Tíminn - 11.01.1977, Blaðsíða 11

10
Þriðjudagur 11. janúar 1977
Þriðjudagur 11. janúar 1977
11
Jónas Jónasson:
Þróun landbúnaðar III.
TMIS KOSTNADURÍ
ABURÐUR
REKSTUR VÉLA
VIÐHALD FASTEIGNA^-

KJARNFÓOURiv vji
ÞAÐ mun ekki ofmælt aö verölag
á búvöru og þá einkum hækkanir
á því, veki meiri athygli heldur en
verö og veröhækkanir á öörum
hlutum, vörum eöa þjónustu sem
viö kaupum og neytum daglega.
Ætla mætti eftir þvi umtali, sem
hver verðbreyting á búvörum,
mjólk og mjólkurvörum og kjöti
og vörum úr þvi, hlýtur, aö þetta
væru þær einu vörur sem máli
skiptu fyrir pyngju hins almenna
neytanda, eöa þá aö hækkanir á
öörum vörum og þvi sem heimilin
þurfa til sin, væru litt eöa nær
óþekkt fyrirbæri i þjóöfélaginu.
I sjálfu sér er þaö ekki nema
gott að verölag á búvöru sé vel
auglýst, og aö fólk fylgist vel meö
þvi hvað hlutirnir eiga aö kosta,
ekki yrði þaö landbúnaöinum i ó-
hag ef veröskyn fólksins batnaöi
almennt, — en þaö mætti kynna
verðlag á öörum vörum og ann-
arri þjónustu betur en gert er.
Þaö mætti aö ósekju komast inn i
hugi fólksins hvernig blessuö
verzlunarstéttin stendur sig I þvi
aö gera ódýr innkaup og lækka
vöruverö meö þvi aö draga af á-
lagningunni, eöa hvaö skipafélög-
in taka litiö fyrir aö færa okkur
varninginn heim, og svo mætti
lengi telja.
Eitt er vist, aö ef fólk þekkti
betur hvernig verðmyndun land-
búnaðarvaranna er háttaö og þó
einkum ef þaö geröi sér ljóst hvað
bændur I reynd fá fyrir erfiöi sitt,
borið saman viö aörar stéttir,
yröu siöur rekin upp slik rama-
kvein yfir verði á búvörum sem
oft heyrast — og valkyrjur Hús-
mæðrafélags Reykjavikur mundu
þá kannski snúa sér aö veröugri
verkefnum en þvi aö berjast fyrir
þvi, að fólk neiti sér um þá holl-
ustu og beztu fæöu, sem hér er völ
á, landbúnaðarvörurnar.
A mynd 19 er gefiö yfirlit yfir þá
þætti, sem ráöa verömyndun á
búvörum, og hvaöa aöilar ráöa
eða þurfa aö samþykkja hækkan-
ir þeirra þátta. Af þvi sést, aö þvi
fer viös fjarri, aö sexmannanefnd
ráöi þar mestu um, hvaö þá aö
bændur hafi sjálfdæmi um verö á
vörum sinum. 1 eftirfarandi
kafla, sem er tekinn úr skýrslu
um þróun landbúnaðar er I stuttu
máli lýst hvernig verðlagning bú-
vörunnar fer fram:
„Núgildandi lög um verölagn-
ingu búvara eru frá 1966, en
stofni til frá 1947. Samkvæmt
þeim á Sexmannanefndin, sem
erskipuð 3 fulltrúum frá bænd-
um og 3 fulltrúum frá samtök-
um launþega, aö veröleggja
búvörur til bænda og ákvarða
vinnslu- og dreifingarkostnaö
og smásöluálagningu sem næst
kostnaðarverði. Náist ekki
samkomulag i Sexmanna-
nefnd, g'engur máliö til yfir-
nefndar þriggja manna, sem
sker úr um verðið. Gera skal
verölagsgrundvöll landbúnaö-
arins til ákveöins tima, aö jafn-
aöi til 2ja ára I senn, og á hann
aö sýna annars vegar hvaö þarf
af rekstrarvörum, fjármagni
og vinnu viö rekstur á verö-
lagsgrundvallarbúinu (Verö-
Hver efast um gæðin?
Hlutfallsleg skipting framleiöslukostnaöarins er eftirfarandi (i
hundraðshlutum). Sjá einnig mynd 20. Kjarnfóður 1943 1953 ... 2,5 9,1 1963 9,3 1973 14,4 1975 15,0
Aburður ... 1,2 6,6 6,5 9,6 11,4
Viöhald fasteigna ... 1,8 2,3 4,2 3,7 3,3
Rekstur véla ... 1,3 3,2 8,0 7,6 8,6
Ýmis kostnaöur ... 5,2 7,4 18,7 11,0 12,9
Kaupgreiöslur 88,0 71,4 53,3 53,7 48,8
lagning þess er undir eftirliti
verölagsstjóra og þarf staöfest-
ingu hans.
Samkvæmt búreikningum er
þaö 20% af reksturskostnaöi
kúabúa og 10% af reksturs-
kostnaöi sauöfjárbúa.
Aburðarverönemur um 11% af
gjöldum verðlagsbúsins, veröiö
ræöst að mestu af verðlagi er-
lendis þar sem kali og fosfór er
Nú er verölagsgrundvallarbúiö,
það er þaö bú sem meöal fjöl-
skyldu er ætlaö aö anna, 10 kýr, 5
aörir nautgripir og 204 kindur, og
er það reiknaö sem 440 ærgildi.
Þegar verðlagsgrundvöllur var
fyrstgerður 1943, mun hafa veriö
reiknaö með 5,2 nautgripum og 87
kindum, eöa sem svarar til 191
ærgildis. Til aö framfleyta þessu
búi er bóndanum ætlaö kaup fyrir
2000st. I dagvinnu, 400 st. i eftirv.
og 500 i næturv. Húsfreyjunni eru
lagsgrundvallarbú = bú, sem
meðalfjölskyldu er ætlaö aö
anna.) og hins vegar hvaö þaö
eingöngu innflutt og 40-50% af
köfnunarefninu. Aburöur er á-
móta þáttur i rekstri sauöfjár-
Til gamans má geta þess að i
Noregi er það taliö fullt ársverk
viö búfjárframleiöslu aö annast
og framfleyta sem svarar frá 8-10
mjólkurkúm ásamt ungviöi, mis-
munandi eftir landshlutum og bú-
skaparaðstæðum.
Þaö sem neytendur þurfa að
borga fyrir vörurnar ræöst svo
ekki aðeins af tilkostnaði búsins
og þvi hvaö bóndanum er ætlaö
fyrir vinnu sina og fjármagn,
mikill hluti verðsins gengur til
vinnslu og dreifingaraöila. Um
það segir svo:
„Vinnslu- og dreifingarkostn-
aöur á mjólk og vinnsluvörum
úr mjólk. Þessi liöur er ákveö-
inn af Sexmannanefnd meö
hliösjón af rekstrarreikningum
frá mjólkurbúum og færöur
fram vegna verölagsbreytinga
i samræmi við breytingar á
rekstrarföngum og launum.
Sláturkostnaður og heildsölu-
kostnaður viö sauöfjárslátrun
og dreifingu. Sexmannanefnd
ákveður þennan kostnaö hvert
haust fyrir sauðfjárslátrun eft-
ir rekstrarreikningum slátur-
húsa frá siöustu sláturtiö og
verðlagsbreytingum á þýöing-
armestu rekstrarliöum milli
ára.
Þessar veröákvaröanir eru
gerðar eftir reikningslegri
stöðu hverju sinni hjá vinnslu-
fyrirtækjunum og áætlunum
um verðlagsbreytingar. Stand-
ist þær ekki i reynd, færist mis-
munurinn á bændur sem tap
eða hagnaður, og eru þeir
þannig ábyrgir fjárhagslega
fyrir rekstri mjólkurbúa og
sláturhúsa.
Útflutningsbætur — verötrygg-
ing. Þeim, sem landbúnaö
stunda, hefur þannnig veriö
ætlaö verð fyrir búvörur sam-
kvæmt áætlun um framleiðslu-
og dreifingarkostnað (verö-
lagsgrundvelli), og er verð fyr-
ir þann hluta framleiðslunnar,
sem fer á innanlandsmarkaö,
tryggt, standist áætlun um
vinnslu- og dreifingarkostnaö.
Sá hluti framleiöslunnar, sem
fluttur hefur verið út og seldur
undir innlendu heildsöluveröi,
er veröbættur meö útflutnings-
bótum. Siðan 1960 hefur rikis-
sjóöur árlega lagt fram útflutn-
ingsbætur, sem mega nema
sem svarar allt að 10% af heild-
söluverömæti búvörufram-
leiöslunnar á hverju ári. Ot-
flutningsbótaþörf hefur veriö
mismikilá undanförnum árum,
og sum ár hafa bæturnar ekki
nægt til aö tryggja bændum
fullt afuröaverð. Þau ár hefur
halla, sem stafaöi af útflutningi
án útflutningsbóta, verið jafnaö
á framleiöendur og þeir þvi
orðið að sæta lægra verði en
þeim var áætlað.
Veröákvörðun á búvörum er
við það miöuð, að þeir sem
landbúnaö stunda, fái greiddan
útlagöan kostnaö viö fram-
leiösluna og hafi af vinnu sinni
sambærilegar tekjur við á-
kveönar aörar stéttir I þjóöfé-
laginu.
Verð á búvörum er þvi ná-
tengt almennu kaupgjaldi og
verðlagi á vörum og þjónustu i
landinu.
Verðlagsgrundvelli landbún-
aðarvara er ætlað að vera
trygging bænda fyrir þvi, aö
þeir beri svipað úr býtum og
aðrir þegnar þjóðfélagsins.
Endurskoðun á verðlags-
grundvellinum fer að jafnaöi
fram á tveggja ára fresti. Hafi
afurðamagn aukizt frá fyrra
magni, er verð til bónda á
hverja einingu ákveðið i sam-
ræmi við nýja magniö.
Verðlagsgrundvöllur land-
búnaöarvara er neytendum
þannig trygging fyrir þvi, aö
aukin framleiðni i landbúnaöi
komi fram i lækkuðu einingar-
verði á framleiddum búvörum,
miðað við óbreytt verðlag aö
öðru leyti.”
Ti) glöggvunar skal hér svo birt
yfirlit yfir verðmyndun á súpu-
kjöti eins og hún var á siðast liðnu
hausti.
Verð á 1. veröfiokki súpukjöts
haustiö 1976:
kr/kg
Grundvallarverð 473,98
Stofnsjóðsgjald 6,13
Slátur-og heilds.kostn. 139,00
Óniðurgr. heilds.verð 619,11
Niðurgreiðsla 122,00
Afrétting 0,11
Heildsöluverð 497,00
Smásöluálagning 110,86
Söluskattur 121,57
Afrétting 0,43
Smásöluverö 729,00
og kúabúa sem halda búreikn-
inga.”
Helztu gjaldaliöir verölags-
grundvallarbúsins hafa hækkaö
mjög mismikiö siöan 1943 aö
fyrsti verölagsgrundvöllurinn
meö þessu sniöi var geröur. Aber-
andi er hvað hlutur bóndans og
fjölskyldu hans, launaliöurinn,
hefur lækkað hlutfallslega, eða úr
88% I 48,8% af heildargjöldum,
samanber eftirfarandi töflu og
mynd 20.
ætlaðar 600 st. I dagv., 100 st. I
eftirv. og 100 st. I næturv. Vinna
unglinga er áætluö 940 stundir.
Vinnslu- og dreifingarkostnaöur er drjúgur hluti af þvi, sem neytandinn þarf aö borga.
Eru landbúnaöarvörurnar dýrar?
bú skilar á móti af afurðum.
Þær breytingar, sem veröa á
verölagsgrundvellinum á gild-
istima hans, eru vegna verð-
lagsbreytinga á rekstrarliöum,
sem eru háöar ákvöröunum
fleiri verölagsyfirvalda, svo
sem mynd 19 sýnir. Breytingar
á búvöruveröi til bænda geta
oröiö ársfjóröungslega.
Kjarnfóður nemur um 15% af
gjöldum verölagsbúsins. Verö-
HLUTFALLSSKIPTiNG FRAMLEIÐSLUKOSTNAÐARLIÐA, 1943 -1975,
SAMKVÆMT VERÐLAGSGRUNDVELLI.
1943
MYND 20.
1953
1963
1973 1975 ÁR
Mynd 20: Myndin sýnir glöggthvernig launaliöurinn hefur stööugt minnkaö hlutfallslega.
VERÐLAGSKERFI LANDBÚNAÐARINS.
REKSTRARFÖNG
KJARNFÓDUR
BENSÍN. OLÍUR. VIDGERDIR
OG AFSKRIFTIR VÉLA
FIUTNINGSKOSTNADUR
VEROLAGSSTJÓRI.
RIKISSTJÓRN SEÐLA-
BANKI. LAUNÞEGAR OG
VINNUVEITENDUR
LAUNAKOSTNAÐUR
BUVORUR
AFURDIR Tll BÆNDA

VINNSLU- OG DREIFINGAR- SEX -
KOSTNAÐUR MJÓLKUR. KJÖTS -■* MANNA-
OG K ARTAFLNA NEFND

SMÁSÖLUÁLAGNING
MYND 19.
Mynd 19: A meðan flestar stéttir geta samiö um kjör viö ábyrga aöila,
„semja” bændur viö neytendafulltrúa, en veröa aö sæta geröadómi
ella, sbr. „yfirnefnd”. >