Tíminn - 11.03.1977, Blaðsíða 10

10
liiSJ'Í!
Föstudagur 11. marz 1977
Stefán Jónsson, prentsmiðjustjóri:
Órofasamband er milli
launa og verðs á inn-
lendri framleiðslu og
þjónustu. Einnig vaxta
og raungildis sparifjár.
Flestummun íjóst, aö hækki laun
i krónutölu þá hefir slik hækkun
hliöstæö áhrif á útselda vinnu og
þjónustu, enda væri eitthvaö
bogiö viö okkar veröákvaröanir
ef ekki þyrfti aö selja vinnuna á
þvi veröi, sem launin segja til um.
Hiö sama er aö segja um innlenda
framleiöslu aö þvi er launa-
kostnaöarliöinn i framleiöslu-
veröinusnertir. Gildir þetta jafnt
um landbúnaöarvörur og innlend-
ar iönaöarvörur þótt launaliöur-
inn sé mishár i hinum ýmsu
framleiösluvörum.
Innflutt hráefni og fullunnar
innfluttar vörur eru hins vegar
ekki samtvinnaöar innlendum
launum, þó geta innlendar
gengisbreytingar, flutnings-
kostnaöur og aöflutningsgjöld aö
sjálfsögöu haft nokkur hækkunar-
áhrif á hinar innfluttu hækkanir.
Eru fjölmiðlar hlutlaus-
ir i verðlagsmálum?
Þegar vörur og þjónusta hækk-
ar i veröi, miöaö viö krónutölu, þá
þykir fjölmiölum slikt talsvert
fréttnæmt og oft tæpast talin
ástæöa til aö greina frá ástæöum.
Vitaö er þó, aö allar hækkanir á
vöru og þjónustu eru aöeins af-
leiöingar af orsök, sem áöur hefir
átt sér staö, annaö hvort innan-
lands eöa erlendis. Um innlendu
hækkanirnar er vitaö, aö orsökin
er oftast launahækkunin sem aö
sjálfsögöu verkar beint á inn-
lenda framleiöslu og þjónustu,
þótt þess sé sjaldan getiö.
Miöaö viö kjarasamningana,
sem geröir voru i marz 1976,
hækkuöu laun almennt frá marz
1976 til marz 1977 eöa á 12
mánuöum um ca. 38%. Hækkun
þessi átti sér staö i 6 áföngum. 1
þeimtilfellum, aö yfirgreiöslur
launa hafi hækkaö hlutfallslega
meira en föstu launin, t.d. vegna
vaxandi eftirspurnar eftir vinnu-
afli, þá getur launahækkunin far-
iö talsvert yfir almennu hækkun-
ina eöa áöurgreind 38%. Mér er
ekki kunnugt um, aö fjölmiölar
hafi sagt frá þessum launa-
hækkunum eins og öörum
hækkunum, þótt vitaö sé, aö þar
er frekar um aö ræöa orsök en af-
leiöingar af innlendri hækkun á
vöru og þjónustu. Þessi þögn fjöl-
miölanna um launahækkanir,
viröist mér hvorki hlutlaus né
málefnaleg. Vera má aö verö-
lagsyfirvöldin eigi einhverja sök
á þessu, en hver sem ástæöan er,
þá er eitt vfst aö rétt og itarleg
frásögn f jölmiöla um þær ástæöur
er valda hinum tiöu hækkunum
nauösynja, geta aukiö skilning
manna á hinni skaölegu verölags-
skrúfu.
Hver er aðstaða verð-
lagsyfirvaldanna gegn
verðhækkunum?
Núverandi verölagsstjóri hefir
fariö inn á nýtt sviö tilheyrandi
veröákvöröunum, sem er aö tor-
velda innlenda möguleika til aö
nota sér hækkunarmöguleika á
erlendum vörum. Er slikt lofs-
vert, enda ljóst, aö verö-
ákvaröanir sem takmarkast viö
Islenzka lögsögu, ná i vissum til-
fellum of skammt. Hitt er svo
annaö mál, aö deila má um viss
innlend framkvæmdaratriöi i
sambandi viö veröákvaröanirn-
ar. Skal hér nefnt eitt atriöi.
Ýmsir aöilar sem fara meö
veröákvaröanir, hafa oftast rika
tilhneigingu til aö fresta eins
lengi og mögulegt er ýmsum
þeim hækkunum sem ekki veröa
umflúnar. Gildir þetta jafnt um
hækkunaráhrif launa og hinar
innfluttu rekstrarvöru. Þetta
hefir I för meö sér.aö hækkunar-
þörfin gleymist i bili. Er hækkun-
in slöan kemur, getur hún oröiö
hærri fyrir þaö aö draga saman
margar orsakir og jafnvel sé
oröin þörf á þvl aö bæta fyrir
rekstrarhalla á biötlmanum. Þá
hefir slikt og þau alvarlegu áhrif,
aö launþeginn segir, nú þarf ég aö
fá kauphækkun til aö mæta um-
ræddri hækkun nauösynja. Þetta
getur átt sér staö þótt löngu feng-
in kauphækkun sé orsökin fyrir
vöruhækkuninni. Slikt getur þvi
skapaö rangan og óraunhæfandi
þrýsting á veröbólguskrúfuna.
Aörar eru þeirrar skoöunar aö
áhrif launahækkana eigi strax aö
koma fram I verölaginu, séu slik
hækkunaráhrif ekki umflúin,
enda meö sliku fyrirbyggt aö or-
sök og afleiöing séu aöskildar. Ef
veröhækkanir nauösynja eru birt-
ar samtlmis þeim launahækkun-
um, sem valda vöruhækkuninni,
þá er minni hætta á aö menn láti
blekkjast af hreinum veröbólgu-
leikjum á sviöi veröiagsmálanna.
Þá eru meiri likur til þess, aö
menn geri sér ljóst aö verölagsyf-
irvöldin hækka aldrei verö á inn-
lendri vöru og þjónustu nema aö
orsökin sem hækkuninni veldur,
sé áöur fyrir hendi.
Stefán Jónsson
lega gert, ef réttum og stööugum
áróöri er beitt gegn hinum heima-
tilbúnu veröbólguleikjum.
Skipti á vöxtum og
raungildisálagi spari-
fjár
Hér aö framan eru tilgreindar
opinberar upplýsingar frá al-
þingis- og bankaráösmanni um
hina stööugu raungildis-rýrnun á
sparifé manna, sem I rikum mæli
snertir llfeyrissjóöi, aöra
tryggingarsjóöi og sparifé lág-
launamanna barna og aldraöra.
Þessar upplýsingar Jóns Skafta-
sonar beina þvi hugum manna aö
nýjum leiöum I glimunni viö
veröbólgudrauginn. Hér vil ég
nefna eina:
Væri ekki athugandi, aö hætta
aö greiöa sparifjáreigendum
vexti. En I staöinn fyrir vextina
kæmi raungildisálag á sparifé og
annaö hliöstætt innstæöufé i
bönkum og lánasjóöum. Slikt
Hins vegar mætti sennilega víö-
hafa sömu blekkinguna meö
þungamælinn og verömælinn, t.d.
meö þvi, aö fækka þungaeining-
um I kilóinu um nokkur hundruö
grömm á ári, en halda þó áfram
aö tala um klló og lækkun á þvi I
samræmi viö raungildisskeröingu
þess. t sliku ætti sér staö sama
blekkingin og notuö er i kaup-
gjaldsmálunum, þegar talaö er
um kauphækkun án möguleika á
raungildisauka.
Launajöfnuöur getur aö sjálf-
sögöu átt sér staö án raungildis-
rýrnunar á verömæli eöa
þyngdarmæli. Þetta veit bæöi
stéttarvaldiö og rikisvaldiö þótt
hvorugt hafi kjark til aö fram-
kvæmaréttlátan launajöfnuö, t.d.
meö þvi aö hækka aö raungildi
lægstu launin. Fyrir all mörg-
um árum skrifaöi einn framá-
maöur alþýöusamtakanna at-
hyglisveröa blaöagrein á sinum
dánarbeöi. Efni þessarar greinar
var eins konar heilræöi til Al-
þýöusambands Islands. Þau heil-
V er ðtry gging
sparif i ár
Er verðtrygging á kaup-
afgangi manna ekki
kjaramái?
Fyrir fáum dögum flutti Jón
Skaftason alþingismaöur merka
ræöu um meöferö sparifjárins,
eöa þess kaupafgangs sem
margir vilja varöveita til
geymslu en Jón Skaftason á sæti I
bankaráöi Seölabankans og þekk-
ir staöreyndirnar I umræddu
máli. Upplýsingar Jóns um
geymslu þeirra aura er menn
spara af kaupi slnu voru nieöal
annars þessar:
1971 voru raunvextir sparifjárs
neikvæöir um 5%
1972 voru raunvextir sparifjárs
neikvæöir um 9%
1973 voru raunvextir sparifjárs
neikvæöir um 19%
1974 voru raunvextir sparifjárs
neikvæöir um 23%
1975 voru raunvextir sparifjárs
neikvæöir um 18%
Mér skilst aö sllk meöferö á
sparifé þýöi meiri upptöku á
sparifé manna en margir gera sér
grein fyrir. Vil ég þvl til staö-
festingar nefna dæmi. Hugsum
okkur verkamanna sem átti kr.
100 þúsund I ársbyr jun 1971. Fyrir
þessa peninga gat hann þá keypt
tvo gagnlega hluti ef hvor kostaöi
kr. 50 þúsund. Hann geröi þetta
ekki, en ákvaö aö ávaxta aurana I
5 ár og kaupa aö þeim liönum
hina tvo umræddu hluti, enda
heföi hann þá þennan tekjuafgang
sinn ásamt vöxtum og vaxtavöxt-
um milli handanna. Á s.l. ári
ákveöur hann svo aö nota þessa
ávöxtuöu aura og nota sér þann
munaö aö kaupa sér hlutina tvo,
sem hann af ráödeild frestaöi aö
kaupa 1971. En hvaö hefir skeö?
Er hann kaupir þessa tvo hluti, þá
vantar hann kr. 5.000,- til aö
greiöa annan hlutinn en fyrir and-
viröi hins er enginn eyrir til eftir
geymsluna I opinberum banka.
Þannig hefir fariö um raungildi
þessa sparaöa kaups, en meö
þessu er máski ekki öll sagan
sögö, þvl ef hlutirnir tveir heföu á
þessum 5 árum hækkaö i krónu-
tölu I hlutfalli viö ýmsar þær
vörutegundir sem mest hafa
hækkaö þá er hætt viö aö raun-
gildi hins sparaöa kauphluta
hrykki skemmra fyrir öörum
hlutnum en aö framan greinir.
Margir tala um svokallaöa
kauptryggingu launa, og benda
þá oftast á þá leiö, aö nota verö-
lagsvisitölu til slikra hluta, þótt
hún sé I eöli sinu veröbólgu-
skrúfa, nái ekki til sparaöra
launa og bókstaflega hindri
launajöfnuö og margvislegt jafn-
rétti á hinu viötæka sviöi launa-
málanna. Aö ekki sé nú talaö um,
aö umrædda visitölulausn má
gera aö engu meö skattamálum
og öörum hagstjórnartækjum,
sem eru I höndum hins opinbera.
Verðbólgudraugurinn og
visitölukerfið
Veröbólgudraugurinn er nú
oröinn rúmlega 30 ára aö aldri
hér á landi. Vlsitöluguöinn er og
álika gamall hér. Visitöluskrúfan
hefir til þessa átt drjúgan þátt I
fæöuöflun fyrir veröbólgudraug-
inn. Mörgurn þykir I reynd vænt
um þetta hvort tveggja, þótt fáir
vilji viöurkenna slikt I reynd.
Fáir ræöa og um þaö I alvöru, aö
láta drauginn og visitöluguöinn
ná til hinna spöruöu launa. Ætti
þó flestum aö vera ljóst, aö tima-
takmörk hljóta aö vera fyrir þvi,
aö opinberar lánastofnanir hafi
rétt til aö „stela” i rlkum mæli
raungildi hinna spöruöu launa og
gefa þaö einhverjum öörum, þar
á meöal veröbólgubröskurum
sem engan þarflegan atvinnu-
rekstur stunda.
I átökunum viö draug, duga lft-
iö sömu úreltu glimutökin. Ef
áfram veröur trúaö á visitölu-
guöinn er þá ekki timi til kominn
aö láta hann ná til hinna spöruöu
launa, þaö er sparifjárins. Gæti
slikt ekki þýtt, aö ýmsir yröu aö
stokka upp sin veröbólguspil.
Kaupmáttur launa og raungildi
þess verömætis, sem fyrir vinnu
manna er greitt, er vitanlega
aöalatriöiö, en ekki slfelldur
leikaraskapur meö krónuræfilinn
okkar, t.d. umfram þaö sem tiök-
ast hjá okkar viðskiptaþjóöum.
Hvers vegna ekki aö fylgja for-
dæmi þeirra I takmörkun verö-
bólgunnar? Slikt getum viö vitan-
álag yröi i framkvæmd fært
og tilgreint I svipuöu formi
og nú á sér staö meö vextina
bæöi varöandi innlán og út-
lán. Slikt þýddi, aö allir, sem
leggja fé I tryggingarsjóöi,
banka og aörar lánastofnan-
ir fengju fé sitt til baka I fullu
raungildi, en án vaxta, en vaxta
nafniö hefir um langt árabil veriö
falskt orö. Þeir sem fá spariféö aö
láni þurfa enga vexti aö greiöa,
og geta þvi sparaö sér allt tal um
of háa vexti. Hins vegar standa
þeir frammi fyrir þeirri staö-
reynd aö geta ekki fjárfest I skjóli
þess aö aörir greiöi stóran hluta
af fjárfestingunni.
Framangreint getur þýtt, svo
fá dæmi séu nefnd: 1. Hætt veröi
aö fjárfesta lánsfé I stóru húsi
I þeirri vissu aö geta greitt and-
viröi hússins meö litlu her-
bergi. 2. Hætt veröi aö fjár-
festa lánsfé i stóru skipi I
von um aö geta greitt skipiö
meö trillu. 3. Hætt veröi aö fjár-
festa lánsfé I dýrum naut-
gripum eöa hestum I þeirri vissu
aö greiöa megi meö kálfum eöa
folöldum. 4. Hætt veröi aö kaupa
óverötryggö skuldabréf meö
miklum afföllum I þeirri von aö
greiöa þau meö litlum krónu, sem
fengnar séu aö láni. Þannig mætti
halda áfram aö telja þætti og leiki
veröbólgumannanna. Aö ekki sé
nú talað um siöferöisþætti verö-
bólguleikjanna, sem margir
snerta réttarfarsmálin þvi flest
alvarleg lagabrot byggjast á þvi
aö fá peninga fyrir litiö eöa ekk-
ert I skjóli veröbólgunnar.
Krónutölufjölgun án
verðgildisauka er blekk-
ing
Menn tala um kauphækkun i því
formi, aö fjölga krónunum, þótt
fyrir liggi aö raungildi krónunnar
rýrni I hlutfalli viö krónutölu-
fjölgunina. Slikt er vitanlega aug-
ljós blekking. Ef kaupmáttur
launa vex ekkert er vitanlega
ekki um neina kauphækkun aö
ræða.
Krónan er ekki sams konar
mælir og kilóiö I þungamálinu.
ræöi voru efnislega þrjú, eöa
þessi: 1. Aö auka fræðslustarf-
semina og áróöurinn fyrir mál-
efnaleguréttlætiikjaramálum. 2.
Aö vinna aö þvl aö semja nothæfa
launaskrá fyrir flest störf I þjóö-
félaginu, t.d. I llkingu viö þá er
opinberir starfsmenn höföu þá I
smíöum. 3. Aö finna rétt og þing-
ræöislegt form fyrir auknu miö-
stjórnarvaldi samtakanna.
Ef Alþýöusamband Islands
heföi haft þessi heilræði I huga á
liönum árum, er ekki vist aö
raungildiö heföi lent I þeirri lægö,
sem þaö nú er I á flestum sviöum I
okkar þjóöfélagi. Mikla blindu
þarf til þess aö halda, aö efna-
hagslegu- og þingræöislegu sjálf-
stæöi okkar veröi lengi viöhaldiö
úr þessu, ef ekki næst samkomu-
lag um aö hefja raungildi hlut-
anna nær öndvegi en nú er.
Að lokum þetta
Við íslendingar erum talsvert
vel settir meö fjölmiöla, og eru
áhrif þeirra oröin mikil. Ef þeir
beittu áhrifum sinum meir en nú
er I þjónustu r-ungildis og jafn-
réttis á öllum sviöum þjóölifsins,
þá ætla margir aö von sé á batn-
andi timum. Slik breyting á starfi
fjölmiölanna myndi spara mikiö
kjaftæöi um hiö gagnstæöa, bæöi I
launamálum, verölagsmálum,
skattamálum, forréttindamálum
hópa, fjármálum og réttarfars-
málum, svo nokkur atriöi séu
nefnd. Þá myndu og falla I skugg-
ann tilraunir til atkvæöaveiöa
sem ekki heföu stoö i raungildi.
Fyrir nokkrum árum sagöi vin-
ur minn I prestastétt þessi orö:
„Viö prestarnir þurfum stundum
aö tala án þess aö hafa mikiö efni
til aö tala um, en slikt skaöar eng-
an ef viö misbjóöum ekki neinu
raungildi.”
Ef fjölmiölarnir, rlkisvaldiö,
stéttarvaldiö ofl. áhrifaaöilar I
okkar þjóöfélagi vildu nota sitt
málfrelsi meö þeirri varúð og
viröingu fyrir raungildinu, sem
felast I orðum prestsins, þá væri
ekki vonlaust um, aö blekkinga-
hjaliö kæmist á undanhald fyrir
raungildinu.