Tíminn - 26.10.1976, Blaðsíða 17

Þriöjudagur 26. október 1976
TÍMINN
17
Stefnuræða forsætisráðherra
þá átt að skipta skattbyröinni
milli manna á sanngjarnari hátt
en gildandi reglur fela i sér.
Við skattlagningu tekna hjóna
er nauðsynlegt að haga skatt-
lagningu fyrst og fremst með til-
liti til fjölskyldustærðar, en i
minna mæli eftir þvi, hvernig
tekjuöflun heimilanna er háttað,
þ.e. hvort bæði hjónin vinna utan
heimilis eða einungsis annað
þeirra. Skattalög og framkvæmd
veröa að tryggja jafnrétti karla
og kvenna.
Við skattlagningu þeirra, sem
stunda sjálfstæðan atvinnurekst-
ur verður að stefna að þvi, að
skilja á miili atvinnurekandans
og fyrirtækisins við skattútreikn-
ing, en einkafyrirtækin njóti síöan
sömu skattakjara og önnur fyrir-
tæki. Þetta má gera á ýmsan veg,
t.d. með þvi að reikna at-
vinnurekendum launatekjur frá
eigin fyrirtæki, eða með -þvi að
lita á þá úttekt eigandans eða
þann lifeyri, sem hann hefur
notaðsér og sinum til framfærslu.
Hér er um hugmyndir að ræða,
sem ekki er auðvelt að koma i
framkvæmd af tæknilegum
ástæðum, en leggja verður
áherzlu á að finna örugga lausn.
Viö breytingar á fyrningarregl-
um skattalaga er nauðsynlegt að
endurskoða ákvæði um skatt-
skyldu söluhagnaðar. Það er
óeðlilegt að skattleggja ekki i rik-
ari mæli söluhagnað eigna, sem
fyrndar hafa verið i atvinnu-
rekstri og það verður aö fyrir-
byggja að hægt sé að selja eignir
milli fyrirtækja og fyrna á ný án
þess aö söluhagnaðurinn sé skatt-
lagður hjá seljanda. Þetta á við
þegar eignir eða andvirði þeirra
eru teknar útúr atvinnurekstri án
þess að aðrar eignir komi i stað-
inn.
Leitazt verður við að samræma
álagningargrunn tekjuskatts og
útvars með það fyrir augum að
nálgast skatt á brúttótekjur.
Nauðsynlegt er jafnhliða að
samræming sé i framkvæmd
skattalaga alls staöar á landinu.
Á næstunni þarf að taka
ákvarðanir um lækkuð aðflutn-
ingsgjöld og söluskatt af vélum og
tækjum til iðnaðar, sem gætu
falið i sér einhvern tekjumissi
fyrir rikissjóð. Þetta mál verður
metið i tengslum við endurskoöun
tollskrár, sem nú stendur fyrir
dyrum, En tillögur um breytingar
á tollskrá i áföngum fram til 1980
af tilefni samninganna viö EFTA
og EBE og til að bæta sam-
keppnisstöðu islenzks iönaðar
munu koma fram á næstu vikum.
t þessari tillögugerð verður að
taka tillit til stöðu hins sérstaka
vörugjalds i skattakerfinu. Við
þessa athugun þarf ennfremur að
taka tillit til fyrirætlana um aö
taka upp viröisaukaskatt I stað
núverandi söluskatts. Breyting af
þessu tagi, sem nýlega var gerð i
Noregi, hefur ekki i alla staði
gefizt vel, og er okkur nauðsyn-
legt að læra af reynslu
Norðmanna og annarra ná-
grannaþjóða, áöur en endanlegar
tillögur eru gerðar og ákvarðanir
teknar.
Fjármagn til
arðbærrar framleiðslu
Þvi er haldið fram, að fiski-
skipafloti landsmanna sé of stór
miðað við hagkvæma nýtingu
fiskstofna innan 200 milna mark-
anna. Þvi er jafnframt haldið
fram, að nærri beitarþoli landsins
sé gengið i stórum landshlutum.
An þess, aö dómur sé lagöur á
þessar staðhæfingar i nánari
atriðum er með öllu ljóst aö til
þess að tryggja hagsæld og fram-
farir fyrir vaxandi þjóð þurfum
við að beina þvi takmarkaða f jár-
magni, sem til ráðstöfunar er i
auknum mæli til nýrra greina,
sem hafa skilyrði til arðbærrar
framleiðslu og útflutnings. Vissu-
lega má finna margan vaxtar-
sprota innan okkar hefðbundnu
greina og aö þeim þarf að hlúa,
en þegar á heildina er litiö nálg-
umst við — a.m.k. um sinn — tak-
mörk vaxtar á grundvelli þeirra
auðlinda, sem til þess hafa dugað
okkur best. Nú riður á aö finna
nýjar leiðir til framfara með hug-
kvæmni og atorku.
Mikilvægur liður i slikri stefnu-
mótun, sem verða þarf i sam-
hengi við könnun á þjóðhags-
horfum næstu ára, er án efa
endurskoðun á starfsemi lána-
kerfisins og fjármagnsmarkaðs-
ins.
Undirbúin hafa verið frumvörp
um bætta starfsemi bankakerfis-
ins, bæði varðandi viðskipta-
banka rikisins og hlutafélaga.
Rikisstjórnin hefur beitt sér
fyrir ýmsum endurbótum, varð-
andi starfsemi fjárfestingarlána-
sjóða, t.d. endurskoðun lánskjara
með það fyrir augum að styrkja
fjárhagslegan grundvöll sjóðanna
og draga um leiö úr ásókn i láns-
fé, sem eingöngu byggist á von
um verðbólguhagnað. Rikis-
stjórnin telur mikilvægast, að
haldið verði áfram endurbótum i
þessum efnum og verði aö þvi
stefnt aö samræma sem mest
lánskjör fjárfestingarla'nasjóð-
anna og draga þannig úr misrétti
þvi, sem mismunun i þessu efni
fylgir. Lánakerfið verður auk
þess að miöa viö það, hvaö fjár-
magn kostar á verðbólgutimum,
þvi aö engin heilbrigö lánastarf-
semi getur byggzt á þvi aö endur-
lána fé langt undir kostnaðar-
verði. Eins og nú standa sakir er
þvi varla um annan kost að velja
en þann, að halda áfram á þeirri
braut, að útlán fjárfestingarlána-
sjóðanna verði að nokkrum hluta
verðtryggð.
Jafnframt er eðlilegt, að rikið
leggi fram fé til þess aö hægt sé
að veita lán með hagkvæmari
kjörum til félagslega mikilvægra
þarfa, t.d. ibúðabygginga lág-
launafólks og byggöamála, en
það skiptir miklu, að slikt gerist
með opinskáum hætti og með
beinum opinberum framlögum,
svo að það verði ekki til þess að
skekkja meginstarfsemi lána-
kerfisins.
Eitt meginverkefniö á þessum
vettvangi er að taka skipulag
fjárfestingarlánasjóöakerfisins
til gagngerrar endurskoðunar,
þar sem stefnt yrði bæði að þvi að
draga sjóðakerfið saman i færri
og stærri heildir og samræmingu
útlánakjara. Mun rikisstjórnin
láta vinna að tillögum um skipu-
lagsbreytingar i þessa átt og
leggja þær siðan fyrir Alþingi til
úrlausnar.
Lánsf járáætlun
Rikisstjórnin lét i fyrra semja
lánsfjáráætlun fyrir árið 1976,
sem tók til allrar lánastarfsemi I
landinu. í þessari áætlun voru
settar fram hugmyndir um þróun
i lánamálum i heild, sem væri i
samræmi við yfirlýst efnahags-
markmið rikisstjórnarinnar.
Þessu starfi hefur verið haldið
áfram og á næstu vikum veröur
lögð fram á Alþingi lánsfjáráætl-
un fyrir árið 1977. Ég hef þá trú,
að lánsfjáráætlunin muni reynast
varanleg framför i stjórn is-
lenzkra efnahagsmála. Með henni
er gefið yfirlit yfir allar hinar
fjölmörgu stofnanir lánakerfisins
og tækifæri gefst til að huga að
samræmingu milli lánamála og
annarra þátta efnahagsmála.
Lánamarkaðurinn þarf einnig
að gegna þvi hlutverki aö hvetja
til aukinnar innlendrar fjár-
magnsmyndunar, er geti verið
undirstaða arðbærrar fjárfest-
ingar. Þetta hlutverk er sérstak-
lega mikilvægt um þessar
mundir, ef unnt á aö reynast að
halda uppi nægilegum fram-
kvæmdum i landinu, jafnframt
þvi sem dregið verði úr notkun
erlends lánsfjár. Frumskilyrði
fyrir auknum peningalegum
sparnaði i landinu er að tryggja
eigendum sparifjár, lifeyris-
sjóðum og öðrum fjármagnseig-
enum eðlilegan afrakstur af fé
sinu með tillit til verðbólguþróun-
ar og annarra fjárfestingartæki-
færa. Með upptöku hinna nýju
vaxtaaukareikninga innláns-
stofnana á s.l. vori’ er reynt að
stefna að þessu marki, en einnig
meö útgáfu verðtryggðra skulda-
bréfa á almennum markaði og
sölu þeirra til lifeyrissjóða. Þótt
þetta sé vafalaust skref i rétta
átt, svo langt sem það nær, felst
óneitanlega i þvi varhugaverð
mismunun á lánamarkaöi, sem
leita þarf leiða til að jafna. Hér
eins og viðar er vandinn tengdur
verðbólgunni. Takist að ráða
niðurlögum hennar, mun lána-
markaðurinn eiga hægar með að
gegna sinu nauðsynlega hlut-
verki, að hvetja til sparnaðar og
miðla lánsfé til þeirra greina,
sem draga mesta björg i bú.
Sigur í landhelgismálinu
1 stefnuræðu minni á sfðasta
hausti, sem flutt var nokkrum
dögum eftir að fiskveiðilögsagan
var færð út i 200 milur sagði ég:
„Eins og jafnan áður, þegar við
Islendingar færum út fiskveiði-
lögsögu okkar, gerum við það ein-
hliða og með vitneskju um það, að
ákvörðun okkar veldur deilum viö
aðrar þjóðir..
1 þessu deilumáli höfum við
bæði réttinn og rökin með okkur,
þegar við ræðum við aðrar þjóöir.
Ef við viljum annað hvort ekki
eða treystum okkur ekki að halda
fast fram málstað okkar i viðræö-
um og frjálsum samskiptum
þjóða, erum við vart verðug þess
að heita sjálfstæð þjóð.”
Nú ári eftir útfærsluna I 200
milur höfum við ástæðu til að
fagna þvi, að stefna sú, sem við
mörkuðum hefur náð fram að
ganga.
Allar þjóðir, sem veitt hafa á
Islandsmiöum eða lýst áhuga
sinum á þvi, hafa virt og viður-
kennt 200 milna útfærslu okkar i
reynd eða beinlinis meö samning-
um. Fyrir einu ári hefðu fáir
haldið þvi fram, aö málstaöur
okkar hefði unniö slikan sigur á
svo skömmum tima.
Á tæpum 4 árum höfum við fært
yfirráö okkar yfir fiskveiðilög-,
sögunni úr 12 milum i 50 milur og
siðan 200. Enginn vafi leikur
heldur á þvi, að þessi útfærsla
hefur þegar borið mikilvægan
árangur i fiskverndun, klaki og
fiskigöngum.
Þegar útfærslan I 200 milur
gekk i gildi fyrir ári voru vonir
okkar ekki sizt bundnar við
árangur af starfi hafréttarráö-
stefnu Sameinuðu þjóðanna, en
henni er enn ólokið.
Þrátt fyrir fimm fundarlotur
hefur heildarsamkomulag um
þau fjölþættu úrlausnarefni, sem
ráðstefnan glimir við, ekki tekizt.
Otfærsla okkar I 200 milur, þótt
einhliða væri, var i fullu sam-
ræmi við frumvarp það aö haf-
réttarsáttmála, sem kynnt var á
þriðja fundi hafréttarráðstefn-
unnar i Genf vorið 1975. Stefna
okkar á ráöstefnunni siðan hefur
við það miðazt, að vernda þau
ákvæöi frumvarpsins, sem mæla
fyrir um óskoruð yfirráð strand-
rikis yfir 200 milum, að strandrik-
ið hafi einhliða rétt til að kveða á
um, hve mikið fiskmagn skuli þar
taka upp úr sjó, og hvort öðrum
þjóðum skuli heimilaðar veiðar.
A tveimur fundum ráðstefnunnar
siðan frumvarpið var kynnt hafa
þessi ákvæði haldizt óbreytt. Við
getum þvi vel við unaö. Raunar
veröur ekki lengur dreginn i efa
réttur strandrikja til 200 milna
yfirráöa miðað við samstöðuna
um það mál á hafréttarráðstefn-
unni. Deilurnar þar snúast um
annaö.
Frumvarpið, sem rætt er um á
hafréttarráðstefnunni, hefur ekki
aðeins verið lagt til grundvallar
af okkur við útfærslu i 200
milur. 1. ágúst 1976 færði
Mexikó efnahagslögsögu sina i
200milur. Löggjöf Bandarikjanna
um fiskverndun, sem samþykkt
var 13. apríl 1976, mælir fyrir um
útfærslu bandariskrar fiskveiöi-
lögsögu frá 1. marz 1977. Kanada-
menn hafa lýst yfir, að þeir stefni
aö útfærslu 1. janúar 1977. Fyrir
norska stórþingið hefur veriö lagt
frumvarp að heimildarlögum um
útfærslu samkvæmt nánari
ákvörðun rikisstjórnarinnar og
kemur hún liklega til fram-
kvæmda i byrjun næsta árs. Sömu
sögu er að segja um Færeyinga.
Búizt er við, þegar þetta er
samið, að ráöherranefnd Efna-
hagsbandalagsins lýsi yfir á fundi
sinum 18. október að þau riki
bandalagsins, sem eiga land að
Norðursjó og Atlantshafi, muni
færa fiskveiðilögsögu sina þar i
200 milur i ársbyrjun 1977.
Franska þingið hefur þegar sam-
þykkt heimildarlög fyrir rikis-
stjórnina um þetta efni og i Bret-
landi er unnið aö þvi, að sémja
lagafrumvarp um útfærslu i 200
milur, sem taka mun gildi frá og
með áramótum. Hefur utanrikis-
ráðherra Breta lýst þvi yfir, að
Bretar muni einhliða færa fisk-
veiðilögsögu sina út 1. janúar
n.k., ef nauðsyn krefur og tafir
verða á útfærslu annarra banda-
lagsrikja.
Enginn þarf þvi lengur að
ganga i grafgötur um að 200
milna fiskveiðilögsaga verður
ekki véfengd sem alþjóöalög, þótt
formlegur hafréttarsáttmáli hafi
ekki hlotið afgreiðslu á hafrétt-
arráðstefnu^ Sameinuðu þjóð-
anna.
Samningar og
stefnumörkun
Eins og kunnugt er höfum við
með samningum heimilað Fær-
eyingum, Norðmönnum, Belgum,
Bretum og Vestur-Þjóðverjum að
stunda veiðar á takmörkuðum
svæðum innan 200 milnanna og
bundið veiðarnar viö ákveðnar
tegundireða fjölda veiöiskipa auk
aflatakmarkana. Samningarnir
við Færeyinga, Norðmenn og
Belga eru uppsegjanlegir með 6
mánaða fyrirvara. Samningurinn
viö Breta rennur út 1. des., n.k. og
Vestur-Þjóðverjar mega veiða
hér til 28. nóvember 1977.
Samningurinn milli Breta og
Islendinga verður ræddur hér á
Alþingi á næstunni. I lokagrein
hans segir: „Eftir að samningur-
inn fellur úr gildi, munu brezk
skip aðeins stunda veiðar á þvi
svæði, sem greint er i hinni is-
lenzku reglugerö frá 15. júli 1975, i
samræmi vit þaö, sem samþykkt
kann pð verða af Islands hálfu.”
i þessu orðalagi felst ótviræö
yfirlýsing Breta um að þeir muni
ekki framar halda togurum sin-
um aö veiöum á tslandsmiöum i
andstöðu við okkar vilja. Skýrari
viöurkenningu á yfirráðum okkar
er ekki unnt að fá.
Efnahagsbandalag Evrópu
hefur i samþykktum sinum um
200 milna lögsögu ákveðið, að
bandalagið muni koma fram fyrir
hönd aðildarlandanna i viðræöum
við þriðju riki. Þannig liggur ljóst
fyrir, að vilji Bretar sækjast eftir
framhaldi á veiðum hér viö land
eftir 1. desember n.k., sem enginn
vafi leikur á, munu tilmæli um
það koma frá Efnahagsbanda-
laginu.
1 lok júli voru könnunarviðræð-
ur rneð fulltrúum bandalagsins i
Brussel, þar sem m.a. var skipzt
á upplýsingum um ástand fisk-
stofna. Var áherzla lögð á það af
fulltrúum okkar, að svigrúm til
veiðiheimilda til handa erlendum
veiðiskipum væri afar takmark-
að.
Vitað er að Efnahagsbanda-
lagið óskar áfram eftir viðræðum
viö Islendinga, en grundvöllur
slikra viðræðna er þá fyrst fyrir
hendi, þegar Efnahagsbanda-
lagiö sjálft hefur markað fisk-
veiðistefnu sina. Fyrr er ekki
upplýst, hvað bandalagið hefur
okkur Islendingum að bjóöa.
Islenzk stjórnvöld hafa einnig
frá öndverðu lýst þvi yfir, að þau
fallist ekki á að ruglað sé reitum á
þann veg, að viðskiptatengsl og
gagnkvæmir tollasamningar okk-
ar við bandalagiö séu háðir þvi,
að við veitum aöildarrikjum þess
fiskveiðiheimildir innan islenzkr-
ar lögsögu. Jafnframt höfum viö
staðið við alira okkar skuldbind-
ingar, samkvæmt samningum, og
ætlumst til þess sama af Efna-
hagsbandalaginu.
Allar viðræður fulltrúa okkar
og Efnahagsbandalagsins hljóta
aö byggjast á gagnkvæmum fisk-
veiðiréttindum, og i slikum
viðræðum veröum viö aö meta,
hvers virði við teljum okkur fisk-
veiöiréttindi utan 200 milna fisk-
veiðilögsögu okkar, sem i boði
kunna að vera. I þeim efnum
mega ekki einungis skammtima-
stjónarmið ráða geröum okkar,
heldur og hagsmunir okkar til
langframa.
Margan lærdóm má draga af
landhelgisdeilum okkar, sem viö
hljótum að hafa til hliðsjónar,
þegar metin er utanrikisstefna
okkar i heild. Með rökum getur
enginn haldið þvi fram, að
einangrun hefði oröið okkur
heilladrjúg i þeirri baráttu Við
fluttum mál okkar á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna. Við
minnumst þess t.d. hvernig
fulltrúar allra Norðurlanda, for-
sætisnefnd Norðurlandaráðs og
utanrikisráðherrafundur Norður-
landa, tóku ákveðna afstöðu okk-
ur hliðholla á siðastliðnum vetri.
Atlantshafsbandalagið var og
ómetanlegur vettvangur til að
afla málstaö okkar fylgir, þótt við
ættum fyrst og fremst i höggi við
eina bandalagsþjóðina. Ein nán-
asta bandalagsþjóð okkar, Norð-
menn, gekk fram fyrir skjöldu við
lausn málsins, ekki sizt vegna
ótta við, að framhald hættu-
ástandsins kynni að hrekja okkur
i nauövörn, er beindist gegn þátt-
töku okkar i Atlantshafsbanda-
laginu. Þróun i þá átt hefði ekki
einungis spillt okkar eigin öryggi,
heldureinnig haft afdrifarikar af-
leiðingar fyrir það öryggiskerfi,
sem við höfum tekið þátt i að
byggja upp á Norður-Atlantshafi,
svæöi sem veröur æ viðkvæmara
vegna nýrrarhernaðartækni, eins
og dæmin sanna.
Reynslan i baráttunni fyrir 200
milunum staðfestir réttmæti
þeirrar utanrikisstefnu, sem við
höfum fylgt, og treystir fram-
tiðargildi hennar.
Fjölþætt umbótalöggjöf
Þingmenn munu fá I hendur
sérstaka skrá yfir helztu laga-
frumvörp, sem i undirbúningi eru
i einstökum ráðuneytum og verða
væntanlega lögð fram á yfir-
standandi Alþingi. Verður þó ekki
um tæmandi upptalningu að
ræða.
Ekki gefst timi til aö fjalla sér-
staklega um þessi mál, en þau
snerta lausnir vanda á ýmsum
sviðum:
1 fyrsta lagi má nefna á sviði
tekjuskiptingar og verðmyndun-
ar i þjóöfélaginu, að sjóðakerfi
sjávarútvegs var endurskoðað á
s.l. vetri.
Endurskoðun framleiðsiuráðs-
laga fjallar m.a. um verðlags-
kerfi búvara og útflutningsbætur
til að hafa áhrif á framleiðslu ein-
stakra búvörugreina og tryggja i
senn hag bænda og neytenda og
draga úr útgjöldum rikissjóðs.
Frumvarp til laga um verðlag,
samkeppnishömlur og óréttmæta
verzlunarhætti miðar að þvi aö
efla samkeppni til að tryggja sem
lægst vöruverð. Endurskoöun
almannatrygginga, lifeyris- og
sjúkratrygginga, sem og hús-
næöislöggjafar, stefnir að þvi að
treysta efnahagslegt og félags-
legt öryggi landsmanna, ekki sizt
þeirra, sem miður mega sin.
Endurskoöun á skattalögum á aö
leiða almennt til réttlátrar tekju-
skiptingar.
1 annan stað miða lagafrum-
vörp og fyrirætlanir stjórnvalda
að þvi að auka framleiöslu og
þjóðartekjur eins og heildaráætl-
un og framkvæmdir i orkumál-
um, sem þegar hafa t.d. fjölgað
stórlega þeim, sem njóta þjón-
ustu hitaveitna. Hér má og nefna
ýmsar fyrirætlanir i atvinnu- og
samgöngumálum.
1 þriðja lagi er vakin athygli á
margvislegri löggjöf á sviði
uppeldis-, mennta- og menn-
ingarmála.
1 fjórða lagi er lögö áherzla á
endurbætur i stjórnsýslu og rétt-
argæzlu.
Meginmáli skiptir að tryggja
réttaröryggi, greiða fyrir fljót-
virkri rannsókn mála og
uppljóstrun afbrota.
Á stjórnsýslusviðinu er endur-
skoðun á verkefnum og tekju-
stofnum rikis og sveitarfélaga
likleg til aö dreifa valdinu i
þjóöfélaginu og auka áhrif ein-
staklinga og staðarvalda.
Endurskoðun vinnuaðferða við
gerð kjarasamninga og efling
hlutverks sáttasemjara á aö miða
að þvi að tryggja réttarstöðu
hagsmunasamtaka, itarlega
meðferð og friðsamlega lausn
kjaramála.
Rikisstjórnin hefur og ákveðið
að leita eftir tillögum um breyt-
ingar á reglugerð um Stjórnarráð
Islands. Við allar breytingar
verður aö hafa að leiðarljósi að
einfalda kerfið og gera afgreiöslu
mála greiðfærari.
Lokaorö
Sá tslendinguur telst til undan-