Tíminn - 03.07.1977, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 3. júli 1977
Sigurður Magnússon, fyrrv. blaðafulltrúi:
„Far þú og
gjör slíkt
hið sama”
— inngangserindi á vegum Amnesty
International í greinaflokki, sem er á
dagskrá útvarpsins
í rikisútvarpinu er verift aö flytja greinaflokka um mannréttindamál á vegum samtakanna
Amnesty International. Þættir þessir eru fluttir á mánudagskvöldum og er samheiti þeirra : A ég
að gæta bróöur mins? Inngangserindiö var flutt annan dag hvltasunnu af Siguröi Magnússyni,
fyrrverandi blaöafuIUrúa Loftleiöa. Þar sem þetta erindi Siguröar hefur vakið óskipta og verö-
skuldaöa athygli, fór Timinn þess á leit viö Sigurð aö fá aö birta þaö I heild og fékk til þess góöfús-
legt leyfi Siguröar. Fer erindiö hér á eftir, en tekiö skal fram aö millifyrirsagnir ásamt aöalfyrir-
sögn eru blaðsins, en ekki Siguröar.
Ævagömul, en þó siung er frá-
sögnin i fjórðu bók Móse af
bróðurm orðingjanum Kain,
fyrsta manndráparanum, sem
greint er frá i bók bókanna. Þó
að svarið hafi strax verið gefið
við spurningunni ,,A ég að gæta
bróður mins? ” með brottrekstri
morðingjans af þvi akurlendi
sem sagan segir að opnað hafi
munn sinn til þess að taka á
móti blóði hins myrta bróður, þá
hefur, allt fra' þvi er þessi saga
var fyrst sögð og til þess er hún
var siðast flutt, sama gamla.og
iskalda spurningin brunnið
fersk og heit á vörum þeirra
sem vissu ekki hvort þeir áttu
fremur að hlýða kalli þess blóðs,
sem hrópaði til þeirra af jörð-
inni eða daufheyrast við þvi,
forheröast og spyrja:
,,Á ég að gæta bróður
mins?”
Þessi spurning er svo áleitin
að eflausthafa allir menn á öll-
um timum orðiðað svara henni
á einhvern veg, sumir eins og
morðinginn með þeirri lognu
fullyrðingu að honum væri ó-
kunnugtum örlög bróður sins og
staðhæfingunni um, aö þau
væruhonum óviðkomandi, aðrir
ifullvissu þess, að allt mannlegt
væri einnig þeirra gleði, sorg, lif
eða dauöi, en þess vegna ættu
þeiraðnjóta hins ljúfa með öör-
um, og bera einnig með þeim
þær byrðar, er hið mótdræga
bindur.
Eftirminnilegasta svariö viö
spurningunni fornu: ,,A ég að
gæta bróður míns”? var gef-
iö fyrir tæpum tveim árþúsund-
um meö sögunni um Samverj-
ann miskunnsama sem var á
leið til Jerikó, ferðalanginn sem
enn er fyrirlitinn af hinum rétt-
trUuðu i JerUsalem, ferðalang-
inn sem fetaði þá slóö, sem
presturinn og Levitinn höfðu
gengið.
Sagan kennir okkur ekki ein-
ungis aö ókunni, særði maður-
inn við veginn sé náungi okkar
og bróðir, heldur er með henni
allri staöhæft, að i miskunnar-
verkinu sé fólgið fyrirheitið um
það eilífa lif, sem lögvitringur-
inn þóttist vera að leita að, og
þess vegna lauk sögunni meö
orðunum „Far þU og gjör slikt
hiö sama”.
önnur frásögn guðspjallanna
staðfestir þetta svar eftirminni-
lega: „Herra, hvenær sáum vér
þig gest, og hýstum þig, eða
nakinn og klæddum þig? Gátan
var ráðin:
„Sannlega ségi ég yður, svo
framarlega sem þér hafiö gjört
þetta einum þessara minna
minnstu bræöra, þá hafið þér
gjört mér það. Hér eru andstæð-
urnar augljósar, annars vegar
bróðurmorðinginn og brott-
rekstur hans frá blóövellinum,
hins vegar Samverjinn mis-
kunnsami og fyrirheitið dýrlega
vegna hins minnsta bróður, sem
biður liknsemdarinnar, nafn-
laus og sár við veginn.
Eflaust eru margir, sem hug-
leiða þessar gömlu sögur og
spyrja sjálfa sig og aðra hve
mikla stoð þær eigi i raunveru-
leikanum. Areiðanlega telja
flestir að með fyrirheitinu
vegna hins minnsta bróður við
veginn,se' farið yfir þær marka-
linur, sem skynsamlegt sé að
draga til viðmiðunar eðlilegu
mannlifi, að kröfunni um misk-
unn beri að stilla við meiri hóf-
semd en þá, sem lætur sér ekki
nægja smyrsl i sár og skjól und-
ir þaki og bætir þess vegna viö
denörum tveim og loforði um
fleiri ef þeirra gerist þörf. Var
hér ekki um ofrausn að ræða?
Hvers vegna átti einhver einn
að axla byrðina alla? Og i þvi
skjóli, að til þess verði einhvér
annar er sá hópur eflaust
stærstur sem nemur staðar
andartak, þar sem þörf er h’kn-
semdar, en heldur svo áfram
ferðinni, eins og ekkert hafi i
skórizt i fullvissu þess, að þeir
sem á eftir koma, muni leggja
þaö fram, sem hinir telja sér
ekki skylt að láta i té. Hvers-
dagslega er ég i þessum afar
fjölmenna hópi. En fyrir löngu
hefir beygurinn, óttinn viö þann
félagsskap, orðiö mjög áleitinn.
Ég staðhæfi ekki, að hann hafi
valdið neinum verulegum
breytingum i lifi minu — þvi
miður. En hann hefir stuggaö
við mér, sannfært mig um aö þó
aö ég sé i margmennri sveit, þá
muni siöar til þess koma, að þar
veröi mér ekkert skjól, þar sem
ég muni aftur verða einn, eins
og þegar ég kom, aleinn við
reikningsskilin miklu, þegar
þakkaö er fyrir samfylgdina og
kvatt. Geigurinn hefir opnað
fyrir mér nýjan skilning á þeim
frásögnum, sem ég rifjaði upp
áöan, og sannfært mig um, aö
mér er ekki einungis sjálfum
hollt að hafa þær i huga, heldur
ber mér einnig að vekja athygli
annarra á, aö þær hafa dýpri og
meiri sannindi að geyma en
þau, sem augljós verða við
fyrstu íhugun.
Þetta rifjaðist upp fyrir mér,
þegar ég var beðinn um að
skýra frá þvi hvers vegna ég
hefði afráðið aö skipa mér undir
merki félagsskaparins Amnesty
International. Ég minntist þess
þá að ég hefði oft fundið i sjálf-
um mér einhverbrot af öllu þvi,
sem einkennir prestinn, Levit-
ann og manndráparann Kain i
frásögninni gömlu. Þegar þetta
fyllti mig skelfingu sektarinnar
vaknaði sU spurning, hvort ein-
hverja friðþægingu mætti finna
i viðleitni þess að reyna að
fylgja — þó ekki væri nema að
einhverju litlu leyti — þvi for-
dæmi, sem okkur er gefið með
sögunni um Samverjann mis-
kunnsama. Og e.t.v. var það
fyrst og fremst óttinn við þenn-
an félagsskap — hættan, sem
varað er við, Kain, presturinn,
Levitinn hið innra með okkur
öllum, sem olli þvi að sagan um
Samverjann varð mér raun-
sannari en nokkurn tima fyrr.
HUn lauk upp fyrir mér leyndar-
dómi skilnings á þvi, að hér á
jörðu er staðfesting fyrirheit-
anna um lifið eilifa e.t.v. hvergi
örugglegar grundvölluö en i
þeirri mestu likn, sem veitt er I
stærstu neyð hins minnsta bróð-
ur. Þess vegna er sagan um
Samverjann váboði þeim, sem
feta sjálfumglaðir beinan veg
og breiðan, en fagurt fyrirheit
hinum, sem gefa sér tima til að
nema þar staðar i auðmjUkri,
fórnfUsri leit að lifinu eilifa.
Sagan geymir vandlega nöfn
þeirra, sem reistu merki sin yfir
þeim fylkingum, er börðust til
valda með vopnum tortimingar
og þjáninga, en hUn hefir oftast
verið gleymin á þá, sem gengiö
hafa blóðferil frægöarmann-
anna til þess eins að veita þar
likn og hlUa aö lifi. Hin hefð-
bundna hetjudýrkun á sér von-
andi senn sögulok. Garparnir
eru ekki fyrr horfnir Ur sviðs-
ljósinu en okkur er orðið ljóst,
að þar voru flestir trUðar aö
leik, og nær allir þeir, er mikil
völd fengu, með stórar brota-
lamir af þeim sökum einum.
Þess vegna horfum við nU oftar
en áður til þeirra sem hafa auð-
veldað okkurbáráttuna við ótta,
skort, þjáningar og dauða og til
þess mun áreiðanlega koma að
það verða þeirra nöfn sem sag-
an geymir gullnu letri, en hin
eiga eftir að hverfa i hið mikla
rökkurdjUp gleymsku og ókynn-
is.
„Gleymdi fanginn”
Einn þeirra, sem siöar mun
skipað á fremsta sögubekk
þeirra, sem samtiö okkar hefir
alið, er brezkur lögfræðingur,
Peter Benenson að nafni.
Arið 1961 birti hann I blaðinu
„TheObserver”greinsem hann
nefndi „Gleymdi fanginn”. Þar
segir hann m.a. ,,Á hverjum
degi alla daga vikunnar má lesa
i dagblöðunum um einhvern
sem hefir verið fangelsaður,
pyntaöur eða liflátinn einhvers
staðar i heiminum, vegna þess
að rlkisstjórn hans taldi rangt
að boða skoðanir hans eða trU-
Sigurður Magnússon, fyrrv. blaðafulltrúi
arbrögð.”. Benenson kallaði á
hjálp til baráttu fyrir frelsi pisl-
arvottanna, og tveim mánuöum
siðar var ákalli hans svarað af
fámennum hópi frá fimm lönd-
um, sem efndi til stofnfundar al-
þjóðasamtakanna „Amnesty
International”. Fyrsta tak-
markinu var náð. örfáir höfðu
numið staðará leiðinni frá JerU-
salem til Jerikó.
Hið sameiginlega markmið
var skilgreint þannig: „Sam-
tökin vilja stuöla að því, að
hvarvetna sé framfylgt Mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna með þvl að:
a) vinna að þvi að þeir, sem
fanglesaðir eru, hafðir i haldi
eða hindraðir á annan hátt,
eða að öðru leyti beittir
þvingunum eða takmörkun-
um vegna skoðana, sem þeir
eru sannfærðir um, eöa sök-
um kynþáttalegs uppruna, lit-
arháttar eða tungu, verði
leystir Ur haldi og fjölskyld-
um þeirra veitt sU aöstoð sem
þörf krefur, að þvi tilskildu að
þeir hafi ekki beittofbeldi eða
stuðlað að þvi.
b) berjast gegn dauðarefsingu
og hverskonar pyntingum eða
slæmri meðferð á hverjum
þeim, sem fangelsaður er,
hafður i haldi eða hindraður á
annan hátt i trássi við fyrir-
mæli Mannréttindayfirlýs-
ingarinnar.
c) berjast með öllum tiltækum
ráðum gegn þvi að þeim, sem
hafðir eru i haldi vegna sann-
færingar sinnar eða stjórn-
málaskoðana, verði haldiö án
þess að dómsrannsókn fari
fram innan rýmilegs tima,
eða gegn hvers konar máls-
meðferð varðandi slika
fanga, er ekki samræmist við
urkenndum reglum, sem
tryggja réttláta dómsrann-
sókn.”
Er eitthvað aö finna i þessari
stefnuskrá sem sæmilega heil-
brigður maður vill ekki sam-
þykkja. Varla. Eitthvaö, sem
við myndum ekki óska að allir
sameinuðust um að berjast fyrir
ef við værum svipt frelsi vegna
skoðana okkar? Areiðanlega
ekkert.
Við vitum, að þeir voru fáir
sem námu staöar á göngu sinni
árið 1961 þegar Peter Benenson
vakti athygli á þvi, sem honum
rann til rifja, en hve margir
skyldu þeir vera orðnir i dag,
sextán árum eftir birtingu
greinarinnar um gleymda fang-
ann? Einhvers staðar i nám-
unda við 100 þUsundir, sem bUa i
78 þjóðlöndum. Þegar til þess er
hugsað, að allmörg lönd heims-
byggðarinnar eru I dag ekkert
ennað enþjóðafangelsi, þarsem
öll mannréttindi eru fótum troð-
inþá er þessi tala sorglega lág.
Þegar haft er i huga að Mann-
réttindayfirlýsing Sameinuðu
þjóðanna er dauöur bókstafur i
rUmlega 100 rikjum innan vé-
banda þeirra en þau bUa við
hina margvislegustu stjórnar-
hætti, allt frá gamalgrónum
sósialisma til nýfasisma eða
duttlunga geðveilla einræðis-
herra, að þegar hin æruveröuga
lýðræðisstjórn Breta er sett á
sakamannabekk vegna pynting-
a ifangelsum á Irlandi, að þeg-
ar tugir milljóna titra af ótta við
fangelsanir, limlestingar og
dauða, milljónir, sem engu of-
beldi hafa beitt og ekkert annað
unnið til saka en það eitt að játa
aðra trU eða skoðanir eða vera
af öðrum litarhætti en valdhaf-
arnir, þá er furðulegt að ekki sé
unnt að nefna hærri tölu en tugi
þUsunda yfir þá, sem risa til
andmæla, einkum þegar þess er
gætt, að þar eru þeir einnig
boðnir velkomnir til samstarfs
sem ekkert eiga á hættu, engu
þurfa að fórna, og mega i lág-
marki láta sér nægja að verja
tima til þess eins að inna af
hendi lág félagsgjöld og rita
nöfn sin á bænaskrár um sakar-
uppgjöf eða áskoranir um aö
virða alþjóðasamþykktir um
mannréttindi.
Starf Amnesty Inter-
national
Þeir eru auðsjáanlega enn
alltof margir sem hraða svo för
sinni til Jerikóborgar að þeir
láta sig engu varöa annað en
það, að horfa svo beint fram á
veginn að ekkert þaö glepji, sem
utan hans er. Ég nefni félags-
gjöldin, en Amnesty Internati-
onal er fjármagnaö með þeim,
og frjálsum framlögum. Viðast
hvar, t.d. hér á Islandi, leggja
félagar alla vinnu fram ókeypis,
en þó þarf fé til þess að hUn nýt-
ist. Sums staðar er launað
starfslið, einkum i LundUnum,
þar sem aðalstöðvarnar eru.
Þar vinna nU um 80 manns.
Fangahjálpin ereinnig kostnað-
arsöm, allt frá frimerkjum á
bréfin, sem skrifuð eru föngum
til hughreystingar, til fjár-
styrkja, sem veittir eru að-
standendum þeirra eða sérfræð-
ingum til söfnunar skýrslna um
brot á mannréttindum. Vegna
þessa er það staöreynd, að þó að
ekkert kæmi annað til en
greiðsla lágra ársgjalda þá er
með þvi verið að leggja fram lit-
inn en verðmætan skerf til bar-
áttu fyrir betri heimi en þeim,
sem við bUum nU i.
Eftir að starfsfólk aöalstööv-
anna i LundUnum hefir sann-
færzt um að skoöanafangi hafi