Tíminn - 03.07.1977, Page 21

20
Sunnudagur 3. júll 1977
Sunnudagur 3. júll 1977
21
Hvað get ég gert
fyrir hann?
— Nú hefur þú, frú Svava,
fengizt viö marga hluti, leiklist,
tdnlist, og þú hefur gerzt hjálpar-
hella granna okkar i vestri, græn-
lenzkra manna, þegar þeir hafa
leitaö til lslands. Hvaö heldur þú
aö þér sé hugstæöast, af þvi sem
þú hefur þurft aö glima viö um
dagana?
— Þessu er ákaflega vandsvar-
aö. Viö höfum talaö hér um Græn-
lendinga. Þaö hefur veriö mér.
mikil ánægja aö geta tekiö á móti
piltunum, sem hafa komiö hingaö
til þess aö kynna sér islenzkan
landbúnaö, og vist hef ég reynt aö
greiða götu þeirra eftir þvi sem
ég hef getað. En þegar minnzt er
á þá megum viö ekki gleyma
ágætum manni, sem þar hefur
komið viö sögu. Þar á ég viö Gisla
Kristjánsson hjá Búnaöarfélagi
Islands. Hann hefur lagt slika
alúö við þessa grænlenzku pilta
að ég leyfi mér að komast svo aö
oröi, aö hann hafi veriö þeim sem
annar faðir. — Dönskukunnátta
þeirra hefur sjaldan veriö mikil,
þegar þeir hafa komið hingaö
fyrst, en sumir hafa náö furöu-
góðum tökum á i'slenzku, og það
er gaman aö sjá glampann i aug-
um þeirra, þegar þeim tekst aö
tala islenzkuna rétt.
Þegar ég sé flugvél, sem er aö
búa sig til að lenda, og veit, aö
innan borðs er sjúklingur frá
Grænlandi, þá verður mér alltaf
fyrst fyrir að hugsa : Er hann lif-
andieða dáinn? Og: Hvernig litur
hann út? Hvaö get ég gert fyrir
hann? Ef allt gengur aö óskum og
batinn kemur fljótt, gleðst enginn
innilegar en við hjónin.
Og hvort sem æviár okkar eru
orðin mörg eöa fá, þá er alltaf
gott aö lfta um öxl til þeirra
stunda þegar byrinn var hagstæö-
ur.
—VS
Jrúöarfesti. Þetta báru þær um
íálsinn stúlkurnar i Thule, þeg-
»r þær gengu í heilagt hjóna-
Dag nokkurn, ekki alls fyrir löngu, i hlýju og kyrru vorveðri, lagði
blaðamaður frá Timanum leið sina að Laugavegi 15 i Reykjavik og hitti
þar að máli frú Svövu Storr, eiginkonu Ludvigs Storr aðalræðismanns
Dana á Islandi. Blaðamenn eru jafnan á höttunum eftir góðu efni, og hér
var sliks von, þvi að áhugamál frúarinnar eru margvisleg og ekki af lak-
ara taginu: leiklist, tónmennt og siðast en ekki sizt áhugi og þekking á
málefnum Grænlendinga, og fyrir þetta siðasttalda hefur hún hlotið sér-
staka viðurkenningu, Dannebrogsorðuna.
Lesmál: —VS.
Myndir: Gunnar
„Og hvergi er
sólskinið bjartara...”
Aö þessu komum viö seinna, en
i upphafi skal fylgt gömlum og
góöum Islenzkum siö og byrjaö á
aö spyrja hver maöurinn sé og
hvaðan hann sé hingaö kominn.
— Ert þú Reykvikingur aö upp-
runa, Svava?
— Nei, ég fæddist og ólst upp i
Hringsdal i Arnarfiröi. Foreldrar
minir voru Sigrún Bjarnadóttir
og Einar Bogason, bóndi og kenn-
ari f Hringsdal. Þaö er fallegt i
Amarfiröinum, og hvergi er sól-
skinið bjartara en þar. Framund-
an er hvit, brimkögruð ströndin
meöhleinum og flúðum. Þar var
auövelt aö veiða rækju, þegar ég
var bam. Þegar fjaraöi út, varö
hún eftir i pollum I hleinunum, og
þar gátum við krakkarnir veitt
eins og okkur lysti. En rækjan
veitti hvorki okkur né öörum
saöningu, þvi aö hún þótti óttaleg
skepna, sem enginn vildi sjá,
hvaö þá matbúa. Menn höföu þá
enn ekki lært aö leggja sér þenn-
anljúffenga fisk til munns. En viö
veiddum annan fisk, og hann var
mikið notaður til manneldis. Þaö
var sandkoli. Sú veiöi fór fram
meö þeim einfalda hætti, að viö
fengum okkur langtskaft, festum
járnkrók á annan endann, og
stungum þessu siöan niöur I sjó-
inn, og I gegnum skepnuna. Ekki
þurfti bát viö þessar veiöar, þvi
aö kolinn varalveg uppi við land,
og svo mikið af honum, aö veiöi-
maöurinn þurfti ekki annaö aö
gera en aö ganga fram á sjávar-
bakkann með vopn I hönd. Þá átti
hann visa veiði. Ef til vill hefur
þetta ekki verið mannúölegt
gagnvart kolanum, en þó er nú
svo, aö ég á margar kærar
bernskuminningar, sem bundnar
eru þessum veiöum. Viö túnfótinn
liöaöist áin, full af silungi, en lax
var ekki i henni. Viö veiddum
mikinn silung i net, og margt
sporiö áttum viö krakkarnir meö-
fram ánni okkar, allan ársins
hring, en ekki sizt á sumrin.
— Var ekki stunduð útgerö
þarna, fyrst rækja og koli voru
uppi I landsteinum?
— 1 gamla daga var mikið út-
ræði, og voru þá tvær verbúöir
þarna, svokölluö Pétursvör, öör-
um megin við ána, en hinum
megin árinnar var pabbi meö tvo
litla báta, fyrst þegarég man eft-
ir, en siöan fór þaö minnkandi, og
sú útgerö sem ég man bezt eftir,
var rauömagaveiöin á vorin — og
svo kolaveiöi okkar bamanna.
A vetrum var oftskóli á heimili
foreldra minna, þvi aö pabbi
kenndi unglingum undir gagn-
fræðapróf. Viö systkinin vorum
átta, svo oft var margt manna i
heimili, lif i tuskunum og glatt á
hjalla. Á laugardögum var oft
dansaö.
í heimi listanna
' — Hvenær hleyptir þú svo
i
Trommuleikari, sem kallar
fram anda úr öörum heimi.
heimdraganum og yfirgafst
æskustöðvar þinar?
— Ég var fimmtán ára, og leiö-
in lá til Reykjavfkur. Aöur haföi
ég aö visu verið á Isafirði eitt ár
vegna veikinda.
— Hvaö tókst þú þér fyrir hend-
ur, þegar til höfuðstaðarins kom?
— Ég byrjaði á að læra söng, og . -
auk þess stundaöi ég leiknám hjá
Haraldi Björnssyni. Þetta voru
góöir dagar, og ákaflega gaman
aö læra hjá Haraldi. Fyrst lék ég
litla kórstúlku, en svo var Lén-
haröur fógeti sýndur hér, og þar
lék ég Guðnýju. Þar lék Brynjólf-
ur Jóhannesson og fleiri ágætir
leikarar, sem gott var fyrir mig
að kynnast og læra af.
— Það hlýtur að hafa verið dýr-
mæt reynsla ungum leikara að fá
að kynnast bæöi Brynjólfi Jó-
hannessyni og Haraldi Björnssyni
I eigin persónu?
— Já, það var þaö sannarlega.
Þeir voru ekki aöeins prýöilegir
listamenn, heldur lika mjög
sterkir einstaklingar,
Alaska-Eskimói og Grænlendingur I húökeipum slnum. Sá með hattinn er aö sjálfsögöu Alaska-búinn, hinn er I anorak.
var hagstæður
öruggir og ákveönir, en þó hlýir
og mannlegir. Og svo þessi mikli
liStræni kraftur, sem þeir bjuggu
yfir. Það var alveg aödáanlegt,
hversu mikinn kraft þeir gátu
lagt i karlana, sem þeir voru aö
skapa hverju sinni.
Ég kynntist llka Friðfinni Guö-
jónssyni. Viölékum saman i revi-
unni „Hver maöur sinn
skammt”. Friöfinnur var mjög
skemmtilegur maður, glaövær og
fyndinn. Enn fremur kynntist ég
Hundasleöinn er svo alkunnugt
fyrirbæri, að ekki er þörf langra
útskýringa.
Gunnþórunni Halldórsdóttur, —
og ekki var þaö sföur ánægjulegt
og lærdómsrikt, þótt hún væri,
sem listamaður, á margan hátt
ólik hinum leikurunum, sem ég
var aö minnast á.
— Og sjálf hefur þú haldið
áfram að leika?
— Já, leiklistin dró mig aö sér.
Ég fékk stórt hlutverk i Álfhóli
eftir J .L. Heiberg, og lék þar m .a.
á jólasýningunni 1945. Og ég söng
I óperettunni 1 álögum eftir
Sigurð Þörðarson og Dagfinn
Sveinbjörnsson.
— Já, hvað um söngnámið?
— Ég læröi hjá Pétri A. Jóns-
syni i f jögur ár. Pétur var á flest-
an hátt einstakur maður. Hann
haföi svo miklu aö miöla, aö
menn fóru alltaf rikari af fundi
hans en þeir komu. Þaö var eins
og hann þreyttist aldrei á aö veita
öðrum af auölegö sinni. Hann
undirbjó mjög marga sem voru
aö byrja aö syngja i kórum, og
hélt þvf áfram, þangaö til dr. Ur-
bancic tók viö. Ég man vel, aö
margir sem komu til Urbancic
kunnu fyrst i stað ekki aö lesa
neinar nótur, en hann kom öllum
á staö.
Haustiö 1945 fór ég til Kaup-
mannahafnar til þess aö læra
söng hjá Dóru Sigurösson. Ég
komst I Konunglega Tónlistar-
skólann i Kauptúannahöfn, var
þar i þrjú ár og lauk burtfarar-
prófi þaöan.
— Var þaö ekki skemmtilegur
timi?
— í raun og veru voru þetta
dýrleg ár, þótt ytri aöstæöur væru
ekki á allan hátt ánægjulegar.
Heimsstyrjöldinsíöari var nýlega
um garö gengin, i Danmörku var
skortur á mörgum nauösynjum,
og Danir liföu mjög sparlega um
þessar mundir. Matur var
skammtaður, og meira aö segja
föt lika. Þetta voru mikil viö-
brigöi fyrir mig, sem var nýkom-
in úr allsnægtunum og stríös-
gróöanum hér heima.
— Ogá meöan á ölluþcssu stóö,
hefur þú verið ung dama og laus
og liðug?
— Ung, segir þú, — þaö fer nú
eftirþvi, hvaöa merking er lögö i
oröiö „ungur”. Hitter rétt, aö ég
var laus og liöug. Ég kynntist
eiginmanni minum I Kaup-
mannahöfn, viö gengum I hjóna-
band og fluttumst til íslands, þeg-
ar ég haföi lokiö námi minu.
Maöurinn minn byggöi þetta hús,
hér á Laugavegi 15, og hér höfum
viö átt heima i tæp þrjátiu ár.
Tengiliðurinn var
sálmabók á grænlenzku
— Hvenær öölaöist þú hinn
mikla áhuga þinn á Grænlandi?
— Það kom eiginlega af sjálfu
sér. Maöurinn minn var oröinn
aöalræöismaöur Dana á lslandi
áöur en viö giftumst, og hefur
verið það siöan. Og þar sem
Grænlendingar eru þegnar Dana-
konungs, var auövitaö alltaf
hringttilokkar, ef einhvers þurfti
meö, tildæmis þegar fljúga þurfti
i skyndi til Grænlands eftir sjúk-
lingi, — og ótalmargt fleira, sem
leysa þurfti úr. Fyrstu árin þurft-
um viö aö taka á móti sjúklingun-
um og sjá um aö koma þeim á
sjúkrahús, en nú er þaö breytt.
Alltaf varbyrjað á þvi aö leita til
aðalræöismannsins, og þvi hlaut
heimili hans að veröa miödepill
þess sem var aö gerast.
— Hafiö þiö kannski stundum
þurft aö taka sjúklinga á heimili
ykkar?
— Nei, þess hefur aldrei þurft.
Hins vegar hef ég alltaf haft þá
reglu aö heimsækja sjúklingana
daglega á meðan sjúkrahúsvist
þeirra hefur staðið. Oftast er þaö
ánægjulegt, en hins eru þó dæmi,
þvi miður, aö veikindin hafa
reynzt mannlegum maetti ofviða.
Kven-hliöartaska úr selskinni.
Þaö hefur komiö fyrir, að maöur,
sem kom hingaö sæmilega hress
og glaður, hefur orðiö aö snúa
heim til Grænlands I likkistu. En
sem betur fer hefur það þó ekki
gerzt oft.
— Þarna hefur þú komizt i á-
kaflega náin kynni viö Grænlend-
inga. Læröir þú kannski mál
þeirra?
— Nei, þvi miöur ekki. Og
dönskukunnátta Grænlendinga er
mjög takmörkuö. Einkum átti ég
oft i erfiöleikum meö grænlenzku
börnin, þvi aö þau skilja yfirleitt
ekkert annað mál en grænlenzku.
— Ég man alltaf eftir þvi, þegar
ég ætlaöi I fyrsta skipti aö gera
mig skiljanlega grænlenzkum
sjúklingi. Aö visu var þaö ekki
barn, heldur gömul, grænlenzk
kona, sem þar átti hlut aö máli.
Viö hjónin áttum sálmabók á
grænlenzku, og nú hugkvæmdist
mér, hvort gamla konan myndi
ekki skilja hug minn til hennar, ef
ég færöi henni sálmabókina til
þess aö lesa i henni, þótt við gæt-
um ekki talaö saman meö oröum.
Éggeröinú þetta, og fór meö bók-
ina á spitalann. Ég hef aldrei séö
meiri ljóma á andliti nokkurs
manns, en þegar gamla konan sá
sálmabókina „sina” — á sinu eig-
in máli, hér i framandi landi.
Þetta var mér nóg, meö þessu
Meöal fjölmargra hluta, sem prýöa heimili Storr-hjónanna, er feldur af fsbirni. Þaö er hlýtt og
notalegt að hafa hann undir fótum, þegar leikiö er á flygilinn.
haföi ég gert henni þann greiða,
sem henni þótti vænzt um, og eftir
þetta held ég að viö höfum i raun-
inni alltaf skilið hvor aöra, þrátt
fyrir þann tungumálavegg, sem á
milli okkar var.
Gesturinn finnur
til lotningar
við hvert fótmál
— Hefur þú ekki komið oft til
Grænlands?
— Jú, það hef ég oft gert, en
aldrei veriö þar lengur en þrjár
vikur i einu, eða svo, og oftast er
dvölin ekki nema fjórtán dagar,
eöa jafnvel enn styttri tími.
Fyrirnokkrum árum vorum viö
hjónin boðin til Grænlands og sá-
um þá mikið af landinu. Viö flug-
um til Nassarssuaq, og þaðan til
Syöri-Straumfjarðar. Við vorum
svo heppin að geta ferðazt þarna i
einni af þessum gömlu Catalfna-
vélum, þar sem svo auövelt var
aö viröa fyrir sér landiö, sem
flogiö var yfir.
— Þótti þér Grænland ekki
fallegt?
— Þar er blátt áfram ólýsanleg
fegurð. Grænidalur verkaði til
dæmis þannig á mig, aö þegar ég
kom þar inn i dalinn, fannstmér
eins og ég væri fyrsta manneskj-
ansem stigi þarfæti á jörö — sem
auðvitað var þó hin mesta fjar-
stæöa. Allt er svo óhreyft, og ein-
hvernveginn svohreintog eins og
ósnortiö, aö gesturinn finnur til
lotningar viö hvert fótmál.
— Það hefur nú lengi veriö
sagt, aö grænlenzka sumarið sé
gott, þótt veturinn sé langur og oft
kaldur.
— Já, og þaö eru ekki neinar
ýkjur. Við vorum þar einu sinni á
ferö 12. september. Inni i firðin-
um, þar sem viö vorum stödd, var
24. stiga hiti, og svo milt og blitt
veður, að á betra varö ekki kosiö.
Af þvi aö kominn var september,
varekki neitt mýbit, en annars er
það mikil plága á Grænlandi á
sumrin.
Noröan til á Grænlandi ganga
skriðjöklarnir svoaö segja niöur i
sjó, ogekkinema ofurlitlir grænir
blettir á milli hafs og jökuls, en
einmitt þessir litlu blettir gefa
umhverfinu svo einkennilegan og
fagransvip. Þegarkemur suður i
Eiriksfjörö, fer allt aö verða
kunnuglegra. Þar er talsvert
mikili gróöur, sérkennilegur og
fallegur, og býr yfir mikilli lita-
dýrö, ekki sizt á haustin, þegar
hann er aö byrja aö sölna, og guli
liturinn bætist viö litrófiö sem
fyrir var. Og þarna er sauöfjár-
búskapur, ekki ólikur þvi sem við
þekkjum.
— Já, vel á minnzt: Hafa þeir
ekki leitað til ykkar, ræöismanns-
hjdnanna, grænlenzku piltarnir,
Svava Storr á heimili þeirra hjónanna.
sem hafa verið að koma hingað til
þessaö kynna sér islenzkan land-
búnaö?
— Jú, mikil ósköp, þeir koma
alltaf til okkar. Fyrsta verkið er
alltaf aö fara meö þeim i búöir og
kaupa föt handa þeim. Þaö er
venjulega mjög skemmtilegt,
þótt óneitanlega veröi skoöanir
oftast harla skiptar, þvi að þeir
hafa sinn sterka smekk, og hvika
ógjarna frá honum.
Eins og ég sagöi áðan, þá er
heilmikill sauöfjárbúskapur i
Eiriksfirði, en ég held ég hætti
mér ekki út i aö tala mikið um
hann hér. Hins vil ég geta, að i
Julianeháb er ljómandi falleg
gróörarstöö, og þar er ákaflega
gaman aö koma.
Þeim þyrfti
að fjölga
— En svo fallegur sem gróður-
inn á Grænlandi inun vera, þá er
landiö þó enn frægara fyrir dýra-
llf sitt. Hefur þú ekki séð þar
sauðnaut, sel og hreindýr?
— Þegar viö fórum frá Syöra-
Grænlenzkir „túbilakkar”. —
Huldar vættir, sem betra er aö
hafa með sér en móti.
Straumfirði i Catalinaflugvélinni,
sem ég minntist á áöan, gátum
við flogið mjög lágt, og þá sá ég
stórar hreindýrahjarðir hjá
vötnum nokkrum. Ekki lá nærri
að ég gæti taliö þau, sem mér
kæmi ekki á óvart, þótt þau heföu
skipt þúsundum. Sauönauthef ég
lika séö, en þau eru aö veröa fá-
gæt, enda eru þau alfriöuö, og
vonandi tekst aö vernda stofninn
svo, aö þessum fallegu og sér-
kennilegu dýrum fjölgi aftur. —
Og svo er þaö nú selurinn. Hann
hef ég aldrei séö lif andi, enda hef-
ur hann áreibanlega fjarlægzt
mannaslóöir, þannig að þess mun
tæpast aö vænta, aö hann sé að
spóka sig á klettum, aöeins til
þess að skemmta ferðafólki.