Tíminn - 04.11.1977, Blaðsíða 10

10
jaaiMiiM
Föstudagur 4. nóvember 1977
1 þriggja ára starfsferli hefur
rfkisstjórnin glfmt viö margvfs-
leg örlagarlk vandamál bæði á
innlendum vettvangi og Iskiptum
viB aBrar þjóBir. Almennt má
fullyrBa, aB tekist hafi aB leiBa
þessimál til lykta á þann veg, aB
þjóBarhagsmunir hafa veriB
tryggBir.
t upphafisfBasta þings gerBi ég
grein fyrir lokaáfanga þeirrar
stefnu, aB Islendingar fengju full
yfirráB yfir 200 mflna fiskveiBi-
lögsögunni. Arangur þeirrar
stefnu kemur skýrt fram, þegar
litiB er til afla útlendinga viB ts-
land á þessu ári I samanburBi viB
1976. 1 ágiistlok s.l. höffiu útlend-
ingar veitt hér viB land 8.000 tonn
af þorski frá þvi I ársbyrjun, en
50.000 tonn á sama tlma I fyrra.
Ég læt þetta litía dæmi nægja til
aB sýna árangurinn af stefnunni I
landhelgismálinu. ÞaB minnir
okkur einnig á, aB löngum veiddu
a&rar þjóBir helming eBa meira af
þorskaflanum hér viB land. Nú
sitjum viB einir aB þeirri auBlind.
ViB náBum markmiBi okkar aB
lokum meB samkomulagi viB ná-
grannarlkin, sem viB erum i
bandalagi viB. MeB þessum hætti
hefur undirstaBa þjóBarbúsins
veriB treyst stórlega og framtlBin
er þess vegna bjartari en ella.
Um þessar mundir er fiskstofn-
um þannig fariB, aB viB erum ekki
aflögufærir, og þvl kemur ekki aö
sinni til frekari fiskveiBisamn-
inga, en áherzla verBur lögö á
samvinnu um fiskvernd.
Sigurinn I landhelgismálinu
nýtist okkur þó ekki til fuils án
frjáls aBgangs aB heimsmarkaöi
fyrir útflutningsvörur okkar.
ViB varöveislu sjálfstæBis
þjóöarinnar er ekki nóg aB sýna
staBfestu gagnvartöörum og gera
ráöstafanir til aB tryggja öryggi
landsins. Hitt er ekki síöur mikil-
vægt, aö stjórn innanlandsmála
og samskipti okkar innbyröis séu
meö þeim hætti, aö virBingu veki
og traust. ViB skulum minnast
þess, aö Islendingar misstu sjálf-
stæöi sitt á þjó&veldistimanum af
þvl aö þeir gátu ekki sameinast
um innlent framkvæmdavald.
Staöfast framkvæmdavald er
ekki sföur hymingarsteinn þjóö-
félagsins nú og forsenda sjálf-
stæöis.
Meginreglan um frjálsa samn-
inga um kaup og kjör milli sam-
taka launþega og vinnuveitenda
ereinn mikilvægasti þáttur okkar
þjóöskipulags, en hinum frjálsa
samningsrétti fylgja einnig ríkar
skyldur. Hæfileg spenna milli
andstæöra hagsmuna getur veriö
aflvaki efnahagslegra framfara.
En hagsmunatogstreita sem úr
hófi keyrir getur leitt til ófarnaö-
ar. Verkfall opinberra starfs-
manna, sem nýlega er lokiö, er
enn eitt dæmi um þaB, hve erfitt
er aö fara meö kjarasamninga-
mál á þann hátt, a& menn haldi
fram réttindum slnum án þess a&
missa sjónar á sameiginlegum
þjóöarhagsmunum
A þessu sviBi þurfum viö vissu-
lega a& ná betri árangri. En þar
meö erekki sagt, aö breytinga sé
þörf frá m eginreglunni um
frjálsa samninga og verkfalls-
rétt, heldurfremuraömeirisam-
heldni gæti og gagnkvæms skiln-
ings á vandamálum þjóöarbús-
ins. ÞaB er forsenda lýöræBis aö
einstaklingar og hagsmunasam-.
tök viröi þær leikreglur, sem lög
landsins setja.
Eins og aörar lýöræöisþjóöir,
eiga tslendingar stööugt viB þann
vanda aö glima, hvernig tryggja
eigi skynsamlega heildarstjórn á
efnahagsmálum án þess aö
skeröa athafnafrelsi og ákvörB-
unarrétt einstaklinga og samtaka
þeirra eöa hefta framtak og
sjálfsbjargarviöleitni manna.
Um allangt skeiö hefur þaö veriö
grundvallarstefna I Islenskum
efnahagsmálum, aö innflutningur
og gjaldeyrisgreiöslur skuli vera
frjáls.nema annaö sé sérstaklega
ákveöiö. Þá hafa ekki heldur ver-
iö hér I gildi neins konar f járfest-
ingarhöft né önnur bein ihlutun
um Utgjaldaákvaröanir manna.
Þessari stefnu hefur veriö fram-
fylgt þannig, aö heita má aö allur
vöruinnflutningur er frjáls, en
hins vegar er enn úthlutaB leyfum
fyrir gjaldeyrisgreiöslum til ann-
ars en vöruinnflutnings, þó aö
mestu eftir föstum almennum
reglum, og ströng skilaskylda er
á öllum gjaldeyri, sem menn afla.
Þaö er hafiB yfir allan vafa, a&
frjálsræBisstefnan hefur gefist
vel I efnahagsmálum og leitt til
mikilla framfara, þótt viö marg-
vlslegan vanda hafi veriö aö
gli'ma.
Gæta þarf jafnvægis I efna-
hagsmálum og leiörétta tlman-
lega misræmi milli innlends og
erlends verBlags, sem upp kann
aö koma, ef reka á þjóöarbúskap-
inn farsællega viB skilyrN frjáls-
ræöis I innflutningi og fram-
kvæmdum. Þetta kann oft aö
veröa erfitt I framkvæmd, en er
þó eina færa leiöin. HaftabUskap-
ur leysir engan vanda heldur
frestarhonum og magnar og fær-
ir úr lagi marga þætti I efnahags-
málum, þjóBinni til tjóns. Af
þessu hefur þjóBin bitra reynslu.
Frelsi I viBskiptum og atvinnullfi
er forsenda gróandi þjóölífs og
góBra lifskjara.
Þjóðarhagur og lifskjör
Batinn, sem hófst I Islenskum
efnahagsmálum á árinu 1976, hef-
ur haldiö áfram á þessu ári. Horf-
ur eru á, aB þjóBarframleiBsla
aukist um rúmlega 4% og þjóöar-
tekjur um meira en 7%. Viö-
skiptahalli viröist munu veröa
um 1% af þjóöarframleiöslu
samanboriö viB 1,7% 1976 og 11-
12% 1974 og 1975.
Atvinna hefur veriö yfriö nóg
og frekar boriö á manneklu. Allt
ber þetta árferöi og efnahags-
stefnu jákvætt vitni, en hitt er
verra, aö horfureru á aö aukning
veröbólgunnar sem um mitt ár
var komin niöur í 26% á ári, veröi
svipuö 1977 og 1976, eBa um 31-
eyrissjóösréttindien lögin um eft-
iriaun aldraöra félaga í stéttar-
félögum ákveöa. Aö þessu verk-
efni er nú unniö og aB þvl stefnt,
aö tillögur þar aö lútandi veröi
lagöar fyrir þetta þing. Þaö er
hverri menningarþjóö metnaBar-
mál aö búa vel aö þegnum sínum
aö lokinni starfsævi, eöa þegar
starfsþrek brestur.
Þjóðhagshorfur og
stefnan i efnahagsmál-
um
Allar horfur eru á því, aö
þjóBarframleiöslan geti aukist
Geir Hallgrimsson
leysi og umframeftirspum eftir
vinnuafli svo aB jafnvægi rlki á
vinnumar kaönum.
t fimmta lagi aö hamla gegn
óeölilega örum vfxlhækkunum
verölags og kaupgjalds.
Slöast en ekki slst veröur aB
draga úr veröbólgunni á næstu
árum og sé þaö markmiö látiö
sitja i fyrirrúmi.
Verðbólguvandinn
Veröbólgan er þaö vandamál,
sem erfiöast hefur reynst úr-
lausnar, þótt hún hafi minnkaö
um nær helming hér á landi á
undanförnum tveimur árum. Hef
ur því miöaö I rétta átt, þótt hægt
færi, og var vissulega ástæöa til
aö ætla, aö áframhald gæti oröiö á
þeirri þróun, ef rétt væri á haldiö.
Þvi miöur hafa þær vonir nú
brugBist I bili.
MeB launasamningunum hafa
viöhorfin í þessu efni breyst veru-
lega. Er nú hætta á þvl, aö kapp-
hlaupiö milli launa og verölags
magnist, enda hefur hækkun
launakostnaöar fariö fram úr
greiöslugetu atvinnufyrirtækja
og opinberra aöila.
Sannleikurinn er sá, aö afstaöa
manna viröist mótast alltof mikiö
af andvaraleysi gagnvart þeim
hættum, sem stóraukin verBbólga
leiöir yfir þjóBina. Fæstir vilja
neinu til fórna I eigin kröfugerö I
þvlskyni aö lækna þessa þrálátu
meinsemd Islensks efnahagsllfs.
Sumir viröast jafnveltrúa þvl, aö
sem mest I skefjum, svo rúm sé
fyrir þá aukningu einkaneyslu,
sem hækkun rauntekna og kjara-
samningar hafa óhjákvæmilega I
fir meö sér. Jafnframt veröa
lánskjör bæöi banka og fjárfest-
ingarlánasjóöa endurskoöuö eftir
þvl sem verölagsþróunin gefur
tilefni til.svo aö tryggö veröi eftir
föngum viöunandi ávöxtun á
sparifé og stuölaö aö fjármagns-
myndun innanlands.
Meö aögerBum af þessu tagi
hyggst rikisstjórnin reyna aö
veita verölagsþróun I landinu
sem mestaöhaldog koma um leiö
I veg fyrir hvort tveggja I senn,
aukinn viöskiptahalla viB útlönd
og of mikinn samdrátt I atvinnu.
Henni er þó vel- ljóst, aö ekki er
meö þessum ráöum einum sam-
an unnt aö draga nema aö tak-
mörkuöu leyti úr áframhaldandi
veröhækkunum eöa ráöa varan-
lega bót á veröbólguvandanum.
Til þess þarf mun róttækari ráö-
stafanir, er byggjast veröa á al-
mennum skilningi landsmanna á
þeim hættum, sem áframhald-
andi verðbólga hefur I för meö
sér, og á sem víötækastri sam-
stöðu um aögeröir til úrbóta.
Eins og kunnugt er, skipaöi
rikisstjórnin á áiöasta hausti
nefnd til þess aö f jalla um verö-
bólguvandann og semja tillögur
um ráðstafanir til þess aö draga
úr veröbólgu. Nefnd þessi starf-
aöi á slöasta vetri og geröi rlkis-
stjórninnigrein fyrirstörfum sin-
um. En þar sem henni tókst ekki
aö ljúka þvi verki aö gera sam-
eiginlegar tillögur um aöger&ir,
hefur rlkisstjórnin falið henni aö
starfa áfram.
Traust og aöhaldssöm stefna I
Stefnuræða
f or sætisráðherra
Flutt á 99. löggjafarþinginu 3. nóvember 1977
32%. Hætta er á aö hún vaxi frem-
ur en minnki á næstu mánuöum,
ef ekki veröur aö gert.
A árinu varö veruleg aukning
kaupmáttar launataxta og tekna
og hafa launþegar nú meira en
endurheimt þær rauntekjur, er
þeir höföu á árinu 1973, þ.e. fyrir
áföllin I þjóöarbúskapnum. Hins
vegar er nú llklega breiöara bil
milli raunverulegra launa-
greiöslna og samningstaxta en
oftast áöur. Þetta bil veldur án
efa vanda á vinnumarkaönum og
I launasamningum, sem fram úr
þarf aö ráöa, I senn meö hags-
muni atvinnuvega og launþega
fyrir augum.
Hagur llfeyrisþega skiptir ekki
slöur miklu máli. A slöustu 2 ar
um hefur rlkisstjórnin tvlvegis
átt hlut aö samkomulagi aöila
vinnumarkaöarins um lífeyris-
mál og veitt því atbeina meö
lagabreytingum. Samkomulag
þetta hefur faliö I sér mjög mikla
hækkun llfeyrisgreiöslna til
þeirra fjölmörgu, sem fá eftir-
laun samkvæmt lögum um eftir-
laun aldraöra félaga I stéttar-
félögum, og reyndar verötrygg-
ingu þess lifeyris. Þannig hefur
veriö gert átak til þess aö jafna
kjör llfeyrisþega. Llfeyrissjóöir
hafa boriö stóran hluta af þessari
hækkun, en rikisstjórnin jafn-
framt tryggt aö yfirleitt komi
ekki til skeröingar annarra h'f-
eyrisgreiöslna vegna þessarar
hækkunar. Þá hefur rikisstjórnin
ennfremur beitt sér fyrir þvi aö
hækka á siöustu árum tekju-
trygginguna — lágmarksllfeyri
almannatrygginga — alveg sér-
staklega, og mun meira en skylt
er aö lögum, jafnframt þvl sem
bætur almannatrygginga hafa aö
undanförnu hækkaö jafn ört og
kaupgjald og án tafar.
A síöastliönu sumri breytti
rikisstjórnin almannatrygging-
um með bráöabirgöalögum til
þess aö tryggja hag hinna lakast
settulhópi lifeyrisþega með sér-
stakri heimilisuppbót til ein-
hleypra lifeyrisþega. Jafnframt
var þvi heitiö, aö samhliöa undir-
búningi aö nýju lifeyriskerfi, sem
tæki til starfa á árinu 1980, yr&u á
þessu ári samdar tillögur er
trygg&u öllum landsmönnum á-
kveöinn lágmarksrétt umfram
þaö sem almannatryggi ngar
veita nú, þannig aö fram til þess
aö nýskipan llfeyriskerfisins tek-
ur gildi, heföu engir minni ltf-
um 4% á næsta ári, en ekki sýnist
óhætt aö reikna meö þvl aö viö-
skiptakjörin haldi áfram aö
batna.Innlenda eftirspurn veröur
þvl aö miöa viöþaö aö halda vexti
þjó&arútgjalda innan þeirra
marka.sem aukning þjóöarfram-
leiöslu setur, ef viöskiptahalli og
skuldasöfnun erlendis eiga ekki
aö aukast og unnt á aö reynast aö
halda aftur af veröbólgunni. En
hætt er viö, aö veröbólgan aukist
enn á ný I kjölfar launasamning-
anna, þar sem samningarnir fela
ekki aðeins I sér miklar beinar
kauphækkanir, heldur einnig mun
virkari tengsl milli verölags og
launa en áöur, sem þrengja um
leiö svigrúm stjórnvalda til efna-
hagslegra aögeröa.
Nýafstaöin kjaradeila viö opin-
bera starfsmenn, sem lauk eftir
harðsótt verkfall meö nokkrum
launahækkunum umfram hina al-
mennu samninga og rökstuddar
eru meö þvi aö opinberir starfs-
menn hafi aö undanförnu dregist
alþingi
aftur Ur I launum — mun enn
auka á veröbólguvandann, beint
og óbeint.
Viö þessar aðstæöur er nauö-
synlegt aö mörkuö sé samræmd
heildarstefna og afstaöa tekin til
markmiöa og leiöa I efnahags-
málum.
Höfuömarkmiö efnahagsstefn-
unnar hljóta aö vera þessi:
t fyrsta lagiaö stuöla áfram aö
vexti þjó&arframleiöslu.
1 ööru lagi aö áframhaldandi
kaupmáttaraukning ráöstöfunar-
tekna almennings veröi I sam-
ræmi viö áætlaöa aukningu þjóð-
artekna.
t þriöja lagi aö komast sem
næst jöfnuöi I viöskiptum við út-
lönd og takmarka þannig erlend-
ar lántökur sem mest viö afborg-
anir eldri lána og þörf bættrar
gjaldeyrisstöðu.
t fjóröa lagiaö afstýra atvinnu-
verðbólgan sé beinlinis til góös,
örvi atvinnustarfsemi og fram-
kvæmdahug. Er þá m.a. visaö til
þess, aö atvinna og fjárfesting
hafi veriö meiri hér á landi slö-
ustu árin en I flestum nágranna-
löndum okkar þarsem veröbólga
hefur veriö miklu minni.
Þessi skoöun er á misskilningi
byggö. Astæöan fyrir þvl, aö tókst
aö halda uppi svo mikilli atvinnu
1974 og 1975, þráttfyrir versnandi
viöskiptakjör, var m.a. fólgin I
umframeyöslu þjóöarbúsins og
stórfelldri erlendri skuldasöfnun.
En einnig skipti hér miklu máli,
aö dregið var úr óraunhæfum
kaupmætti tekna almennings og
þar meö þjóöarútgjöldum, auk
þess sem stjórnvöld beittu sér
fyrir margháttuöum ráöstöfunum
til þess aö tryggja ótruflaöan
rekstur atvinnuveganna. A árinu
1976 og á fyrri hluta þessa árs áttu
batnandi viöskiptakjör og góöur
hagur útflutningsframleiöslunnar
mikinn þáttl aö halda uppi mikilli
atvinnu.
Oll rök og reynsla bæ&i Islend-
inga og annarra þjóöa sýnir, aö
taumlaus veröbólga hlýtur að
leiða til greiðsluhalla út á við,
minnkandi atvinnu og si&ar at-
vinnuleysis. Engin þjóö getur
foröast óhagstæöar afleiöingar
veröbólgunnar meö þvi einu aö
safna erlendum skuldum, nema I
skamman ti'ma. Þegar til lengdar
lætur, veröa framkvæmdir og
uppbygging atvinnuveganna aö
byggjast á sparnaöi landsmanna
sjálfra, en grundvöllur hans er
traust almennings á sparifé og
veröbréfaeign, svo og heilbrigö
starfsemi fjármálastofnana.
Hvoru tveggja er stefnt I voöa
með þeirri veröbólgu, sem nú
geisar hér á landi.
Rlkisstjórnin hefur fylgt þeirri
meginstefnu, frá þvl launasamn-
ingarnir voru geröir um mitt áriö,
aö veita aöhald gegn veröhækk-
unarkröfum.Reynt hefur veriö aö
beita verölagsákvæöum þannig,
aö fyrirtæki tækju á sig hæfi-
legan hluta aukins launakostnaö-
ar án þess að stefnt væri I halla-
rekstur,ogeinnig hefur meö svip-
uöum hætti variö tekiö tillit til af-
komu atvinnuveganna viö
ákvöröun stefnunnar I gengis-
málum.
Stefnt hefur veriö aö þvi viö
undirbúning fjárlaga og lánsfjár-
áætlunar, aö fjárfestingu og opin-
berum útgjöldum veröi haldiö
rlkisfjármálum og peningamál-
um er forsenda árangurs I viöur-
eigninni viö veröbólguna, hvaö
sem ööru liöur, en þessi sviö eru
einmitteinkumí höndum þings og
stjómar. Og ég treysti þvl aö
þingiö hafi þetta aö leiöarljósi viö
ákvaröanir sfnar I fjárhagsmál-
um á þessum vetri.
Fjármál ríkisins
Tryggja veröur hallalausan
rekstur hjá rlkissjóöi og öörum
opinberum aöilum, þannig aö
ekki veröi um aörar lántökur aö
ræöa en vegna framkvæmda. 1
þessu felst:
— Aukningu samneyslu verði
haldiöí skefjum og hún miöist viö
áætlaöa fólksfjölgun, þ.e. um 1
1/2%.
— Dregiö verði úr opinberum
framkvæmdum um 5-7%, eins og
áformaö er i frumvarpi til fjár-
laga fyrir áriö 1978.
Þrátt fyrir þennan samdrátt er
gertráð fýrir aukningu vegagerö-
ar, þar sem brýn nauðsyn er á að
draga Ur viðhaldskostnaöi vega,
spara eldsneytiog hagnýta betur
farartæki. Nauðsynlegt er aö
hækka benzingjald I þessu skyni.
Oll hækkun þess nú, og reyndar
mun meira fé, gengur til vega-
gerðar, til þess aö auka þjónustu
við almenning og alla landshluta.
— Kannaöar veröi leiöir til aö
endurbæta starfsemi rlkisins og
minnka umsvif þess á ávi&um,
þar sem einkarekstur og félags-
rekstur getur meö hægu móti
sinnt verkefnunum.
— Skattvisitala viö álagningu
tekjuskatts 1978 veröi sett 31%
hærri en 1977, eöa sem svarar
hækkun verölags milli áranna
1976 og 1977. Þar meö veröur
álagning tekjuskatts 1978
óneitanlega heldur þyngri en I ár
vegna hækkandi tekna. Laun
hækka meira en verölag og eftir-
spurn fer vaxandi og þvl nauö-
synlegt aö beinum sköttum veröi
beitt til aö draga úr þenslunni.
Hér er þess aö gæta, aö I ár mun
kaupmáttur tekna almennings
aukast um meira en 8%. Hins
vegarer óraunhæft aö miöa ekki
viö minni aukningu kaupmáttar á
næsta ári. En þó mætti ná þeim
Framhald á bls. 12