
ur að gera hana auðveldari i
framkvæmd og þar með ódýrari.
Frumvarp um breytingu á
hegningarlögum, sérstaklega um
reynslulausn fanga, og eru reglur
um það efni nokkuð rýmkaðar.
Frumvörp um breytingu á
réttarfarslögum og dómstóla-
kerfi. Eru þau frumvörp samin
af nefnd, sem skipuð var 6. októ-
ber 1972 til að endurskoða dóm-
stólakerfi landsinsá héraðsdóms-
stiginu og gera tillögur um,
hvernig breyta megi reglum um
málsmeðferð i héraði til að af-
greiðsla yrði hraðari. 1 frumvörp-
um þessum verður um að ræða
allumfangsmiklar breytingar.
Geri ég ráð fyrir, að Alþingi vilji
gefa sér góðan tima til að skoða
þær, enda kunna þær sumar að
hafa nokkurn kostnaðarauka i för
meö sér.
Frumvarp til laga um skotvopn
og skotfæri. Nýjar og fyllri reglur
um það efni eru nauðsynlegar.
Það er orðið óeðlilega mikið af
skotvopnum iumferð. Getur staf-
að hætta og umgengnisspjöll af
óvarlegri meðferð þeirra. Þar um
þarf þvi að setja strangari regiur.
Af frumvörpum, er lúta að við-
skiptamálefnum, vil ég sérstak-
lega nefna: Hlutafélagalög,
sparisjóðalög, verðgæzlulög og
lög um afborgunarkaup.
Vanda þarf
f járlagagerð
Venju samkvæmt munu störf
Alþingis á næstunni og allt fram
til jóla snúast að miklu leyti um
fjárlagasetningu. Þar sem sér-
stakar fjárlagaumræður fara
fram innan skamms, skal ég ekki
ræða það efni hér. Vil aðeins
segja, að fjármál rikisins eru nú
að minum dómi éitt veigamesta
vandamálið. Verður þvi að þessu
sinni að vanda vel til fjárlaga-
gerðar. Þar þarf að sýna mikla
gætni og aðhald. Það er nauðsyn-
legt að halda þannig á málum, að
staða rikissjóðssé styrkt. Það er i
rauninni fjórða ófrávikjanlega
stefnumiðið. Fjölyrði ég eigi
fremur um það.
íslendingar aldrei
færari en nú að
mæta andbyr
Þó að nauðsynlegt sé að fylgja
aðhaldssamri stefnu á næstunni,
og þó að við sé að etja erfiðleika á
vissum sviðum efnahagslifsins.
er engin vá fyrir dyrum. Þessi orð
eru sögð i trausti þess, að stöðvun
fiskiskipaflotans verði aðeins
stundarfyrirbæri. Islendingar
hafa i rauninni sjaldan eða aldrei
verið færari um það, að mæta
nokkrum mótbyr en einmitt nú. Á
undanförnum árum hafa orðið
hér stórstigari framfarir en áður
eru dæmi til. Þá stórfelldu at-
vinnuppbyggingu, er átt hefur
sér stað viðs vegar um landið, má
nánast kalla atvinnubyltingu.
Þeirri uppbyggingu er haldið
áfram. Þá vorum við svo gæfu-
samir að færa fiskveiðilandhelg-
ina út i 50 milur á réttum tima.
Sjálfsagt má segja, að við höfum
farið full hratt á sumum sviðum.
Þess vegna hafa farið um okkur
nokkrir vaxtarverkir. En án
framvindu og framfara undan-
genginna ára, hefði ástand allt
verið hér erfiðara. Vegna þess
hversu við erum i stakk búnir, er
engin þörf að kvarta. þó að við
siglum i svolitlu mannrauna-is-
hrafli um skeið. Og þess vegna er
engi ástæða til að mögla, þó að
við verðum um sinn að draga úr
ökuhraðanum, og örlitil töf verði
á framsóknarleið okkar."