Tíminn - 19.10.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 19. október 1976
bókmenntir
Kristján Karlsson: KVÆÐI.
Helgafell. Iteykjavfk 1976. 62
bls.
Þetta er fyrsta ljóöabók höf-
undar, sem kunnur er af bók-
menntaritgeröum sínum. Hún
geymir hálfan þriöja tug kvæöa
i þrem köflum, siöasti hluti eru
ensk ljóö sem hér veröur ekki
fjallaö um. Við útkomu bókar-
innar birti Matthias Johannes-
sen langa grein i Morgunblaöinu
og komst þar svo aö oröi um eitt
ljóðanna: „Og þaö er grimmd i
þvi, miskunnarleysi, eins og
flestum öörum ljóðum bókar-
innar.” Það kynni aö vera á-
stæöa til aö leiöa hugann aö þvi I
hverju þetta miskunnarleysi
felst.
Þá verður fyrst fyrir sú aug-
ljósa staöreynd aö Kristján
Karlsson yrkir gjarnan um
dauöann með ýmsum tilbrigö-
um. Dauöagustinum andar þeg-
ar af upphafsljóöinu sem lýkur
svo:
Ósýnilegt
blaktir lif vort á örfáum skör-
um.
Nú segir þaö i rauninni litið aö
skáldi sé dauðinn áleitiö viö-
fangsefni: svo fer flestum. En'
dauöinn getur kallaö fram ólik
hughrif hjá skáldum, reynzt
þeim tilefni heimspekilegrar
rökleiöslu, trega eöa ákeföar-
fullrar lifsdýrkunar. Sum leggja
kapp á aö uppmála skeifingu
dauöans, óhugnaö þess tóms
sem maöurinn hrærist I. Hvað
sem þessu liöur veitir dauöinn
skáldum færi á margs konar
persónulegum játningum.
Kristján Karlsson miklar ekki
dauöann fyrir sér. Þaö er eitt
helzta sérkenni ljóöanna aö höf-
undur sniögengur tilfinninga-
semi. Hann hefur á öörum staö
vikiö aö „hinni þrálátu og þreyt-
andi sjálfstjáningu i ljóöagerö
nútimans”. I ljósi þeirra um-
mæla má lita á ljóö hans sem
ÖRFÁUM
SKÖRUM
visvitaö andóf gegn þvi sem
kalla mætti „ljóðrænan þembu-
stil”, sem felst nánast 1 þvi aö
skáldiö laugar sig I einkalegum
stemningum.
Þaö sem nú var sagt er ekki
fram borið til aö varpa rýrö á
huglægan (súbjektifan) kveð-
skap. öll lýrik er i eöli sinu
huglæg. En til að skilja skáld
eins og Kristján sem leggja
fram sérkennilegan skerf til
bókmenntanna þarf vitaskuld
að átta sig á hvaöa hugmyndum
er hafnað.
Viðhorfiö til dauöans, eins og
þaö birtist i kvæöum Kristjáns,
mætti auökenna svo aö skáldiö
standi álengdar. Þaö leitast viö
aö ánetjast ekki þessari yfir-
þyrmandi hugmynd, heldur
skoðar og spyr. Það er ákveðin
varfærni i ljóöunum. En þessi
varfærni og temprun getur birzt
sem grimmd og miskunnar-
leysi, svo aö vitnaö sé á ný til
greinar Matthiasar Johannes-
sen. t þessu samhengi er fróö-
legt að hyggja aö ljóöinu Spurn-
ing um allsherjarform. Þaö
hefst svo:
Og hvað ég haldi um dauöann?
Ég hefi séö hann I ryðguðu
saxi,
hnlfsbliki yfir vestur-
fjöllunum,
konu, sem gengur hvltum
leggjum í sól.
Tökum eftir þessum skýru,
nærstæðu myndum, sérstaklega
Kristján Karlsson.
myndlikingu þriðju linunnar.
Ég hygg aö þessi tilvitnun sé
glögg til marks um þá stillilegu
skoðun sem fyrr var á drepið.
Og skáldið spyr á ný eftir aö
hafa vikiö að „dulbúningum
dauðans:” „Og hvað ég haldi
um dauðann?”:
Sem allsherjarform er auðvitað
borin von,
að ljár, sem birtist oss
núorðið aöeins i einslegum
teiknum
og kyrrstæöar myndir, sem
minnaá eilifan frið,
megi sin einhvers á móts viö
hinn ávala voða,
sem umleikur oss að sögn,
ó, atómstyrjaldar kynslóö,
i einum vindling og illa lokaðri
dós.
Hér er fjallaö um skelfingu
nútimans, og táknum hans,
vindlingi og dós teflt gegn hinu
klassiska dauöatákni, ljánum.
Þetta er raunar ljóst. En tökum
eftir örstuttu innskoti þegar vik-
ur að hinum ávala voða „sem
umleikuross að sögn”.Hér birt-
ist hin jafnvægiskennda, ihug-
ula gagnrýni, sem skáldið beitir
staðlaðar klisjur samtiöarinn-
ar. Jafnaöargeð andspænis
dauðanum I náttúrunni, þar á
meðal „hnifsbliki yfir vestur-
fjöllunum” er önnur hliö þess
kritiska skoöunarháttar.
Frá þessu er aðeins eitt skref
til hinna einkennilegu „gaman-
kvæða” bókarinnar (Hringrás-
ir, Ilamingja vor er fólgin i al-
mennri meðalhegöun, einnig
ensku ljóöin aö nokkru leyti).
Þar beitir höfundur óvenjuleg-
um, röklausum hugmynda-
tengslum, og notar alls konar
varnagla og fyrirvara sem
raunar er eitt af þvi sem mark-
ar stil hans. Húmor Kristjáns er
umfram allt vitsmunalegur,
eins og skáldskapur hans yfir-
leitt. Hringrásir bera svip létt-
vigrar samkvæmisgaman-
semi. Ég held aö þessi texti
veröi bezt einkenndur meö orö-
inu „undirhyggja” I bókstaf-
legri merkingu:
Ef ljóöið er opnaö
mun þess skammt aö biöa
aö borgin þín stækki,
min elskaða Friöa.
Já ég kalla þig Stinu,
en þú heitir Friöa
og ert bóndi I Kjós.
Var sólskin og bliða?
Hér er freistandi að taka und-
ir meö kunnum gagnrýnanda
sem sagði um þessar visur aö
örðugt sé að skýra Tivers vegna
þær séu góðar, en þær væru það
samt! f þessu kvæöi kemur
fram, lfkt og hjá Tómasi, undir-
hyggjufullur leikur aö ljóðlinum
„rimsins vegna”.
1 öörum kafla bókarinnar er
að finna ljóð um „persónur”,
þar á meðal nokkur ort beinlin-
is I minningu nafnkunnra
manna. Hér nýtur sin vel meitl-
uð myndgerö Kristjáns sem áö-
ur var vikið að. Tökum þessar
hendingar úr ljóöinu Nóvem-
berkvöld i Herdisarvlk:
Inn skelgráan vog fer skuggi
afbáru,
unz strandlinan brestur svo
blikar isáriö.
Annars þykja mér sum þessi
ljóö óþægilega lukt (Mööru-
dals-Manga) eða bera of mikinn
keim af abstrakt rökleiðslu
(Hugsað til Magnúsar Asgeirs-
sonar). Onnur eru prýðisvel
formuð. Myndlikingin i eftir-
mælaljóði um Sigurð Nordal er
minnileg: hallir sem hýsa svipi
feðranna og minjar gamallár
menningar. Og i ljóöinu um
Halldór Hermannsson er sér-
lega athyglisverður leikur hug-
ans að timanum : I minningunni
staldra við þeir vindar sem bera
haustlaufið burt:
þú gekkst niðrá völlu aö
hlátrum og lófataki.
Lát aðra um riki sem ekki eru
af þessum heimi.
í þessu ljóði er fólgin kyrrlát
lofgerö um lifsnautnina.
Ljóö Kristjáhs eru „þröng”
eins og hann vikur sjálfur aö:
hér er ekki reynt aö fanga allan
heiminn:
í byrjun er oröiö,
hver hugmynd, hver hreyfing
skal vis,
en hjarta skáldsins
er þröngt og fátt,
sem það kýs:
ein hugsorfin minning
og niðandi vatn
undir is.
Meö þessu frábæra ljóöi skal
staöar numiö. Kvæöi Kristjáns
Karlssonar eru likt og svalalind,
ef taka má svo hátiölega til
oröa, eöa vin i uppblæstri og
moldroki. Vonandi fáum viö
fleira frá honum af þessu tagi
þótt síöar veröi.
Gunnar Stefánsson.
Eyjólfur Konráö Jónsson.
Kæri Þórarinn.
Okkur ætti ekki aö vera vand-
ara um en Matthiasi og Gils. Or
þvi aö þeir stunda opinber
einkabréfaskipti hljótum viö aö
geta gert þaö sama. Náin kynni
okkar og vinátta hafa sannfært
mig um, aö þú sért grandvar
maöur. Þvi langar mig aö biöja
þig aö gera mér smá greiöa.
Hann er fólginn i þvi, aö þú upp-
lýsir i framhaldi af 5 dálka for-
siöufrétt i blaði þinu i gær um
mig og hrútinn, hverjir „nokkr-
ir” lögfræöingar, sem „Timinn
leitaöi álits” hjá séu, — hvaö
þeir heiti — og birtir siöan bæöi
þetta bréf og nöfn þeirra i
Timanum á morgun — þótt ekki
væri nema þriggja þeirra, færri
geta „nokkrir” vist ekki veriö.
Vonandi eru „þeir” ekki jafn-
miklar gungur og mér sýnist
Eyjólfur Konráð Jónsson, alþ.m.:
Opið bréf til Þórarins
Þórarinssonar, ritstjóra
„þeir” vera glópar, þannig aö
allt geti þetta gengiö greiölega
fyrir sig.
Sérstaklega langar mig aö
biö ja þig aö taka út úr naf n þess
lögfræöings, sem sagöi eftirfar-
andi gleöitiöindi (með hliðsjón
af ógnarhraöanum i dómsmála-
kerfinu) fyrir sauösvartan al-
múgann — og valdglaöa emb-
ættismenn:
„Eina úrræöiö, sem menn
hafa I tilvikum sem þessum, er
aö bera máliö undir dómstóla og
reka þaö meö þeim hætti. Þetta
ereina úrræöiö, sem menn hafa,
allar aörar aðgeröir eru ólög-
legar, sagöi einn lögfræöingur-
• _ > >
ínn.
Svo langar mig aö spyrja þig,
þar sem mér er ókunnugt um
þaö, hvaöa bannþaö hafi veriö,
sem mér bar að hlýöa sam-
kvæmt eftirfarandi setningu i
blaöi þinu:
„Samkvæmt þessari grein
stjórnarskrárinnar, sögöu lög-
fræðingarnir, að alþingismann-
inum heföi veriö skylt aö hlýöa
banni ráöuneytisins, þar til
dómsúrskuröur heföi falliö.”
Annars finnst mér skörin vera
farin aö færast upp i bekkinn,
þegar byrjaö er aö ýja að því, aö
éghafiekkibara hótaö aö brjóta
þessi venjulegu landslög, sem
svo vel er gætt af þeim, sem til
þess hafa valizt, heldur sjálfa
stjórnarskrána. Liklega verö-
um viö aö ganga saman á fund
„ákæruvaldsins” til aö leita
ráöa, svo aö viö eigum ekki á
hættu opinbera ákæru eins og
ritstjórar Morgunblaðsins. En
meöal annarra oröa: Gengur
eitthvaö illa aö finna lög, sem
heimfæra megi „afbrot” mitt
undir?
Þetta læt ég nægja núna, enda
held ég að þér eins og mér hljóti
að finnast meöferö „þinna”
manna á máli þessu
hálf kauöáeg.
Beztu kveöjur,
Eyjólfur Konráö Jónsson.
P.s. Viltu hugleiða, hvort ekki
gæti passaö aö láta fyrirsögnina
vera eitthvaö á þessa leiö:
„Lögfræöingar Timans”, eöa
þá: „Veröir laga og réttar.”
Eykon.
Athugasemd
ritstjóra
Tímans
Grein þessari er svaraö
hér á öörum staö af þeim
blaöamanni, sem skrifaöi
umrædda frétt.
Þ.Þ.
Svar blaða-
manns
Tímans
Undirritaöur blaðamaöur Tim-
ans, sem skrifaði frétt þá, er
Eyjólfur Konráð Jónsson al-
þingismaöur gerir aö bréfa-
skiptum milli sin og Þórarins
Þórarinssonar ritstjóra, vill
taka þaö fram, — þótt slikt ætti i
sjálfu sér aö vera óþarfi meö til-
liti til ritstjóraferils alþingis-
mannsins, — að blöö leita oft til
sérfróöra manna um tiltekin
atriöi, án þess aö blanda þeim,
sem einstaklingum, inn i við-
komandi mál.
1 þessu tilviki sýnist þvi
undirrituöum nöfn lögfræöing-
anna vera aukaatriöi. Til þeirra
er leitað sem lögfróöra manna,
þ.e. hluta af hóp manna, sem
býr yfir ákveðinni sérþekkingu.
Blaöamenn skortir oft sér-
þekkingu til þess aö fjalla um
ýmiss mál og veröa þvi aö leita
til þeirra, sem yfir slíkri þekk-
ingu búa, til þess aö gera frétt-
ina sem bezt úr garði. Þannig
var þaö i þessu tilviki.
Undirritaöur vill jafnframt
taka þaö fram, aö þaö er síöur
en svo óalgengt, aö blöö leiti
álits hjá tilteknum hópi manna
og láti þaö fylgja meö fréttinni,
að blaðið hafi „leitað álits hjá”
þeim, án þess að nefna nöfn
þeirra. Þessi fréttamáti ert.d.
ekki óalgengur hjá Morgun-
blaðsmönnum, og ætti þvi’ fyrr-
Framhald á bls. 19.