Tíminn - 24.01.1976, Síða 9

Laugardagur 24. janúar 1976.
TÍMINN
9
Eftirminnilegar
svipmyndir
Skúli Guöjónsson:
SVO HLEYPUR ÆSKAN
UNGA.
Pétur Sumarliöason
bjó til prentunar.
180 bls. Skuggsjá 1975.
Á ÞEIRRI bókavertið, sem nú
er nýgengin hjá, voru tvær bæk-
ur eftir Skúla Guðjónsson,
bónda á Ljótunnarstöðum.
önnur heitir, Vér vitum ei hvers
biðja ber, og var hennar getið
litillega hér i blaðinu á sinum
tima, en nafn hinnar er tekið úr
hinum ódauðlega útfararsálmi
Hallgrims Péturssonar um
dauðans óvissan tima. Hún
heitir Svo hleypur æskan unga,
og það er hún sem ætlunin er að
fara nokkrum orðum um hér.
I þessari bók kennir ýmissa
grasa. t fyrsta kapitulanum
reynir Skúli að rekja slóð sina
„aftur á bak”, eins langt og
auðið er, og honum tekst að
finna sjálfan sig, „tveggja ára
sveinstaula i svörtum vaðmáls-
buxum og mórauðri peysu,
liggjandi uppi á kviavegg, horf-
andi á mjallhvitar ærnar niðri i
kviunum og á móður mina
mjólkandi þær hinar sömu ær
eina af annarri.” Siðan lýsir
höfundur þeirri ákvörðun sinni
að komast heim i baðstofu til
þess að ná I pelann sinn, sem
hann vissi að beið hans þar, og
lýkur þeirri frásögn þar sem
hann sofnar með pelann á milli
handanna. — Þessi frásögn er
ekki löng, og i fljótu bragði virð-
ist hér sagt frá nauða-hvers-
dagslegum hlut, en still og frá-
sagnarháttur eru með þeim
hætti, að atburðurinn verður
ljóslifandi fyrir augum lesand-
ans. Honum finnst hann vera
nýbúinn að horfa á eftir barn-
inu, þar sem það baksar heim
túnið, yfir lautir og þúfur, unz
það stendur heima á hlaði og
veltir þvi fyrir sér, hvort leggja
skuli inn dimm og krókótt göng-
in, al\a leið til baðstofu, þar sem
pelinn langþráði beið, axlafullur
af mjólk. — Þessi fyrsti kafli
bókarinnar er einkar gott dæmi
um ritleikni Skúla Guðjónsson-
ar. Góðir rithöfundar þurfa ekki
að segja frá eintómum undrum
og stórmerkjum til þess að orð
þeirra verði lesendunum eftir-
minnileg.
Næst segir frá ýmsum
bernskuminningum höfundar-
ins. Skúli lýsir þvi, hvernig hann
sat lon og don úti i hænsnakofa
og las Nýja testamentið, en svo
stóð á veru drengsins á þessum
stað, að hænurnar á bænum
höfðu tekið upp á þeim óskunda
að éta egg sin jafnóðum og þau
urpu þeim, og var þá Skúli til
settur að bjarga eggjunum áður
en hænsnin náðu að rifa þau i
sig. Skúli kemst að þeirri niður-
stöðu, að varla muni það hafa
verið óguðlegra af sér að lesa
Nýja testamentið i hænsna-
kofanum á Ljótunnarstöðum, en
af Oddi Gottskálkssyni að þýða
þá sömu bók i fjósinu i Skálholti,
enda varð Skúla gott af lestrin-
um: „En þarna i hænsnakofan-
um öðlaðist ég þá guð-
fræðiþekkingu, sem ég hef búið
að, allt til þessa dags.”
Næstu kaflar fjalla um myrk-
fælni og fleira, sem i barns-
hugann kemur, en þokar venju-
lega þaðan, eftir þvi sem æviár-
unum fjölgar.
Af þvi sem Skúli Guðjónsson
hefur skrifað um fólk, sem hann
kynntist, eða hafði meiri eða
minni spurnir af i æsku, held ég
að mér þyki vænst um þáttinn
Vindheima-Björt. Um þessa
gömlu konu segir Skúli, að af
þvi „að hún var borin um
sumarsólhvörf, var hún Björt
kölluð.” Ekki urðu þó ævidagar
hennar eintómt sólskin, en hún
beit frá sér „og deildi hún geði
við fáa, jafnvel þegar hún var I
blóma lifsins. Hvorki þá né
siðar vissu menn til þess að hún
væri við karlmann kennd.” Lýs-
ing Skúla á lifi og kjörum þess-
arar einstæðingskonu er slik, að
varla mun gleymast þeim sem
lesa.
Kaflarnir Um gesti og gesta-
komur og Fornar ástir og þjóð-
legt klám, hafa verið fluttir i út-
varp, og munu þvi koma mörg-
um kunnuglega fyrir sjónir,
sem lesa þá hér. Mikill fengur
er að kaflanum um gestakom-
urnar, þótt sumt kunni að virð-
ast smátt sem þar ber á góma.
Þar er nefnilega verið að lýsa i
smáatriðum gömlum og góðum
þætti islenzks þjóðlifs, — þætti
sem nú er óðum að hverfa. Þótt
menn beri enn að garði á sveita-
bæjum, gerist það með öðrum
hætti en áður. Nú aka flestir i
hlað á jeppum eða dráttarvél-
um, en áður fyrr komu menn
riðandi, eða á hestum postul-
anna. Það er eins og að mæta
gömlum kunningja, þegar Skúli
Skúli Guðjónsson
rifjar upp orð húsbóndans við
snjóugan gest: „Ertu með
hnif?” Og slðan er þvi lýst af
list, með fáum, hnitmiðuðum
orðum, hvernig menn skófu af
sér snjóinn með þaulæfðum
handtökum. Slikar lýsingar á
smávægilegustu athöfnum dag-
legs lífs, eins og það var fram á
okkar daga, (en verður liklega
aldrei framar), eru hvorki
meira né minna en þjóðlegt
björgunarstarf.
Og Skúli gerir meira en að
lýsa þvi sem einu sinni var.
Hann getur lika með örfáum
orðum gert næsta athyglisverð-
an samanburð á nútið og fortið.
Þegar hann hefur skýrt frá þvi,
að mönnum hafi alltaf fundizt
það leiðindaslysni að verða til
þess að trufla húslestur á bæj-
um, þar sem þeir komu, bætir
hann við i mesta sakleysi: „ —
likt og heiðarlegum mönnum
finnst nú á dögum, ef þeir álpast
inn i hús, þar sem heimilisfólkið
er niðursokkið i að horfa á
sjónvarpið sitt.” — Þessi at-
hugasemd Skúla segir okkur
drjúgum meira en það, sem
allir vita, að við höfum haft
skipti á biómynd og húslestri.
Kaflinn Með blindu fólki bætir
ekki miklu við þekkingu þeirra,
sem hafa umgengizt blint fólk
árum saman — eða svo finnst
undirrituðum — en hitt er vist,
að sá kafli á erindi til þeirra,
sem ekki eiga sér slika reynslu.
Þar lýsir Skúli á skemmtilega
sannfærandi hátt kynnum sin-
um af blindu fólki, og svo þvi,
hvernig margir vinir hans og
kunningjar reyndu i lengstu lög
að standa gegn þvi að hann næði
fundi þeirra, sem eins var ástatt
um og sjálfan hann. — Ekki þó
af illvilja, heldur misskilningi.
Skilningur, skilningur á háttum
og högum náungans er með þvi
nauðsynlegasta, sem við getum
lagt stund á, og skiptir þá
öngvu, hvort samferðamaður
okkar er blindur eða sjáandi.
Siðasti þáttur þessarar bókar
ber sama heiti og hún: Svo
hleypur æskan unga. Þessi frá-
sögn, svo stutt og yfirlætislaus
sem-Jiún er, ber langt af öðru
efni bókarinnar hvað listræn
vinnubrögð snertir. — Satt að
segja veigra ég mér við að rekja
efni þessa kafla, mér finnst að
með þvi sé ég að ryðjast inn I
helgidóm. Og mikið má vera, ef
Skúli Guðjónsson hefur ekki
hugsað sig tvisvar um, áður en
hann lét þessa sögu frá sér fara.
Gott var samt að hann lét það
ekki undir höfuð leggjast, þvi að
betur er hún sögð en ósögð. Hún
er perla, sem halda mun nafni
höfundar sins á lofti, eftir að
margt annað sem hann hefur
skrifað og stærra virðist i snið-
um, er tekið að fyrnast. Skúli
Guðjónsson hefur stækkað, bæði
sem maður og rithöfundur, við
að skrifa þessa sögu og birta
hana. Hér er litið sýnishorn:
„Ég man, en óglöggt þó, likt
og maður minnist draums, sem
maður hefur aldrei getað rifjað
upp nema til hálfs, að það var
verið að syngja sálma þarna i
kirkjunni. Mig rámar einnig
eitthvað i, að presturinn hafi
talað yfir þessari litlu, hvitu
kistu. En hvað hann sagði man
ég ekki, og hef aldrei munað. En
ég man nokkurn veginn fyrir
vist, að þegar presturinn hafði
lokið máli sínu, þá heyrði ég
eins og úr fjarska, að það var
sungið fyrsta versið úr sálmin-
um, Allt eins og blómstrið eina,
og það var leikið á orgel.”
„Ég fann, eða mér fannst sem
æska min lægi að baki og kæmi
aldrei aftur, að ég væri orðinn
fullorðinn maður....”
Þessi nýja bók Skúla Guðjóns-
sonar er snyrtilega útgefin hjá
bókaútgáfunni Skuggsjá i
Hafnarfirði að öðru leyti en þvi,
að prentvillur eru óþarflega
margar. Um þær má segja likt
og Grimur Thomsen sagði um
bárurnar við Landeyjasand, að
„ein er siðustu og mest”, — eða
ef til vill ætti betur við hér að
segja „siðust og verst”.Siðustu
orð bókarinnar eru nefnilega
þannig:
Svo hleypur æskan unga
óvissa dauðans leið,
sem aldur og elliþunga,
allt rennur sama skeið.
1 öllum útgáfum sem ég hef
séð af þessum sálmi stendur
„ellin þunga”, i tveim orðum,
enda er það miklu skiljanlegra
en hitt, og ósennilegt þykir mér
annað en að það hafi staðið i
handriti Skúla, svo stálslegin
sem kunnátta hans er i islenzk-
um ljóðum, andlegum og
veraldlegum. Það verður aldrei
nógsamlega brýnt fyrir öllum,
sem við bókagerð fást, próf-
arkalesurum og öðrum að fletta
upp og sannfæra sig um að rétt
sé farið með tilvitnanir, en
treysta hvorki minni sinu né
kunnáttu, þvi að hvort tveggja
getur brugðizt. Óvandvirkni er
alltaf hvimleið, og ekki sizt,
þegar hún bitnar á texta góðra
bóka.
— VS.
8. TÓNLEIKAR SINFÓNÍU-
HUÓMSVEITARINNAR
Úr cinu af tilhlaupum Beethovcns að 5. sinfóniunni — átökin
eru móðir meistaraverkanna.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT Is-
lands hélt si"ðustu tónleika fyrra
misseris þessa starfsárs hinn
15. janúar sl. Stjórnandi var
Karsten Andersen, en á efnis-
skrá voru Albumblatt, nýtt verk
eftir Þorkel Sigurbjörnsson,
fiðlukonsert Mendelssohns, og
5. sinfónia Beethovens. Ein-
leiksfiðlari var áströlsk stúlka,
Charmian Gadd.
Albumblatt Þorkels er safn
smámynda eða hughrifa —
sama stefið gengur aftur og aft-
ur I ýmsum myndum, tónteg-
undum og hljóðfærum, m.a.
gera páku- og trumbuslagarar
góða spretti. Verkið er auðtekið
og skemmtilegt áheyrnar —
Þorkell kvað hafa sagt nýlega
að hann væri „hættur við
gaddavirstónlist”. Mér fannst
annars Albumblatt vera i stil
við „grunntón” Þorkels og
minna á sitthvað sem áður hef-
ur heyrzt frá hans hendi. Þor-
kell hefur annars komið viða við
á tónskáldsferli sinum og reynt
ýmis form önnur.
Fiðlukonsert Mendelssohns er
eitt af aðalpoppverkum fiðlu-
bókmenntanna, rómantiskur og
fagur. Charman Gadd lék með
mikilli prýði og frábæru öryggi
og hljómsveitin lét sitt ekki eftir
liggja, þótt nokkurrar óná-
kvæmni gætti i samleiknum
annað veifið. Ef eitthvað ætti að
leik þessa fiðlara að finna væri
það, þótt undarlegt mætti virð-
ast, helzt hennar dæmalausa
öryggi i framkomu og spila-
mennsku. Þvi að er eins með
einleikara og með loftfimleika-
menn, að áhorfendum þykir
meira til þeirra koma ef örygg-
isnetið vantar — það eykur
spennuna. En fiðluleikur hennar
var frábær.
Siðast á efnisskránni var ör-
lagasinfónia Beethovens. Hún
er talin eitt af stórverkum
mannsandans og meðal ágæt-
ustu afreka Beethovens, enda
tók það tónskáldið átta ára strit
að semja hana (sjá mynd af
blaði úr vinnubók hans — til eru
14 uppköst að stefi 2. þáttar).
Hún er til á plötum i ótal útgáf-
um hinna fremstu hljómsveita,
og ailir þeir sem hljómleika
sækja þekkja hana vel. En samt
hefur maður sagt mér, að hann
hafi aldrei heyrt 5. sinfóniuna
áhrifameiri en j flutningi Sin-
fóniuhl jómsveitar Islands i
Þjóðleikhúsinu fyrir mörgum
árum, undir stjórn Róberts A.
Ottóssonar. Þvi miður tókst
ekki eins vel til að þessu sinni,
þótt vel hafi verið að ýmsu
staðið. Enda er hljómsveitin
skipuð atvinnumönnum. En i
seinni tið er farið að gæta ein-
hvers slappleika og ónákvæmni
hjá hljómsveitinni, einkum þeg-
ar Andersen stjórnar, sem kem-
ur fram i þvi aðhún er ekki nógu
samtaka. Hinn fingerðari tón-
vefur rennur út I graut. Af þess-
ari ástæðu, en ekki þeirri að
hljómsveitin sé of litil, skorti
heiðrikju i flutning 5. sinfóni-
unnar á fimmtudaginn.
22/1 Sigurður Steinþórsson