Fréttablaðið - 20.02.2006, Side 16

20. febrúar 2006 MÁNUDAGUR16
fréttir og fróðleikur
Lokaverkefni
Reynis Harðarson-
ar í sálfræði við
Háskóla Íslands
fjallaði um girnd-
arbruna eða kyn-
lífsfíkn. Hann segir
vandann til staðar
en heilbrigðiskerfið
viðurkenni hann
hins vegar ekki.
Hver eru helstu
einkenni kynlífsfíknar?
Einkennin geta verið af ýmsum toga en
þegar kynlífsfíkn er orðið vandamál þá
ver einstaklingur sífellt meiri tíma, orku
og peningum í hegðun sem viðkom-
andi þó finnur berlega að eitrar líf hans.
Er kynlífsfíkn sjúkdómur?
Um það eru deildar meiningar og
íslenska heilbrigðiskerfið viðurkennir
ekki kynlífsfíkn sem röskun eins og
áfengissýki eða spilafíkn. Vanþekking er
mikil og algengt að kynlífsfíklar afneiti
vandanum.
Hvað er til ráða fyrir kynlífsfíkla?
Kynlífsfíkn verður ekki vandamál fyrr en
hún brýst út í óheppilegri hegðun sem
samfélagið, einstaklingurinn sjálfur eða
hans nánustu, sætta sig ekki við. Gangi
fíknin svo langt verður fólk að viður-
kenna vandann og halda sig frá þeirri
hegðun sem það hefur ekki fulla stjórn
á. Ég hvet fólk til að kynna sér málið en
hægt er að nálgast margvíslegar upp-
lýsingar á netinu og í erlendum bókum.
SPURT & SVARAÐ
ÁHRIF KYNLÍFSFÍKNAR
Ekki viður-
kennd röskun
REYNIR HARÐARSON
Nemi í sálfræði
Svona erum við
Mál gegn ríkinu hafa skipt
tugum eða hundruðum
síðustu árin en þau eru ekki
mörg málin sem embætt-
ismenn hafa höfðað vegna
brota eða meintra brota ráð-
herra. Hér verða rifjuð upp
nokkur nýleg mál og loks
eitt sem endaði með sátt.
Björn Friðfinnsson
Þekktustu málin sem upp hafa
komið gegn ríkinu síðustu tvö árin
eru þrjú. Það nýjasta er málshöfð-
un Björns Frið-
finnssonar ráðu-
neytisstjóra sem
þingfest var í
síðustu viku.
Björn krefur
ríkið um 52
milljónir króna
króna. Miska-
bótakrafan er 18
milljónir króna
og aðrar kröfur
nema 35 millj-
ónum króna.
Björn var ráðu-
neytisstjóri í
viðskiptaráðu-
neytinu. Finn-
ur Ingólfsson,
þáverandi iðnaðar- og viðskipta-
ráðherra, neitaði því að Björn
fengi að koma aftur til starfa í
ársbyrjun 1996 og hefur hann því ekki fengið að mæta aftur til vinnu
í ráðuneytinu í tíu ár.
Björn telur að ákvörðun ráð-
herra hafi verið ómálefnaleg
og ólögleg og að málsmeðferðin
brjóti í bága við stjórnsýslulög.
Hann vill að viðurkennt verði að
réttur hans til að mæta til starfa
í ráðuneytinu sé óskoraður. Björn
átti að snúa til starfa um síðustu
áramót, samkvæmt samningi, en
annar maður var ráðinn í embætti
Björns skömmu fyrir síðustu ára-
mót.
Valgerður H. Bjarnadóttir
Annað nýlegt og afar þekkt mál er
málshöfðun Valgerðar H. Bjarna-
dóttur, fyrrverandi framkvæmd-
astýru Jafn-
réttisstofu, en í
desember voru
henni dæmdar
sex milljónir
króna í starfs-
lokagreiðslur.
H æ s t i r é t t u r
komst að þeirri
niðurstöðu að
Árni Magn-
ússon félags-
málaráðherra
hefði brotið
meðalhófsreglu
og farið off-
ari þegar hann
fékk hana til að
segja upp störf-
um á Jafnréttis-
stofu gegn vilja
sínum. Valgerður hefði ekki brotið
af sér í starfi.
Málsatvik eru þau að Árni
hafði fengið Valgerði til að segja
af sér sumarið 2003 þegar dómur
hafði fallið í Héraðsdómi Norður-
lands um að Leikfélag Akureyrar
hefði brotið jafnréttislög við ráðn-
ingu leikhússtjóra. Valgerður var
formaður stjórnar LA á þessum
tíma. Félagsmálaráðherra óskaði
eftir fundi með henni, lýsti yfir
að hún nyti ekki trausts hans og
fékk hana til að láta af störfum.
Skömmu síðar komst Hæstiréttur
að því að LA hafði ekki brotið gegn
jafnréttislögum. Valgerður krafð-
ist bóta frá ríkinu vegna starfs-
lokanna þar sem hún hafði látið af
störfum að ósk ráðherra án þess
að hafa nokkuð til sakar unnið.
Sigurður Gizurarson
Ekki hafa dómar alltaf fallið emb-
ættismönnum í hag. Sigurður
Gizurarson sýslumaður var færð-
ur til í starfi sýslumanns á Akra-
nesi.
Hann taldi ákvörðun dóms-
málaráðherra saknæma og ólög-
mæta og höfðaði mál á hendur
íslenska ríkinu til greiðslu miska-
og skaðabóta. Kröfum hans var
hafnað.
Daníel Gestsson og Sigurður Krist-
insson
Þá höfðuðu tveir menn, Daníel
Gestsson og Sigurður Kristinsson,
þáverandi starfsmenn Siglinga-
stofnunar mál gegn ríkinu þar sem
stöður þeirra voru lagðar niður.
Samgönguráðherra lét í veðri
vaka að breytingin væri á öðrum
forsendum en embættismennirnir
töldu. Embættismennirnir unnu
málið.
Hjördís Hákonardóttir
Ágreiningur Hjördísar Hákonar-
dóttur dómstjóra við dómsmála-
ráðuneytið vegna skipunar í emb-
ætti hæstaréttardómara haustið
2003 er minnisstæður þó að það
mál hafi endað með samkomulagi
milli Hjördísar og Björns Bjarna-
sonar dómsmálaráðherra. Hjördís
hafði sótt um embætti hæstarétt-
ardómara en Ólafur Börkur Þor-
valdsson var
ráðinn. Málið fór
fyrir kærunefnd
jafnréttismála
og úrskurð-
aði nefndin að
ráðherra hefði
brotið jafn-
réttislög þegar
hann skipaði
Ólaf Börk.
S a m k o m u -
lagið milli Hjör-
dísar og Björns
Bjarnasonar fól
í sér ársleyfi á
launum fyrir
Hjördísi. Að leyfinu loknu getur
Hjördís valið um að snúa aftur til
fyrri starfa eða að gera samkomu-
lag um starfslok en hún getur þá
farið á eftirlaun samkvæmt 95 ára
reglunni. Hjördís hafði undirbúið
málsókn á hendur ríkisins vegna
málsins en ekki kom til þess vegna
samkomulagsins.
Önnur mál hafa komið upp. Sem
dæmi má nefna nýlega málshöfð-
un Tómasar Zoëga, fyrrverandi
yfirlæknis á geðsviði Landspítala
- háskólasjúkrahúss, en hann taldi
breytingu á stöðu sinni ólögmæta.
Sem læknir telst Tómas þó ekki
embættismaður. Þá hafa fleiri
læknar höfðað mál gegn ríkinu.
Sama gildir um lögreglumenn og
fleiri stéttir.
VALGERÐUR H.
BJARNADÓTTIR
Hæstiréttur komst
að þeirri niðurstöðu
að félagsmálaráð-
herra hefði brotið
á Valgerði þegar
hann fékk hana
til að hætta sem
framkvæmdastýra
Jafnréttisstofu.
BJÖRN FRIÐFINNS-
SON Mál Björns er í
fullum gangi nú en
Björn krefur ríkið um
samtals 52 milljónir
þar sem hann fær
ekki að mæta aftur
til vinnu sinnar sem
ráðuneytisstjóri.
HJÖRDÍS HÁKONAR-
DÓTTIR
Máli Hjördísar lauk
með samkomulagi
og fór því aldrei út
í málshöfðun gegn
ríkinu.
Töldu ráðherra hafa brotið á sér
HÆSTIRÉTTUR ÍSLANDS Þau eru ekki mörg málin sem embættismenn hafa höfðað gegn ríkinu vegna brota ráðherra en þó nokkur. Sum
þeirra eru rifjuð í þessari grein. FRÉTTABLAÐIÐ/VALGARÐUR
FRÉTTASKÝRING
GUÐRÚN HELGA SIGURÐARD.
ghs@frettabladid.is
Sífellt fleiri reyna að hætta að reykja,
en þrátt fyrir plástra, pillur og dáleiðslu
reynist það mörgum afar erfitt að kveða
niður tóbaksdrauginn.
Hvernig virkar tóbak?
Tóbaksplantan hefur þróað með sér
efnið nikótín sem festir sig við tauga-
frumur dýra og örvar þá frumurnar á
mismunandi hátt. Ef neytandi laufanna
er skordýr, reynast áhrif tóbaksins
banvæn - sem séð frá bæjardyrum
tóbaksplöntunnar er hið besta mál. En í
jafn stóru dýri og maðurinn er, þá gefur
tóbak í litlu magni notalega tilfinningu (þótt stórir skammtar af nikótíni
séu reyndar banvænir mönnum). Nikótínið hefur einnig hálfvaranlegar
breytingar á hvernig taugarnar sem það örvar senda skilaboð sín á milli. Í
einföldu máli eru áhrifin þau að þessum taugum líður illa án nikótínsins,
og þar af leiðandi verður líkaminn háður nikótíninu.
Hvers vegna verða sumir háðari tóbaki en aðrir, og
af hverju þarf fólk mismunandi mikið tóbak?
Japanski vísindamaðurinn Hidetoshi Nakamura telur
að ensím í líkama fólks ráði hversu marga sígarettu-
pakka fólk reykir. Með öðrum orðum, gen fólks ráða
því hvort og hversu háð það verður nikótíni byrji það
að reykja. Ensímið er kallað CYP2A6 og eitt starfa þess
er að breyta nikótíninu í hættuminna efni sem kallað
er kótínín, sem síðan er hægt að losa úr líkamanum.
Genið sem les CYP2A6 er af þremur gerðum, og til
er fólk sem er alls ekki með þetta gen. Samkvæmt
niðurstöðum rannsókna Nakamura og félaga hans eru
hörðustu reykingamennirnir þeir sem erfa algengustu
tegund gensins frá báðum foreldrum, og þeir sem
ekki eru með genið reykja minnst. Ástæðan er sú að líkamar þeirra með
algengasta genið ráða best við að brjóta niður nikótínið, losa það fljótt
úr kerfinu og þar af leiðandi þarfnast þeir annarrar sígarettu fyrr en aðrir.
Þannig dregur þróaðasta og algengasta tegund gensins reykingafólk fyrr
til dauða, því það reykir meira en hinir, að sögn Nakamura.
FBL GREINING: ENSÍMIÐ SEM BREYTIR ÖLLU
Nikótínfíknin stjórnast af genum
í m
ill
jó
nu
m
k
ró
na
2003
2002
2001
2004
> Hreinn hagnaður
fiskvinnslu
Heimild: Hagstofa Íslands
2000
-1483 13.361 3.414 3.965 2
NEYÐARFUNDUR Í EFSTALEITINU:TÓK EKKI MARK Á RÆÐISMANNINUM
Hunsuðu
ábendingu um
lífvörð fyrir
Jón Þór
Uggur í erlendum
sérfræðingum í El Salvador

2x15 19.2.2006 21:23 Page 1