Tíminn - 20.04.1978, Qupperneq 8

8'
Fimmtudagur 20. aprll 1978
Jón Skaftason alþingismaður:
VAXTALÆKKUN ÞARF AÐ BYGGJ-
AST Á VERÐBÓLGUHJÖÐNUN
Endurreisn kronunnar
naudsynleg
Ræða flutt á Alþingi hinn 5. apríl
sl. i umræðum um frumvarp Páls
Péturssonar ogfleiriumbréytingu
á lögum um Seðlabanka íslands
Frumvarpið breytir
engu i reynd
Það er nú þegar orðið nokkuð
áliðið þessa dags og ég er frekar
kvöldsvæfur maður, og af þeirri
ástæðueinni skal ég ekki verða
til þess að halda langa ræðu út
af þvi frumvarpi, sem hér er til
umræðu. Enda er til þess öld-
ungis engin þörf, þvi að stað-
reyndin er sú, að samþykkt
þessa frumvarps hefði i reynd
ekki minnstu breytingu i för
meðsérá vaxtaákvörðun i land-
inu. Þetta vita háttvirtir flutn-
ingsmenn allir, þvi að ég hef
þegar upplýst það oftar en einu
sinni i minum þingflokki, að ég
veit þess ekkert dæmi, a.m.k.
frá þvi að ég kom i bankaráð
Seðlabankans skömmu eftir
mitt ár 1976, að vaxtaákvörðun
bankans hafi verið tekin i and-
stöðu við rikisstjórnina.
Éghef spurt eftir þvi sérstak-
lega hjá þeim, sem starfað hafa
lengur i bankanum en ég og
þekkja gerla til mála, hvort það
hafi yfirleitt gerzt, að vaxtaá-
kvarðanir i bankanum hafi ver-
ið teknar i andstöðu við rikjandi
rikisstjórnog hef fengið ótvirætt
það svar, að svo hafi ekki verið
gert. Ég get að visu ekki fullyrt
um það, hvort einhver skoðana-
munur kunni að koma fram hjá
einstökum ráðherrum, þegar
vaxtamál eru raxid i rikisstjórn,
en hitt endurtek ég og fullyrði,
að vaxtaákvarðanir hafa ekki
verið teknar i Seðlabankanum i
andstöðu við rikisstjórn. Þegar
af þessari ástæðu hefur frum-
varp þetta i reynd engin áhrif.
Auk þess sem ég hef upplýst
þetta, eins og ég sagði, á þing-
flokksfundum, þá er það alveg
ótvirætt, að lög um Seðlabanka
lslands frá 1961 leggja þá ótvi-
ræðu lagaskyldu á bankastjórn-
ina, að hún i ákvörðunum sinum
ogstarfi vinni ekki gegn þeirri
stefnu, sem rikisstjórnin vill
fylgja á hverjum tima. Hátt-
virtur 1. flutningsmaður vék að
4. gr. laga um Seðlabanka, sem
segir m.a. þetta. Hún hljóðar
þannig:
,,1 öllu starfi sinu skal Seðla-
bankinn hafa náiö samstarf við
rikisstjórn og gera henni grein
fyrir skoðunum sinum varðandi
stefnu i efnahagsmálum og
framkvæmd hennar. Sé um
verulegan ágreining i rikis-
stjórn að ræða, er Seðlabanka-
stjórn rétt að lýsa honum opin-
berlega ogskýraskoðanir sinar.
Hún skal engu að siður telja það
eitt meginhlutverk sitt að vinna
aö þvi að sú stefna, sem rikis-
stjórn markar að lokum, nái tii-
gangi sinum”
Þessi lagagrein verður á eng-
an hátt skilin á annan veg en
þann, aö um meiri háttar á-
kvaröanir Seðlabankans beri að
taka fullt tillit til þeirrar stefnu,
sem viðkomandi rikisstjórn fylg
ir og vill framkvæma. Ég held,
að með þessu hafi ég sýnt ótvi-
rætt fram á það, að samþykkt
þessa frumvarps hefði engar
meiri háttar breytingar i för
meðsér, þó að samþykkt yrði, i
sambandi við vaxtaákvarðanir i
landinu.
Markaðsöflin hefðu
leitt til enn
hærri vaxta
Það eru nokkur atriði, sem
mig langar að vikja aö i fram-
haldi af þessu, þó að þetta hafi
verið aðalerindi mitt upp i
ræðustólinn að upplýsa þetta. 1
13. gr. laga um Seðlabankann
segir i upphafi:
„Seðlabankinn hefur rétt til
að ákveða hámark og lágmark
vaxta, sem innlánsstofnanir,
sem um ræöir i 10. gr. mega
reikna af innlánum og útlánum”
o.s.frv. Ég les ekki meira af
greininni. Ég skil þessa grein
þannig, að það sé réttur Seðla-
bankans að ákveða þessa vexti
með hliðsjón af þvi að ákvarð-
anir séu ekki teknar i andstöðu
viðsitjandi rikisstjórn. Þetta er
réttur, en það er ekki skylda
Seðlabankans, að minu viti,
samkvæmt þessari grein að á-
kveða hámark og lágmark
vaxta. Ég vil fullyrða það, að ef
bankinn ákvæði ekki vextina og
markaðsöflin á lánamarkaðn-
um hefðu verið látin ákvarða
vaxtahæðina, — þ.e.a.s. fram-
boð á þvi lánsfé, sem til er i
bankakerfinu annars vegar og
eftirspurn eftir þessu lánsfé
hins vegar, — þá væru vextir
þrátt fyrirþað,að þeir séu háir i
dag, enn hærri en þeir eru.
Einstætt fyrirkomulag
Um frumvarpið vil ég segja
það til viðbótar, að ég hygg, að
þau ákvæði, sem frumvarps-
greinin ákveður, um að hið
formlega vald i þessum efnum
skuli vera hjá rikisstjórn, sé
einstætt að þvi leyti til, að ég
þekki ekki eitt einasta land i
heiminum, þar sem formleg á-
kvörðun um vextina er hjá
rikisstjórn. Ég held jafnvel, að
flestar rikisstjórnir óski sér
þess tæpast að hafa slikt form-
legt vald vegna þess að yfirleitt
er meðferð þess ekki til þess
fallin að auka á vinsældir
þeirra, er með það fara. Og ég
dreg það talsvert i efa, að okkar
ágætu ráðherrum væri i reynd
mikill greiði gerður með sam-
þykkt þessa frumvarps. En það
er nú annað mál, og ég nefni
þetta bara til þessað háttvirtur
þingmaður fái a.m.k. að vita
það, að ég veit ekki dæmi þess,
að þetta formlega ákvörðunar-
vald sé hjá rikisstjórn i nokkru
landi.
Hitt þekki ég hins vegar að
það er i mörgum löndum talið
heppilegt i sambandi við stjórn
efnahagsmála, að auka sjálf-
stæði og vald svokallaðra mið-
banka, eins og Seðlabankinn
óneitanlega er. Ég vil nefna þar
til tvö lönd, þar sem þetta er
sérstaklega áberandi, þar sem
miðbankarnir hafa geysilega
mikið sjálfstæði, jafnvel gagn-
vart rikisstjórn og þjóðþingum.
Þaö er sérstaklega i Vest-
ur-Þýzkalandi, þar sem vald
Bundesbank er gifurlega mikið
og sjálfstæði hans lika, og það
eru Bandarikin. Enda er sann-
leikurinn sá, að gjaldmiðill
þessara þjóða er lika dálitið
beysnari, heldur en okkar fá-
tæklega króna, sem flýtur á
vatni.
Þarf ekkert tillit
að taka til
sparifjáreigenda?
Háttvirtir flutningsmenn
segja i greinargerö sinni m.a.:
„Seðlabankinn hefur nú um
nokkurt skeið ákvarðað vexti i
landinu. Sú skoöun, að hiutur
sparifjáreigenda hafi verið
mjög fyrir borð borinn undan-
farin ár og að rétta verði hlut
þeirra, hefur ráöið ákvöröun
Seðlabankans á seinustu miss-
erum.”
Þetta er rétt það er
tillitið til hagsmuna sparifjár-
eigenda, sem hefurverið leiðar-
ljósið i sambandi við ákvarð-
anir um vexti i landinu siðustu
árin. Þrátt fyrir háa vexti er
það staðreynd, að raunvextir af
sparifé siðustu 25 árin hafa að-
eins tvö ár verið jákvæðir. ÖU
hin árin hefur sá, sem gengt
hefur þvi þjóðfélagslega þurft-
arverki að leggja inn fé i inn-
lánsstofnanir, svo að hægt sé að
lána til atvinnulifsins, verið
meira eða minna rændur hluta
af þvi fjármagni, sem hann hef-
ur lagt inn i bankakerfið.
Ég hefi, — þegar rætt hefur
verið um þessi vaxtamál, sem
ég veit og mér dettur ekki i hug
að neita, þvi að það getur verið
erfittað greiða þessa háu vexti i
atvinnulifinu, a.m.k. mjögviða,
þó aðsums staðar sé allt of mik-
ið gertúr þvi, — þá hefi ég spurt
þeirrar spurningar, og ég spyr
hennarnú, —hvernig ætla þeir,
sem heimta lækkandi vexti i
stórfelldri verðbólgu,að tryggja
sparifé i lánakerfi landsins svo
að hægt sé áð lána til atvinnu-
veganna og koma i veg fyrir
það, að þeir stöðvist, meira eða
minna, vegna þess að það er
ekkert lánsfé til?
Eg skora á þá, sem hér kunna
að tala eftir að svara mér því á-
kveðið, hvernig vilja þeir i verð-
bólguþjóðfélagi tryggja það, að
sparifé safnist upp i bankakerf
mu, ef á að lækka vextina stór-
lega? Það er fyrir þvi áralöng
reynsla, að það er mikið sam-
bandá milli verðbólgu, vaxta og
sparifjáraukningar. Það eru til
skýrslur yfir marga áratugi,
sem sýna ótvirætt, aö þarna er
samband á milli. Það er svo
greinilegt öllum þeim, sem lesa
þessar skýrslur og vilja setja
sig eitthvað inn i þær, að í vax-
andi verðbólgu dregur úr spari-
fé, innlögnum fólks, sem er af-
skaplega eðlilegt, nema reynt sé
að koma til móts við þessa
sparifjáreigendur með hækkuð-
um vöxtum. Þetta er ekki
skemmtileg staðreynd, en stað-
reynd er þetta engu að siður.
Vextir geta eftir
aðstæðum aukið á
verðbólgu, en lika
dregið úr henni
Þá segja háttvirtir flutnings-
menn þessa frumvarps m.a. i
seinustu málsgrein i greinar-
gerðmeðfrumvarpinu: „Þáeru
of hair vextir hinn mesti verð-
bólguvaldur auk þess sem þeir
binda atvinnulifi i landinu byrð-
ar, sem það fær ekki risið und-
ir.”
Það má færa fyrir þessu
nokkur rök, eftir þvi hvaða af-
stöðu menn hafa til orsaka verð-
bólgu. Það er enginn vafi á þvi,
að háir vextir eru kostnaðar-
auki fyrir lántakendur og koma
m.a. fram i hækkuðu verðlagi
hjá þeim, sem stunda atvinnu-
rekstur og þurfa að selja sina
framleiðsluvöru og þjónustu.
Mér dettur ekki i hug að neita
þvi. Þaðer ljóst. En ef menn lita
á ástæðurnar fyrir verðbólgunni
frá öðrum sjónarhól, sem ég tel
ekki siður réttan, —ef menn eru
t.d. þeirrar skoðunar eins og ég
er og sem ég held, að allflest
launþegafélög i landinu séu far-
in að aðhyllast, að ein af megin-
ástæðum verðbólgunnar hérna
á Islandi sé sú ofsalega fjárfest-
ing, sem verið hefur i landinu
marga undanfarna áratugi, þá
er hægt að sýna fram á það og
þá er það rökrétt, að háir vextir
draga úr eftirspurn i lánsfé til
þess að festa i framkvæmdum
og öðlast verðbólgugróða. Háir
vextir eru þá til þess fallnir að
draga úr verðbólgu, en ekki
auka hana og gæti ég flutt alveg
jafngóð rök fyrir þeirri kenn-
ingu eins og hinni, að vextir
hljóti ætið, hvernig sem aðstæð-
ur eru i þjóðfélaginu, að vera
verðbólguaukandi.
Ég held, að það hljóti að vera
öllum ljóst, sem hafa athugað
efnahagslif Islendinga seinustu
áratugina og fylgzt með þeirri
verðbólgu, sem oftast hefur ein-
kennt það að fjárfestingarþátt-
urinn og hallabúskapur rikis-
sjóðs á ekki hvað sizt sökina
þarna á. Það er ekki nokkur
minnsti vafi á þvi. Það eru ótal
dæmi þess, að menn hafa eftir
öllum leiðum leitað eftir lánsfé
hversu dýrt, sem fjármagnið
hefur verið, til þess að festa i
framkvæmdum.semoftá tiðum
eru þéss eðlis, að þær auka ekk-
ert á þjóðarhag. Þær skapa ekki
auknar þjóðartekjur, en þær
gefa þeim, sem nær i þetta fjár-
magn og fjárfestir það i ein-
hverju, verðbólgugróða. Þær
gera fáa einstaklinga rikari á
þeirri þróun, sem i gangi er, án
þess að þær auki á velmegun
eða þjóðartekjurnar sem heild.
Það er ekki minnsti vafi á þvi,
að þetta er ein af ástæðunum
fyrir verðbólgunni hér á landi
og eins og ég sagði áðan. Ég
hygg, að flest launþegafélög i
landinu séu komin meira og
minna inn á þessa skoðun.
Verðhrun krónunnar
Ég skal nefna ykkur aðeins
eitt litið dæmi. Eins og menn
vita, hefur bæði þessi og undan-
farandi rikisstjórn gefið út svo-
kölluð verðtryggð spariskirteini
mörg undanfarandi ár. Ég sá
nvleea nviasta útreikning á
verðmæti spariskirteina miðað
við 1. april s.l., þá var seinasti
útreikningur gerður. Ég sá, að
spariskirteini, sem gefin voru út
siðari hluta árs 1965, voru i dag
á innlausnarverði 26,4-földu.
Það merkir, að krónan á þessu
ári er þetta miklu minni, heldur
en hún var á árinu 1965. Það er
ekki óeðlilegt, þegar menn hafa
svona dæmi fyrir sér, og ef þeir
bara vilja vera hreinskilnir, að
þá viðurkenni þeir það sem
staðreynd að menn ber jast um á
hæl og hnakka enn þann dag i
dag að taka lán jafnvel á 32%
vöxtum til þess að fjárfesta i
vissum frakvæmdum.
Ég get fullvissað ykkur um
það, að þó að vextir séu hér há-
ir, og ég ætla ekki að neita þvi,
að það skapi erfiðleika, þá hefur
eftirspurn eftir lánsfé verið
fyllilega nóg i okkar þjóðfélagi.
Það eru nógir, sem vilja fá lán
enn i dag og þó eru bæði vextir
háir og verðtrygging tekin upp á
svo til öllum lánum til fjárfest-
ingar úr hinum ýmsu fjárfest-
ingarsjóðum i landinu. Sann-
leikurinn er sá — og það er það
eina, sem vit er í, að menn við-
urkenni þá staðreynd, — að
verðbólgan ekkieinasta orsakar
háa vexti i þessu þjóðfélagi og
marga aðra óáran i efnahagslifi
þjóðarinnar. Hún orsakar lika
ýmsa þá stærstu siðferðilegu
bresti, sem við eigum við að
berjast nú og þvi miður fara
stórvaxandi.
Það er ekkert ráð til þess að
koma vöxtunum niður á skyn-
samlegan hátt nema iækka
verðbólguna.
Að þvi eiga háttvirtir al-
þingismenn, og raunar allir aðr-
ir að beita kröftum sinum, en
ekki vera með sýndarmennsku
eins og ég tel, að þvi miður gæti
um of i mörgum umræðum, sem
verða hér á háttvirtu Alþingi
um verðbólgumálin og ekki ein-
asta hér á háttvirtu Alþingi,
hldur meira og minna um allt
þjóðfélagið. Það kemur varla sá
fundur saman núna, hvar sem
er á landinu, að allir séu þeir
ekki að álykta um skaðsemi
verðbólgu. En samt þýtur hún
áfram ár eftir ár. Við höfum
ýmist vinstri stjórnir eða hægri
stjórnir og þeim virðist öllum
meira eða minna mistakast i
baráttunni gegn verðbólgunni.
Ef menn væru svolitið heiðar-
legri við sjálfa sig og aðra og
vildu viðurkenna vissar aug-
ljósar staðreyndir, sem leiða til
verðbólgu, m.a. þá, að þjóð,
sem eyðir ár eftir ár miklu
mefra en hún aflar, er óhjá-
kvæinilega að glæða verðbólg-
una, hvað sem hver segir. Við
erum alltaf að skipta fleiri krón-
um en til eru, og þá er gripið til
þess gamla ráðs, sem hér hefur
verið stundað á Islandi i nokkra
áratugi, að krónunum er bera
fjölgað, þær eru gerðar minni,
en þær verða f leiri. Ef við reyn-
umst ekki menn til þess að
stöðva þennan hættulega leik,
þá mun verðbólgan halda áfram
hér eins og hún hefur gert og þá
hefureinhver smálækkun vaxta
nær engin áhrif til þess að lækka
hana.
Gott
sveitaheimili
óskast fyrir átta ára dreng.
Upplýsingar i sima 7-60-91.
EQfcgGJGJ
Ritstjórn, skrifstofa og afgreiðsia
Til sölu
varahlutir i Skoda árg. ’70.
Upplýsingar i sima 8-51-02, eftir kl. 7.