Tíminn - 01.11.1975, Blaðsíða 7

Laugardagur 1. nóvember 1975.
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Kitstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gísia-
son. Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur f Aðalstræti 7, sfmi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
Hiaðaprent H.f.
Ásakanir í garð
stjórnmálamanna
Um þessar mundir heyrast oft þungar ásakanir i
garð stjórnmálamanna. Þeim er borið á brýn, að
þeir hafi ekki snúizt nógu fljótt við efnahags-
vandanum og eigi þvi verulega sök á þvi, hvernig
komið sé. Ástæðan sé m.a. sú, að þeir hafi verið að
láta undan alls konar þrýstihópum.
Ef talað er tæpitungulaust um þessi mál, fela
þessar ásakanir það i sér, að stjórnmálamenn hafi
ekki gripið nógu fljótt til kjaraskerðingar og sam-
dráttar og tryggt þannig betri viðskiptajöfnuð út á
við og minni skuldasöfnun. Þá væri staðan hag-
stæðari i þessum efnum en hún nú er. Til þess að
skýra þessi mál er nokkur söguleg upprif jun nauð-
synleg.
Vinstri stjórnin, sem kom til valda á miðju ári
1971, tók við batnandi viðskiptaárferði. Þetta hélzt
nokkurn veginn fram i ársbyrjun 1974. í árslok
1973 var gjaldeyrisstaðan mjög hagstæð. Atvinnu-
vegirnir hafa sjaldan búið við hagstæðari afkomu
en á árinu 1973. Þessi árangur náðist, þrátt fyrir
stórauknar framkvæmdir, sökum hinna hagstæðu
viðskiptakjara. Þetta breytist svo skyndilega á
fyrra helmingi ársins 1974. Viðskiptakjörin fóru að
versna og hefur það haldizt stöðugt siðan. Við það
bættust svo hinir óraunsæju kjarasamningar i
febrúar 1974. Vinstri stjórnin sá strax að hverju
stefndi. Að frumkvæði Ólafs Jóhannessonar lagði
hún fram i mai 1974 frumvarp, sem fól i sér að
verulegu leyti ógildingu kjarasamninganna frá þvi
i febrúar. Hefði verið fallizt á þær tillögur, væri
efnahagsástandið nú allt annað. Þvi miður brá
þáv. stjórnarandstaða fæti fyrir þetta frumvarp,
ásamt meirihluta þingmanna Samtakanna.
Vinstri stjórnin reyndi samt að hamla gegn fyrir-
sjáanlegum erfiðleikum atvinnuveganna, m.a.
með bindingu kaupgjaldsvisitöiunnar. Þeirri
stefnu hefur núv. stjórn fylgt. Þvi er nú talsverð
kjaraskerðing komin til sögu, en samkvæmt kenn-
ingum ýmissa þeirra, sem nú deila mest á stjórn-
ina, hefði hún þurft að verða meiri. Þessum
ásökunum er þvi að svara, að stjórnin hefur lagt
áherzlu á að tryggja næga atvinnu og vinnufrið, og
að spádómar hagfræðinga, einkum erlendis, hafa
yfirleitt gengið i þá átt, að hér væri aðeins um
stundarkreppu að ræða og að efnahagsástandið
myndi brátt lagast aftur. Illu heilli er nú komið i
ljós, að þessar spár hafa verið of bjartsýnar.
Vegna þeirra, sem halda þvi fram, að betra
hefði verið að gripa til róttæks samdráttar og mik-
illar kjaraskerðingar, er ekki ófróðlegt að rifja
upp reynsluna frá kjörtimabilinu 1967-1971, þegar
slikum aðgerðum var beitt. Þessi stefna leiddi
bæði til stórfellds atvinnuleysis og stórfelldari
verkfalla en dæmi eru um hér á landi. ísland setti
þá heimsmet i verkföllum og a.m.k. Evrópumet i
atvinnuleysi. Þá töpuðust 700 þús. vinnudagar
vegna verkfalla og 1300 þús. vinnudagar vegna at-
vinnuleysis samkv. skýrslum kjararannsóknar-
nefndar. i kjölfar þessa fylgdi stórfelldur land-
flótti. Jafnhliða þessu átti sér stað þrefalt til fjór-
falt meiri dýrtiðarvöxtur en i öðrum löndum Vest-
ur-Evrópu. Ekkert var gert til að byggja upp
skipaflotann eða fiskiðnaðinn á þessum árum.
Þeir, sem vilja fá slikt ástand aftur, geta áfellzt
núv. rikisstjórn fyrir að hafa ekki farið inn á þessa
braut. Framsóknarmenn taka fúslega á sig sinn
hluta þeirrar ábyrgðar, að það hefur ekki verið
gert. Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Trudeau grípur til
róttækra aðgerða
Takmarkar hækkanir á kaupi og verðlagi
Trudeau
FYRIR rumu ári vann
Frjálslyndi flokkurinn i
Kanada einn mesta sigur sinn
i kosningum. Þessi sigur var
fyrst og fremst þakkaður
Trudeau forsætisráðherra.
Fyrir kosningarnar hafði
flokkurinn verið i minnihíuta á
þingi og rikisstjórn hans orðið
að leita stuðnings flokks
nýdemókrata, þegar um
deilumál var að ræða.
Trudeautaldfþetta ástand svo
ótryggt, að hann rauf þingið i
þeirri von, að flokkur hans
fengi meirihluta i kosningun-
um. Þessi von hans rættist.
Flokkurinn fékk um tuttugu
atkvæða meirihluta á þingi og
varð þetta miklu meiri sigur
en yfirleitt hafði verið spáð
fyrirfram.Menn þóttust þvi sjá
fyrir að Trudeau myndi sitja
fastur i sessi sem forsætis-
ráðherra fimm næstu árin, ef
ekki kæmi neitt sérstakt fyrir
hann.
Það þykir nú komið i ljós, að
Trudeau hafi efnt til kosninga
á réttum tima og úrslit
kosninganna mundu verða
önnur nú en fyrir ári. Efna-
hagsástandið hefur
hriðversnað á flestum sviðum
á þeim tima, sem liðinn er frá
kosningunum. Verðbólga
hefur mjög aukizt og atvinnu-
leysi einnig. Þegar gengið var
til kosninga i fyrra, rikti yfir-
leitt sú bjartsýni, að efnahags-
ástandið myndi brátt lagast
aftur og var það ekki sizt
byggt á spám um efnahags-
bata i Bandarikjunum á árinu
1975. Þær spár hafa ekki rætzt.
í Kanada hafa afleiðinarnar
orðið þær, að ástandið hefur
stórversnað. Rúmlega 7%
vinnufærra manna eru á at-
vinnuleysisskrá og verðbólgan
nálgast það að hún svari til
15% vaxtar á ári. Það er nær
helmingi meiri verðbólgu-
vöxtur en stjórnin hafði stefnt
að.
Fyrir réttum tveimur
mánuðum baðst fjármála-
ráðherrann, John Turner,
lausnar, og skapaöi þaö
Trudeau aukinn stjórnmála-
vanda. Turner færði opinber-
lega fram persónulegar
ástæður fyrir lausnarbeiðni
sinni, en yfirleitt var þó
ástæðan talin önnur. Turner
var lika óspar á að segja
kunningjum sinum frá þvi, að
hann væri ekki samþykkur
fjármálastefnu stjórnarinnar.
M.a. teldi hann þörf meiri
sparnaðar og gætni. Blaða-
menn rifjuðu það upp, að
þegar Trudeau var fyrst
kosinn formaður Frjálslynda
flökksins, hafði Turner verið
helzti keppinautur hans.
Sumir þeirra gizkuðu þvi á, að
Turner væri að draga sig i'hlé
I þeim tilgangi að geta keppt
við Trudeau að nýju, ef
stjórninni hlekktist á vegna
efnahagsvandans.
Við þetta bættist svo, að
bæöi fylkiskosningar og auka-
kosningar til sam-
bandsþingsins leiddu i ljós, að
kjósendurvoru óánægðir með
stjórnina. Einkum leiddu úr-
slitin i ljós, að flokkur ný-
demókrata ætti vaxandi fylgi
að fagna. Flokkurinn fer nú
með stjórn i þremur fyikjum
og fékk nýlega til viðbótar
oddaaðstöðu á fylkisþinginu i
Ontario, sem oft er talið
mikilvægast fylkjanna, þvi að
þar eru höfuðstöðvar iðnaðar-
framleiðslunnar f landinu.
Mest pólitiskt áfall fyrir
Trudeau urðu þó úrslit auka-
kosningar i Montreal fyrir
skömmu. Þar var efnt til
aukakosninga vegna fráfalls
þingmanns i kjördæmi, sem
hafði verið talið öruggt vigi
Frjálslynda flokksins. Fram-
bjóðandi flokksins varmaður,
sem Trudeau hafði mikla trú
á, Pierre Juneau, en Trudeau
hafði skömmu áður skipað
hanri ráðherra yfir stjórnar-
deild, sem á að vinna að
bættri sambúð milli fólks af
frönskum og brezkum ættum i
Kartada Orslitin urðu þau, að
Juneau féll og varð þá jafn-
framt að leggja niður
ráðherradóm. Þótt þessi úrslit
væru mikill ósigur fyrir hann,
þóttu þau raunar enn meiri
ósigur fyrir Trudeau.
TRUDEAU hefur af öllu
þessu dregið þær ályktanir, að
timi væri kominn til athafna,
ef hann og flokkur hans ætti að
rétta álit sitt að nýju. Ber-
sýnilegt væri, að kjósendur
krefðust róttækra aðgerða. 1
kosningabaráttunni i fyrra,
hafði Stanfield, foringi Ihalds-
flokksins, látiö á sér skilja, að
nokkurt eftirlit með verðlagi
og kaupgjaldi gæti orðið óhjá-
kvæmilegt vegna efnahags-
ástandsins. Trudeau tók þessu
fjarri þá. Nú taldi hann hins
vegar nauðsynlegt að fara
inn á þessa braut. Hann lagði
fram róttækar tillögur, sem
eru miðaðar við það, að gilda i
þrjú ár. A þeim tima verður
stefnt að þvi, að kaup hækki
ekki yfir 8% á fyrsta árinu 6%
á öðru árinu og 4% á þvi
þriðja. Þó mega þessar
hækkanir verða meiri, ef
þjóðartekjur aukast umfram
visst mark. Sett verður há-
mark á hærri laun á þann
hátt að engin laun mega hækka
meira en 2400 dollara á ári. Þá
verður tekið upp strangt
verðeftirlit með öllum stærri
fyrirtækjum og fá þau ekki að
hækka verðlag nema gildar
ástæður séu fyrir hendi. Þá
verður tekið upp strangt eftir-
lit með ýmsum aukagreiðsl-
um, arði af hlutabréfum,
o.s.frv. Jafnframt er gert ráö
fyrir hömlum og aðhaldi á
mörgum fleiri sviðum. Tak-
markið er að rikisvaldið geti
náð þeim tökum á efnahags-
þróuninni, að hægt verði að
halda veröbólgunni innan hóf-
legra marka.
ENGINN efi er á þvi, aö
Trudeau fær þingið til að
fallast á tillögur sinar. Hitt
þykir hins vegar ljóst að það
verður ekki vandalaust að
framfylgja þeim. Mikiðveltur
á þvi, að verkalýöshreyfingin
sætti sig við þær, en hún hefur
þegar látið i ljós, að ekki sé
gert ráð fyrir nógu ströngum
verðlagshömlum. Þá er veru-
leg hætta á skæruverkföllum.
jafnvel þótt forusta verka-
lýðshreyfingarinnar gangi til
móts við fyrirætlanir
stjórnarinna'-. Maður sá sem
Trudeau hefur skipað sem
yfirmann þeirrar stofnunar,
sem á að hafa framkvæmd
allra þessara mála með hönd-
um, hefur látiö svo ummælt.
að hér velti mest á þvi, hvort
þjóðin vilji styðja þessar að-
gerðir, þvi að annars verðí til
111 leiðir til að sniðganga þær.
Trudeau er eigi að siður
ákveðinn i að reyna að fylgja
þeim fram með fullkominni
einbeitni. Þvi verður veitt
mikil athygli viða um heim.
hvernig honum tekst það. Viða
erlendis hafa aðgerðir hans
vakið mikla athygli og þykja
bera vott um, aö Trudeau sé
ákveðinn og ábyrgur stjórn-
andi. T.d. hefur New York
Times hvatt til þess, að
bandariskir ráðamenn taki
hann sér til fyrirmvndar og
gripi til hliðstæðra aðgerða i
Bandarikjunum. Þ.Þ.