Tíminn - 17.11.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 17. nóvember 1978
7
Fj ölgun þingmanna þéttbýlis
Ég sé ástæöu til aö gera
nokkrar athugasemdir viö
grein, sem Þórarinn Þtírarins-
son ritstjóri ritar i Timann
sunnudaginn 5. þ.m. undir fyrir-
sögninni „Jöfnun kosninga-
réttar er ekki hægt aö fresta
lengur”.
Eins og fram kemur I grein
Þtírarins, hafa fariö fram tölu-
veröar umræöur i landinu á siö-
ustu árum um kjördæmaskipun,
kosningafyrirkomulag og þaö
sem nefnt hefur veriö „jöfnun
kosningaréttar”, en meö þvi er
átt viö þaö aö draga ttr þeim
mismun, sem er á atkvæöa-
magni á bak viö hvern þing-
mann eftir þvi i hvaöa kjördæmi
hann erkosinn.M.ö.o.: Krafa er
uppi um þaö, aö þingmönnum
Reykjavíkur- og Reykjanes-
svæöis veröi fjölgaö. Nokkuö er
þaö mismunandi hversu kröfu-
haröir menn erufyrirhönd Ibtta
þessara svæöa um „jöfnun
kosningaréttar”. Yfirleitt er þá
viöurkennt, aö landsbyggöin
eigi aö njóta sérstööu eöa sér-
réttinda, ef menn vilja oröa þaö
þannig, hvaö snertir þing-
mannafjölda miöaö viö kjós-
endatölu. Stt er m.a. skoöun
Þórarins Þórarinssonar.
Vafasöm sjónarmið
Niðurstaöan i grein Þórarins
er eftirfarandi:
1. Hann vill fjölga heildartölu
alþingismanna, sem nú er 60, og
láta Reykjavik og Reykjanes-
kjördæmi njóta fjölgunarinnar.
2. Hann vill tryggja persónu
bundnar kosningar meö þvi aö
viöhafa prófkjör við val fram-
bjóðenda. Segir hann aö þá sé
um aö velja tvær aöferöir i próf-
kjöri:
a. hin „opnu” prófkjör, svipuö
þeim sem voru hjá Alþýöu-
flokknum fyrir siöustu kosn-
ingar eöa
b. hugmyndir Jóns Skafta-
sonar um rööunarrétt kjósenda,
þ.e. aö nöfn frambjóöenda séu i
stafrófsröð á framboðslistum,
og sé þaö réttur kjósenda aö
raöa þeim I töluröö.
Niðurstöður Þórarins eru þess
eölis, aö þær þurfa verulegra at-
hugasemda viö. Geri ég þó ekki
litið ttr gildi greinar hans, sem
framlag til frekari umræöu um
breytingar á kosningafyrir-
komulagi hér á landi, enda efa
ég ekki aö Þórarinn er aö tttlka
sjónarmiö, sem eiga tifluvert
fylgi meöal almennings, a.m.k.
á höfuðborgarsvæðinu. Þar meö
er ekki sagt, aö þessi sjónarmiö
séu rétt. Oöru nær. Þau eru
mjög umdeilanleg.
Óráðlegt að fjölga
þingmönnum
Ég get veriö sammála
Þórarni um þaö, aö rétt sé aö
hugaaö þvi aö ,,jafna kosninga-
réttinn” i þeirri merkingu sem
nú er lögö i þaö oröalag, þ.e. aö
fjölga þingmönnum þéttbýlis-
ins. Og vissulega ætti ég að geta
fallist á þaö aö sllk fjölgun veröi
ekki gerö meö þeim hætti aö
fækka I öörum kjördæmum!
Reyndar er þaö alveg ljóst að ég
vil ekki lata fækka kjördæma-
kosnum þingmönnum frá þvi
sem er, ef nttverandi kjördæma-
skipan á aö haldast, sem er um-
deiianlegt atriöi. Agreiningur
minn viö Þórarin er um þaö
lausnarorö, sem hann flytur i
grein sinni aö fjölga þing-
mönnum í heildúr 60 i einhverja
ótilgreinda tölu og skipta viöbót
inni milli Reykjavikur og
Reykjaness. 1 minum huga er
þetta ráö þrautalending, sem
ekki ætti aö koma til greina fyrr
en öll önnur sund eru lokuö.
Fjölgun þingmanna hér á landi
fram yfir 60 er ekki æskileg.
Miöaö viö ibúatölu landsins er
þingmannafjöldinn meira en
nógur. Reyndargætuþingmenn
aö skaölausu veriö færri en þeir
eru. Fjölgun þingmanna á þann
hátt, sem Þórarinn nefnir, á sér
vissulega fordæmi f sögu is-
lenskrar kjördæmaskipunar og
kosningafyrirkomulags. Og þaö
er rétt aö slik f jölgun leysir út af
verði kom-
ið á með
breytingu
á úthlutun
uppbótar-
sæta
Ingvar
Gíslason
alþingismaður
fyrir sig vandamáliö, sem viö er
aöglima. En lausnaf þessu tagi
minnir á lækningu, sem eyöir aö
vfeu tilteknu meini, en veldur
likamanum skaöa eigi aö siöur.
Að sprengja þinghúsið
Ég held, aö þaö sé óráölegt aö
fara i hina gömlu slóö og fjölga
sifellt þingmönnum I hvert sinn
sem gera þarf breytingar á
kosningalögum og kjördæma-
skipan. Slikt veldur nýjum
vanda. Einkum blasir viö
kostnaöarauki viö þinghaldiö og
aukinn þrýstingur á tttþenslu
Alþingis i httsnæöismálum
sinum.Égerekkiivafaum það,
aö þegar búiö væri aö fjölga
þingmönnum tq>p i 65-70, þá
kæmi upp „þörf ’ og krafa um
gerbyltingu I húsnæöismálum
Alþingis. Þegar er þröngt um
þingiö I Alþingishúsinu. Þaö
rúmar aö visu 60 þingmenn I
stærri fundarsalnum, en ekkert
fram yfir þaö, ef tillit er tekiö til
gólfrýmis og loftræstingar-
möguleika. Auk þess er starfs-
aöstaöa i skrifstofu og skjala-
vörslu á ýmsan hátt ófullnægj-
andi. Þar er ekki miklu á bæt-
andi. Fjölgun þingmanna myndi
fljótlega leiöa til þess aö þing-
húsiö spryngi utan af starfsemi
Alþingis. Svo gæti fariö, aö .
húsiö yröi varla taliö hæft til
þingfunda, þótt ekki væri
annars krafist af þvi. ötimabær
og ónauösynleg fjölgun þing-
manna myndi þvi leiða til
nýrrar þinghúsbyggingar, sem
enginn þörf væri á, ef viö kynn-
um okkur hóf, sniöum okkur
stakk eftir vexti. Alþingishúsiö
er þjóöardýrgripur og þvi dýr-
mætari sem Alþingi er þar
lengur til húsa.
Breyting á uppbótar-
sætum.
Min skoöun er þvi sú, aö ef
fjölga á þingmönnum þéttbýlis-
ins, þá beri aö gera þaö meö
breytingum á ttthlutun upp-
bótarþingsæta. Þaö er hægt aö
hugsa sér fleiri en eina lausn i
þvi sambandi. Auöveldast væri
aö úthluta uppbótarsætum ein-
göngu eftir beinu atkvæöa-
magnienekkihlutfallslegu.Hitt
kæmi allt eins til greina, aö
breyta uppbótakerfinu i
grundvallaratriöum, þ.e. fækka
uppbótarmönnum I nttverandi
skilningi, en fjölga sem þvl
næmi kjördæmakosnum þing-
mönnum I þéttbýlinu. En aöal-
atriöiö fyrir mér er þaö, aö ef
bæta á kjósendum i þéttbýlinu
um'ræddan ójitfnuö i kosninga-
rétti, þá veröi þaö gert meö
breytingum á reglum um út-
hlutun uppbótarsæta, en ekki
meö þviað fjölga þingmönnum I
heild.
Þá vik ég aö þvi sem Þórarinn
segir um þaö, aö tryggja
„persónubundnar kosningar”,
eins og menn oröa þaö gjaman
án þess aö slikt oröalag hafi þó
skýra merkingu. Málflutningur
um þetta atriöi hefur hnigiö
talsvert i þá átt aö láta eins og
kosningar nú séu ekkipersónu-
bundnar aö persónur séu ekki
látnar skipta máli viö framboö
og öll séu framboös- og kosn-
ingamálefni ópersónuleg. Ég
ætla ekki aö þreyta lesendur
meö þvi aö eyöa miklu rúmi I aö
andæfa öfgamestu fullyröingum
i þessu efni, enda afsanna þær
sig sjálfar. Hitt er annaö mál,
aö hægt er aö bæta úr ýmsum
ágöllum 1 sambandi viö fram-
boösmál, 0g hugsanlega
mætti haga samskiptum fram-
bjóöenda og kjósenda ööruvísi
en tiökast hefur. En þaö er
alvarlegur misskilningur aö
Imyndaséraöpersónurséuekki
látnar skipta neinu máli viö nú-
verandi fyrirkomulag framboöá
og kosninga til alþingis eöa
sveitarstjórna. Reyndar er ég
ekki aö beina þessari athuga-
semd til Þórarins Þórarins-
sonar, heldur hinna, sem hafa
reynt aö gera sig stóra á því aö
þrástagast á einhæfni stjórn-
málanna og ópersónulegri
framgöngu stjórnmálamanna,
klikuvaldi ogflokksþjónkun. En
ekki er rúm til aö ræöa þetta
miklu nánar aö sinni.
Uppboð á flóamarkaði
Þórarinn Þórarinsson leggur
til aö prófkjör veröi tekin upp I
rikum mæli, og er ég sammála
honum um þaö. Hins vegar er ég
honum ósammála um aö rétt sé
aö sækja fyrirmyndir aö próf-
kjörum til Alþýöuflokksins, eöa
velja á miUi aöferöa hans og
hugmynda Jóns Skaftasonar,
eins og hann (Jón) setti þær
fram i frumvarpi sinu um
breytingar á kosningalögum á
slðasta þingi. Prófkjörsaöferöir
Alþýöuflokksins höföu á sér
skýr einkenni lýöskrums, póli-
tiskrar yfirborösmennsku. Hinu
er þó ekki aö neita, aö aöferöin
„heppnaöist” I þeirri merkinu
aö hún dró athygli aö Alþýöu-
flokknum og átti hlut aö vel-
gengni hans i kosningunum. En
þótt svo sé, þá er þessi aöferö
ekki æskileg fyrirmynd um
prófkjör yfirleitt. I þeim efnum
veröur aö leita annarra leiöa.
Þaöer siöur en svo lýöræöislegt
aö „opna” stjórnmálaflokkana
þannig aö llkast sé þvi, aö þeir
séu settir á uppboö eins og skran
á flóamarkaöi. Auövitaö er sllkt
hreint úrkynjunareinkenni,
dæmi upp á hnignun flokka-
kerfisins. Ef nttverandi flokkar
eiga ekki aöra leiö til þess aö
hressa upp á sjálfa sig en slikar
aöferöir, þá er ekki langt I þaö
aö allt kerfiö hrynji. Enda má
þaö þá hrynja.
Hugmyndir Jóns
Skaftasonar
Hugmyndir Jóns Skaftasonar
um kosningatilhögun voru
ræddar mjög ýtarlega á siöasta
þingi. Ætlun Jóns virtist vera stt
aö slá tvær flugur i einu höggi:
Láta nánast fara saman próf-
kjör og þingkjör meö þeim hætti
aö á framboðslista til alþingis-
kosninga væri nitfnum fram-
bjóðenda raöaö i stafrófsröö.
Þetta taldi Jón aö væri hiö full-
komna lýöræði, meö þessumóti
væri veriö aö gera kosningar
„persónubundnar” svo aö ekki
þyrfti um aö bæta. Þessar hug-
myndir Jóns voru mikiö ræddar
og mikiö gagnrýndar á sinum
tima. Ég tók þátt i þeirri gagn-
rýni i þingræöum og skrifaöi um
máliö I Timann og Dag og ætla
ekki aö endurtaka allt, sem ég
haföi þá um máliö aö segja. En
ég neita þvi ekki aö mér leist
miöur vel á þessar tillögur,
þegar þær komu fram fyrir
rttmu ári, og ekki list mér betur
á þær nú. Ég get þvi ekki fallist
á þaö meö Þórarni Þórarinssyni
aö þar sé aö leita fyrirmynda
fyrir þvf, hvernig haga skuli
prófkjörum i framtiöinni. Hinu
samsinni ég meö honum, aö
prófkjör eöa skoðanakannanir
mættu sem oftast vera fastur
liöur í ákvaröanatöku um
framboö á vegum stjórnmála-
flokka.
Að sveipa sig hræsnis-
hjúp
Aö minum dómi er lýöræöinu
enginn greiöi geröur meö þvi aö
menn séu aö kasta yfir sig ein-
hverjum hræsnishjttp I sam-
bandi viö starfsemi stjórnmála-
flokkanna. Þaö er enginn
neyddur til aö vera i stjórn-
málaflokki. Hins vegar er þaö
skynsamlegt fyrirkomulag i
lýöræöislandi, þar sem skoöanir
eru skiptar og hagsmunir ólikir
aömenn meö likar grundvallar-
skoöanir og hagsmuni myndi
meö sér þann félagsskap, sem
kallast stjórnmálaflokkur.
Stjórnmálaflokkarnir eru af-
sprengi félaga- og skoöana-
frelsis og eru hvorki verri né
betri en annar félagsskapur og
eiga engu minni rétt á sér en
gerist og gengur um frjáls fé-
lagasamtök. Reyndar vil ég
kveöa fastar aö oröi og segja:
Stjórnmálaflokkar eru forsenda
þess aö lýöræöi sé i heiðri haft
og þingræöi sé virkt. Þaö
landstjórnarfyrirkomulag, sem
viö höfum, stendur og fellur
meö skipulögöum stjórnmála-
flokkum. Islendingar búa viö
margflokkakerfi likt og ná-
grannaþjóöimar. Þetta kerfi
heldur lifinu I lýöræöinu eins og
flestir okkar vilja hafa þaö.
Margflokkakerfiö tryggir okkur
ööru fremur frelsi til sjálf-
stæöra skoöana og tjáningar.
Meö margflokkakerfi á ég viö,
aö stjórnmálaflokkar séualdrei
færri en tveir. Hins vegar kann
þaöaö vera óæskilegt, aö flokk-
arnir séu alltof margir og
sundurleitir. Þaö er allt annaö
mál.
Þess vegna er þaö min skoö-
un, aö framboð til Alþingis
eigi almennt aö vera á vegum
stjórnmálaftokka og aö þaö
eigi aö vera innanfélagsmái
hvers flokks hvernig hann
hagar framboöum sinum. Ég
fæ ekki séö aö þaö sé nein
nauösyn aö setja opinberar
reglur eöa lög um innra starf
stjórnmálaflokkanna, s.s.
eins og aö löggilda eina til-
tekna aöferö viö ákvöröun
Framhald á bls. 23.