Fréttablaðið - 23.03.2006, Qupperneq 50

23. mars 2006 FIMMTUDAGUR34
Sumum þingmönnum virðist vera
sérstaklega umhugað um að auka
aðgengi að áfengi. Menn vilja
lækka áfengiskaupaaldurinn, leyfa
heimabruggun og síðast en ekki
síst berjast nokkrir alþingismenn
fyrir frjálsri sölu áfengis í versl-
unum landsins. Margir vilja frekar
líta á áfengisneyslu sem sjálfsagða
menningarathöfn en sem heilbrigð-
isvandamál. Menningararfleifð
þjóðar sem upplifði áfengis-
ofneyslufaraldur í aldir sagði löng-
um til sín og það var fyrst þegar
menn fóru fyrir alvöru að stemma
stigu við þessari landlægu plágu í
upphafi 19. aldar að þjóðin náði sér
á strik.
Í fyrra tóku sig til þingmenn úr
öllum flokkum að VG undanskild-
um og endurvöktu gamalt þingmál
Vilhjálms Egilssonar um breyting-
ar á áfengiseinkasölunni. Í stuttu
máli er nú lagt til að áfengiseinka-
salan verði aflögð og verslun með
léttvín (undir 23%) verði gefin að
miklu leyti frjáls. Einnig er lagt til
að áfengisgjald verði lækkað um
50%. Röksemdirnar eru af ýmsum
toga. Rætt er um að færa áfengis-
söluna í nútímalegt horf, að ríkis-
valdið eigi ekki að standa í sölu á
varningi, óæskileg áhrif á ferða-
mannaiðnaðinn og þann skaða sem
kaupmaðurinn á horninu hlýtur af
því að fá ekki að selja áfengi.
Aðrir vilja líta svo á að væri
áfengi og tóbak að koma á markað í
dag myndu menn gjalda miklum
varhug við þeim, jafnvel banna þau.
Þeir benda á að áfengi valdi fíkn hjá
mörgum, ekki síður en tóbak og
áfengisneysla eigi stóran þátt í
glæpum, slysum, sjúkdómum,
nauðgunum og ofbeldi af ýmsu tagi.
Færðar hafa verið sannanir á að
áfengisneysla ófrískra kvenna,
jafnvel í litlum mæli, getur haft
skaðleg áhrif á fóstrið. Jóhannes
Kári Kristinsson, læknir og doktor í
faraldsfræði, segir í Morgunblað-
inu hinn 18. apríl sl.: „Ríkisstjórn
okkar hefur mjög óljósa stefnu í
forvarnarmálum. Á sama tíma og
norrænir félags- og heilbrigðis-
málaráðherrar lýsa áhyggjum
sínum yfir mikilli og vaxandi áfeng-
isneyslu á öllum Norðurlöndunum
koma einstakir íslenskir alþingis-
menn fram og vilja með öllum
ráðum auka hana.“
Áfengisneysla þjóðarinnar er að
aukast. Sala alkóhóls hefur á einu
ári vaxið um 5% að sögn Hagstofu
Íslands. Samkvæmt könnun Lýð-
heilsustofnunnar frá því í fyrra
hefur mesta aukningin á hreinum
vínanda orðið meðal ungs fólks, sér-
staklega ungra kvenna. Alþjóða
heilbrigðismálstofnunin hélt ráð-
stefnu 40 þjóða í Stokkhólmi í fyrra.
Þar var skýrt frá því að um 600.000
manns létust af völdum áfengis í
Evrópu árið 2002. Að fjöldi þeirra
sem deyja með þessum hætti vex
stöðugt og að þegar við bætast
dauðsföll af völdum umferðarslysa
og ofbeldis hækkar talan enn frek-
ar. Samkvæmt skýrslu Alþjóða heil-
brigðisstofnunarinnar tengist
áfengi andláti fjórða hvers Evrópu-
manns á aldrinum 15 til 29 ára.
Þeir sem vilja auka aðgang að
áfengi hafa voldugan stuðning frá
Evrópusambandinu en þar á bæ er
almennt litið á áfengi út frá við-
skiptasjónarmiði og sem hverja
aðra neysluvöru sem ekki eigi að
takmarka aðgang að. En þá hlýtur
að vakna sú spurning hvort nokkur
önnur „neysluvara“ eða „matvara“
drepi 600.000 manns á ári; hvernig
sala á eplasafa, sem ylli fóstur-
skaða, gengi eða hvernig menn litu
á sölu á lambakjöti sem gerði fórn-
arlömb varnarlaus gagnvart nauðg-
unum? Hve margir skyldu vera til-
búnir að horfa gagnrýnið í eigin
barm og spyrja hvort verið gæti að
þeir kæmu ekki auga á hið augljósa
sökum íhaldssemi og vanahugsun-
ar? Að sjálfsögðu risu einhverjir
upp og segðu að svona væri frelsið,
það yrði bara hver og einn að axla
sína ábyrgð og þar er kannski kjarni
málsins. Á hið opinbera að beita
boðum og bönnum til að þegnarnir
fari sér ekki að voða eða er slíkt
brot á mannréttindum? Vilja við-
skiptafrelsishetjurnar kannski
setja þjáningarfrelsið aftan við
tjáningarfrelsið, nú þegar verið er
að endurskoða stjórnarskrána?
Áfengisvandamálið og ólöglegi
vímuefnafaraldurinn sem af því
hlýst er slík vá að spyrna verður víð
fótum.
Á ráðstefnunni sem getið er hér
áður voru fulltrúar 40 þjóða sam-
mála um að herða yrði til muna bar-
áttuna gegn áfengisneyslu í Evr-
ópu. Leiðirnar til þess eru meðal
annars þær að mati ráðstefnugesta
að hækka skatta á áfengi, draga úr
framboði, takmarka auglýsingar
enn frekar og auka forvarnir. Til-
lögur um sölu áfengis í matvöru-
verslunum eru því gegn stefnu
Alþjóða Heilbrigðismálastofnunar-
innar í þessu máli.
Höfundur er þriðji maður á V-
listanum til borgarstjórnarkosninga
og formaður Vinstri Grænna í
Reykjavík.
Um forvarnir, þjáningafrelsið
og vanahugsun
UMRÆÐAN
ÁFENGISFOR-
VARNIR
ÞORLEIFUR GUNN-
LAUGSSON
Ályktun Allsherjarþings Samein-
uðu þjóðanna um að stofna nýtt
mannréttindaráð ætti að marka nýtt
upphaf í mannréttindastarfi Sam-
einuðu þjóðanna. Hvort sú verður
raunin er á valdi aðildarríkjanna.
Ályktunin kemur í kjölfar tillögu
sem ég lagði fram fyrir næstum
einu ári. Ég viðurkenndi að Mann-
réttindanefnd SÞ hefði villst af leið.
Ríki sem gerst höfðu sek um að
brjóta mannréttindi gátu myndað
griðabandalag innan nefndarinnar
og haldið hlífiskildi hvort yfir öðru,
í stað þess að vinna að eflingu mann-
réttinda um allan heim. Kastjósinu
hefur mjög verið beint að þeim mun
sem er á upphaflegri tillögu minni
og ályktuninni sem var samþykkt.
En aðalatriðum tillögum minnar
hefur ekki verið breytt.
Í ályktuninni er gengið út frá,
rétt eins og í tillögu minni, að þróun,
friður og öryggi séu „undirstöður
Sameinuðu þjóða kerfisins [...] teng-
ist innbyrðis og styrki hvort annað“.
Eins og ég lagði til verður til sjálf-
stætt ráð sem kosið er beint af
aðildarríkjum Sameinuðu þjóðanna
og verður vettvangur ríkisstjórna
heims til að ræða mannréttindamál.
Staða þess verður endurskoðuð
innan fimm ára, sem opnar þann
möguleika að það verði ein af „meg-
instofnunum“ SÞ við hlið Öryggis-
ráðsins og Efnahags- og félagsmála-
ráðsins en tveggja þriðju hluta
meirihluta þarf til að ná kjöri til
þeirra. Þangað til hefur ráðið - öfugt
við Mannréttindanefndina - umboð
til að „efla skilvirka samþættingu
og gera mannréttindastarfi hærra
undir höfði“ í öllu starfi SÞ.
Nýja ráðið verður, eins og ég
lagði til, kallað saman til fundar
með reglubundnu millibili allt árið
og getur brugðist við neyðarástandi
í mannréttindamálum með því að
halda sérstaka fundi með skömm-
um fyrirvara, hvenær sem þriðj-
ungur meðlimanna fer fram á það.
(Í Mannréttindanefndinni tók þetta
lengri tíma og krafist var meiri-
hluta atkvæða.) Mannréttindaráðið
mun fjalla um ástand í mannrétt-
indamálum allra ríkja, í stað þess að
beina spjótum sínum að tilteknum
ríkjum en sleppa öðrum. Ráðið á að
hafa að leiðarljósi algildi, hlutlægni,
óhlutdrægni og forðast að draga í
dilka. Jafnframt er í ályktuninni
lögð áhersla á að útrýma „tvöföldu
siðgæði og pólitiskri refskák“.
Ráðið hefur einnig umboð til að
hindra mannréttindabrot en Mann-
réttindanefndin átti einungis að
bregðast við þeim.
Þótt ráðið komi að auðu borði er
ætlast til að haldið sé fast í verk-
lagsreglur, ráðgjöf sérfræðinga og
kvartanaferli, þar á meðal að skipa
óháða sérfræðinga til að rannsaka
og að ætla frjálsum félagasamtök-
um stórt hlutverk, en margir óttuð-
ust að þessu yrði kastað fyrir róða
eða dregið úr því. Í stuttu máli hefur
nýja Mannréttindaráðið möguleika
á að nýta sér bestu kosti gamla kerf-
isins auk þess sem nauðsynlegar
breytingar eru gerðar.
Það veltur fyrst og fremst á
aðildarríkjunum hvort árangur
næst. Eðlilegt er að athyglin beinist
að því hvernig ríki veljast í ráðið og
hvort líkur séu á því að ríki sem
alræmd eru fyrir mannréttindabrot
séu kosin, eins og raunin hefur
verið í Mannréttindanefndinni. For-
seti Allsherjarþingsins hefur af
mikilli leikni og þolgæði stýrt samn-
ingaviðræðum. Hann komst að
þeirri niðurstöðu að ekki væri
nægur stuðningur við að tvo þriðju
hluta atkvæða þyrfti til að ná kjöri í
ráðið, eins og ég hafði lagt til, eða að
útiloka ákveðin ríki. En með því að
gefa þessi tvö atriði eftir gat hann
knúið í gegn samþykkt annarra
mikilvægra atriða.
Aðildarrríki ráðsins verða „kosin
beinni kosningu og hvert fyrir sig í
leynilegri atkvæðagreiðslu og þurfa
meirihluta atkvæða aðildarríkja
Allsherjarþingsins“. Með öðrum
orðum munu lönd ekki komast í
ráðið einfaldlega af því að ekkert
annað framboð kom úr sama landa-
hópi, en sú var raunin í Mannrétt-
indanefndinni. Greidd verða
atkvæði sérstaklega um hvert fram-
boð og fái ríki ekki stuðning 96
landa - hreinan meirhluta allra
aðildarríkja SÞ og ekki aðeins
þeirra sem eru viðstödd og greiða
atkvæði- nær það ekki kjöri. Landa-
hópurinn verður þá að bjóða fram
nýtt ríki.
Að auki munu aðildarríki ráðsins
verða að „vera í hæsta gæðaflokki í
eflingu og vernd mannréttinda“ og
að gangast undir almenna mann-
réttindaskoðun á meðan þau sitja í
ráðinu. Ef aðildarríki ráðsins gerast
sek um stórfelld og kerfisbundin
mannréttindabrot getur Allsherjar-
þingið vikið þeim um stundarsakir
úr ráðinu. Þetta var ekki hægt í
Mannréttindanefndinni.
Enginn þröskuldur - ekki einu
sinni tveggja þriðju hluta merihluti
- getur hindrað kosningu tiltekins
ríkis. Þar eru á ferðinni pólitískar
ákvarðanir. Það er á valdi aðildar-
ríkjanna og almenningsálits heims-
ins að sjá til þess að ríkin kjósi rétt.
Ef nógu margir styðja mannréttindi
og beita þeirri stjórnlist og fortöl-
um sem hrífa getur Mannréttinda-
ráðið orðið umtalsverð bót miðað
við gömlu Mannréttindanefndina.
Ég vona sannarlega að öll aðildar-
ríkin - þar á meðal Bandaríkin sem
leikið hafa lykilhlutverk í að koma
upp mannréttindakerfi Sameinuðu
þjóðanna - leggi sín lóð á vogarskál-
arnar til að nýja ráðið virki.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna.
Látum ráðið virka!
UMRÆÐAN
MANNRÉTTINDA-
RÁÐ SAMEINUÐU
ÞJÓÐANNA
KOFI A. ANNAN
Eðlilegt er að athyglin beinist
að því hvernig ríki veljast í
ráðið og hvort líkur séu á því
að ríki sem alræmd eru fyrir
mannréttindabrot séu kosin,
eins og raunin hefur verið í
Mannréttindanefndinni.
Ekkert blað?
550 5000
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið