Tíminn - 27.10.1976, Qupperneq 11

Miðvikudagur 27. október 1976
TÍMINN
II
Reykingar barna og unglinga:
Þáttur foreldranna
reykinga-
venjum
barna
afgerandi
SÍÐASTLIÐIÐ haust var gerð i
Noregi umfangsmikil rannsókn
á reykingavenjum barna og
unglinga þar i landi. Rannsókn
þessi náöi til allra barna á aldr-
inum tólf til fimmtán ára (6.-9.
bekkur), og sýndu niöurstöö-
urnar, aö afstaöa foreldranna til
tóbaksnotkunar réöi langmestu
um reykingarvenjur barnanna.
Það sem sér i lagi ákvaröar
tóbaksnotkun þeirra er hvort
foreldrar þeirra gefa þeim leyfi
til aö reykja eða ekki. BurtséÖ
frá þvi hvort foreldrarnir sjálfir
reykja eöa ekki, þá sýndu
niðurstööurnar aö bann hefur
afgerandi áhrif á reykingar
barna og unglinga. Hér um bil
allir nemendurnir i niunda bekk
höföu einhvern tima prófað aö
reykja, en aöeins einn fjóröi
þeirra reykir að staöaidri.
Þaö er ástæöa til aö undir-
strika það, hve alvarlegar þess-
ar niðurstöður eru. Sé saman-
burður geröur við tilsvarandi
rannsóknir, sem geröar voru
fyrir fimmtán og tuttugu árum,
kemur i ljós, aö börn byrja
miklu fyrr aö reykja aö staö-
aldri nú en þá. Sérfræöingar
hafa bent á þá staðreynd, aö
reykingar barna og unglinga
geti heft eðlilegan þroska, og aö
hættan á heilsutjóni aukizt sam-
hliða þvi sem þau eru yngri er
þau byrja.
Rannsókn þessi var gerö af
kirkju- og menntamála-
ráöurieytinu. Þann fjórða
nóvember 1975 fengu nemendur
i 6.-9. bekk afhent spurninga-
eyöublöð, þar sem þau voru
beöin um að gefa upplýsingar
um reykingarvenjur sinar og
þurftu þau ekki aö gefa upp nafn
sitt. Yfir tvö hundruö þúsund
nemendur, eöa næstum nfutiu
prósent af öllum nemendum á
þessu skólastigi tóku þátt í
rannsókninni. Þá var hverjum
skóla gert aö gera athugun á
reykingarvenjum nemenda i
skólanum, hve margir reyktu aö
staðaldri, og hve margir fiktuöu
við það og senda ráðuneytinu til
úrvinnslu. Siðan var válinn
hópur sjö þúsund nemenda, og
byggja niðurstöður rannsóknar-
innar i meginatriöum á upplýs-
ingum þeim, sem hann gaf.
Rannsóknin sýnir, að reyk-
ingar föður og móöur og afstaöa
þeirra til þess hvort barn þeirra
reykir eða ekki, er alveg afger-
andi fyrir venjur næstu kynslóö-
ar I þessum efnum. 1 þeim hóp
sem voru börn, sem komu frá
heimilum, þar sem báöir for-
eldrarnir reyktu og gáfu auk
þess barni sinu leyfi til aö
reykja, reykja sjötiu og tvö pró-
sent aö staðaldri þegar þau eru
komin i niunda bekk. Hins vegar
er tilsvarandi tala undir tiu pró-
sentum, ef foreldrarnir reykja
ekki og banna börnum sinum aö
reykja.
Ef foreldrarnir reykja, en
leyfa börnunum ekki aö gera
þaö, eru tiltölulega fá sem
reykja aö staöaldri meöal ni-
undubekkinga. Minnst er um
þaö aö börn byrji aö reykja þeg-
ar báöir foreldrarnir gefa gott
fordæmi og banni þvi jafnframt
að reykja. Þaö er einnig skýrt
samband á milli þess hve mikil
tóbaksnotkunin er meöal þeirra
unglinga, sem reykja aö staö-
aldri og þess hvort þau fá leyfi
til aö reykja eða ekki. Drengir
og stúlkur, sem reykja daglega
og fá leyfi til þess, reykja sjö til
átta vindlinga á dag, en þeir
sem ekki fá leyfi til þess reykja
I
fjórar til fimm sigarettur.
Vinir og kunningjar á sama
aldri — og eldri systkini — hafa
ennfremur mikiö að segja varð-
andi þaö hvernig reykingar-
venjurnar þróazt. Rannsóknin
sýnir, aö þrjátiu og sjö prósent
reyktu daglega, þegar bezti vin-
ur eöa vinkona geröi þaö lika, en
aftur á móti aöeins eitt komma
sjö prósent, þegar þau gerðu
þaö ekki. Ahrifin frá eldri syst-
kinum vorunokkru minni.
Reykingar meðal
drengja fara minnk-
andi
Þegar i sjöunda bekk hafa
fjórir af hverjum fimm drengj-
um og þrjár af hverjum f jórum
stúlkum prófaö aö reykja. I ni-
unda bekk eru þaö aðeins
þrettán prósent af drengjunum
og tólf prósent af stúlkunum,
sem aldrei hafa reykt. t sjötta
bekk eru það tvö prósent nem-
endanna, sem reykja að stað-
aldri.f sjöunda bekk hefur talan
hækkaö upp i sjö prósent og 1
áttunda bekk sextán prósent. t
niunda bekk hraðvaxa svo reyk-
ingarnar, og er þar áberandi
munur á kynjunum, en tuttugu
og átta prósent af stúlkunum og
tuttugu og þrjú prósent af
drengjunum reykja þá að stað-
aldri. Ef þeir sem fikta við að
reykja, eru lagðir viö þá sem
reykja aö staðaldri, fæst heild-
armynd af reykingum skóla-
barna. Þeir, sem fikta viö þaö
eru alveg jafnmikilvægur hópur
og hinir, þvi að flestir þeir sem
tilheyra honum, byrja aö reykja
aö staðaldri seinna meir.
Þaö er áhugavert aö bera
þessar tölur saman viö rann-
sóknir, sem geröar voru á árun-
um 1957 til 1963. Samanburöur
við aldurinn tólf til fimmtán ára
sýnir að á timabilinu frá 1957 til
1963 og allt til 1975 minnkuðu
reykingar drengja i öllum ald-
urshópum. Aftur á móti hefur
þeim stúlkum, sem reykja að
staðaldri, fjölgaö prósentvis.
Þetta samsvarar niðurstööum,
rannsókna, um reykingavenjur
kvenna almennt, — fjöldi þeirra
sem reykja hefur aukizt gifur-
lega frá þvi þessar rannsóknir
hófust árið 1956.
En nú virðist svo vera sem
þessi þróun hafi stoppað. Frá
þvi tóbaksverndarráð rikisins
hóf athuganir sinar áriö 1973
hefur prósenttala kvenna, sem
reykja að staðaldri, haldizt
nokkurn veginn i staö, og á þaö
einnig við um yngsta aldurshóp-
inn, sextán til tuttugu og fjög-
urra ára.
Skýrslur frá skólastjórum
næstum þrjátiu þúsund skóla,
sýna að góð upplýsingastarf-
semi er rekin um þessi mál i
skólum. Viöa er þaö skylda, aö
nemendur ljúki námskeiöi um
skaðsemi áfengis, tóbaks og
eiturlyfja. Rannsóknin hleypti
svo enn meiri krafti i upplýs-
ingastarfið. Eftirspurnum eftir
kynningar og upplýsingabæk-
lingum hefur ekki linnt, og blöð,
útvarp og sjónvarp fluttu fréttir
um niðurstööur rannsóknanna.
Enda er það brýnt, aö bæöi for-
eldrar og skólayfirvöld geri sér
grein fyrir þvi, hve vandamálið
er oröið umfangsmikiö.
— Nú stekk ég.
Og samstundis svaraöi Berg-
þóra:
— Snúöu þér viö og láttu þig
siga niður á höndunum eins
langt og þú getur, áöur en þú
sleppir þér.
Allt i einu er ég komin niöur á
jörö. Dýnan var mjúk, og þótt
ég endaveltist i fallinu, meiddi
ég mig ekki neitt.
Frakkar, sem einnig voru i
gistihúsinu, höföu brotiö
huröimar á herbergjum sinum,
og nú ruddustþeirút hver af öör-
um. En þeir komu ekki allir.
Steinsteyptur biti, sem féll niö-
ur, haföi slegizt i eina«konuna.
Hún hafði notaö svefnlyf, og
þess vegna vaknaði hún seint.
En Kinverjar, sem höföu veitt
okkur leiösögu á ferðalaginu,
fóru inn i lemstraö húsiö, og loks
fundu þeir hana og komu meö
hana út meövitundarlausa. Er
nokkur i hópnum, sem kann
blástursaðferöina og getur
freistaö þess að bjarga henni?
Aftur kemur Bergþóra til sög-
unnar. Hún ris rösklega á fætur
og gengur til verks af æöru-
lausri einbeitni. Viö hin sitjum á
jöröinni og snúum saman bök-
um til þess aö verjast falli i
verstu kippunum. Litlu siöar
koma kinverskir björgunar-
menn, berandi niu Japani, sem
allir hafa stórslasazt. Og enn er
Bergþóra kvödd til. Viö hin vor-
um öll ringluð og ráðalaus. Viö
kunnum ekkert, sem til gagns
getur oröiö, þegar þessu likt ber
að höndum.
Sum okkar reyna að telja kin-
versku túlkana og leiösögu-
mennina á að fara heim til sin
aö vita fjölskyldna sinna, og
láta okkur, sem komin erum
undir beran himinn, biöa betri
tima. En þeir segja allir einum
rómi, aö þeirra staöur sé hjá
okkur og fullyrða, að aörir veiti
fjölskyidum þeirra þá hjálp,
sem i mannlegu valdi stendur.
Þannig leiö þessi nótt.
Martröðinni létti ekki fyrr en
viö vorum komin i gistihús i
Peking, þar sem okkar beið
heitt vatn, hrein rúm og læknis-
skoöun. Við vorum öll sett i eitt
herbergi, þvi að þröngt var á
öllum gististöðum eftir jarö-
skjálftana. En samkomulagiö
var gott, og við önduðum öll
léttara.
— Þaö væri skritiö, ef sá sem
fæöist i Kvivik, endaöi ævina i
landskjálfta i Tangsjan, segir
gamall Færeyingur, sem ekki
hefúr orðiö uppnæmur.
Litlu seinna var flogið meö
okkur lengra suður á bóginn.
Viö höföum sloppiö heil á húfi úr
einhverjum mestu náttúruham-
förum veraldarsögunnar. Og
kona úr einum af úteyjum
heimsins haföi getiö sér oröstir
fyrir hugrekki, æðruleysi og
kunnáttusamleg viöbrögö.
AAenningar- og fræðslusamband alþýðu:
Nýjar leiðir í fræðslustarfi
F.I. Reykjavik. — Samtök menn-
ingar- og fræöslusambands al-
þýðu á Noröurlöndum hafa á slð-
ustu árum eflt samstarfið sin á
milli. Eitt af þeim verkefnum,
sem unnið hefur verið að, miðar
að þvi að ná til fólks á vinnustöð-
unum og fá það til að taka þátt I
almennu fræðslustarfi. Þetta
verkefni hefur á Norðurlöndum
verið nefnt „uppsökande verk-
samhet”, en á íslenzku er i bili
notastvið orðin „örvandi fræöslu-
starf”. Verkefnið er styrkt af
Norræna menningarmálasjóön-
um.
Hér á landi hefur Menningar-
og fræöslusamband alþýöu staðiö
að verkefninu á eftirfarandi hátt:
í samvinnu viö Iöju, félag verk-
smiöjufólks i Reykjavik voru val-
in þrjú iönfyrirtæki á félagssvæð-
inu: Ofnasmiöjan h.f., Prjóna-
stofa önnu Þóröardóttur h.f. og
klæöaverksmiðjan Dúkur h.f.
Guömundur Bjarnleifsson, járn-
smiöur, var siöan ráöinn sérstak-
lega til þess aö fara á vinnustaö-
ina og ræöa viö fólkiö, en áöur
haföi hann kynnt sér þann þátt i
Noregi.
Aö sögn Guðmundar skiptust
viöhorf viömælenda greinilega á
milli kynja. Konurnar höföu á-
huga á aö afla sér meiri þekking-
ar, en karlmennirnir þóttust færir
i flestan sjó og vildu siöur setjast
á „skólabekk”.
Umræðuhóparnir, sem MFA
setti á stofn i þessu skyni voru
þrir: Sá fyrsti fjallar um sögu og
markmið verkaiýðshreyfingar-
innar og er leiöbeinandi i þeim
hópi Ólafur R. Einarsson,
menntaskólakennari. Annar
tekurfyrir islenzka þjóðfélagiðog
er ólafur Ragnar Grimsson
prófessor, leiðbeinandi þar. Leik-
húskynning fer fram i þriðja
hópnum og annast Sigurður
Karlsson umsjón og stjórn þess
hóps.
Hóparnir hófu störf sin i októ-
berbyrjun og munu starfa i
nokkrar vikur.
Geta má þess, að af 70 viömæl-
endum létu 44 skrá sig, eöa 63%.
Dagbók borgaralegs
skólds
Hörpuútgáfan á Akranesi hefur
gefiö út nýja Ijóöabók eftir Jó-
hann Hjálmarsson, sem nefnist
Dagbók borgaralegs skálds meö
myndum eftir Alfreö Flóka. t
fyrra gaf Iiörpuútgáfan út Mynd-
ir af langafa eftir Jóhann.
Dagbók borgaralegs skálds er
niunda ljóöabók Jóhanns. 1 frétt
frá Hörpuútgáfunni segir, aö i
bókinni fjalli Jóhann um efni,
sem alla varðar. — Umhverfi
skáldsins i Reykjavik, islenzka
náttúru ogfóik, sem skáldiö hefur
kynnzt. Einn kafli bókarinnar er
feröamyndir frá útlöndum, annar
fjallar um skáld, sem búa viö ó-
frelsi. Þar er einnig lýst ógnum
striðs, vaxandi mengun, auk hug-
myndafræði, sem gerist æ aö-
sópsmeiri i samtimanum.
Spurningar skáldsins eru áleitnar
ogkrefjast svara. Höfundurinn er
gæddur góölátlegri kimni og
æöruleysi, sem þrátt fyrir alvöru
er áberandi einkenni margra
ljóöanna.
Dagbók borgaralegs skálds er
98blaösiöur, prentuð i Prentverki
Akraness hf.