Tíminn - 09.05.1979, Blaðsíða 7

7
ffémltm
Þegar sá eíneygði
skammtar þér og
sjálfum sér
Þátturinn „Spjallaö viö bænd-
ur” fékk hjá Útvarpinu sem
svaraöi 43 sekúndum á dag. Þar
var ætlunin aö svara spurning-
um frá bændum um einstök atr-
iöi þeirra mála. Þetta voru
þarfir þættir. Heföu þó veriö
betri ef sumir svaramennirnir
heföuekki haft fyrir fasta reglu
aö setja sjálfa sig i varnarstööu
gegn spyrjendum. tltvarpsráö
gat ómögulega eytt til bænda
þessum 5 minútum á viku. For-
ráöamönnum okkar tókst þó aö
fá i staöinn 15 mfnútur á viku
handa sjálfum sér. Einhvern
veginn reyndist þeim þaö auö-
veldara. Þannig losnaöi þáttur-
inn viö allar sþurningar frá
bændum.
1 vetur voru m.a. þættir um
beitartilraunir. Þeir voru á sinn
hátt fróölegir I umsjá læröra
manna. Mér skildist aö skýrsla
um þetta efni yrði ekki birt i ná-
inni framtið. Þaö veröur þvi aö
kvitta fyrir fræðsluna eftir
minni — meö tilheyrandi fyrir-
vara. Erlendir aöilar hafa lagt
myndarlega upphæö f þetta
þarfaverk — (sennilega af
framlagi til þróunarlandanna),
— auk framlags frá islenska
rikinu. Mikilsverö aöstoö hefur
verið fengin frá erlendum sér-
fræöingum — til aö kenna Is-
lenskum bændum aö beita sauð-
fé til gagns yfir sumarmánuö-
ina. Þá hafa 500 ha. verið girtir
meö 100 km langri giröingu, 400
kg af útlendum áburöi bera þeir
áhektara. Uppskeruauki áfjöll-
um er 9 hestburöir á ha. en á
láglendi 21 hb., — en þar var sá
galli á, aö fóöurgildiö hraö-
minnkaöi strax i júli.
A fjöllum uppi þurfti þvi 100
pund af útlendum áburöi til aö
fá 100 kg uppskeruauka. Ef til
vill hafa lömbin ekki náö hverju
strái viö rót — af uppskeruauk-
anum. Þaö gerir frádrátt á nýt-
ingunni — ekki siöur en þar sem
uppskeruaukinn var 21 hb. en
lömbin þrifust ekki á stráunum
eftir aö kom fram i júli. Senni-
lega væri nýtingin sæmileg ef
kindin næöi 50% af uppskeru-
aukanum eöa tonniö af útlend-
um áburöi gæfi eitt tonn af nýt-
anlegum uppskeruauka. Sein-
tekinn gróöi er þaö.
I sambandi viö þennan austur
útlends áburöar á úthaga er rétt
aö benda á álit náttúrufræöinga.
Þeir eru ekki allir sammála um
jákvætt gildi þess verknaöar. 1
lokin kom svo fram aö mikil
nauðsyn væri aö halda áfram að
moka peningum i þetta allt
saman, því máliö varö alltaf
flóknara og flóknara og flæktist
þvi meira sem fleiri svör
fengust.
Spurningarnar margfiflduöust
viö hvert svar sem fékkst. Taldi
stjórnandi þáttanna þaö eðli-
lega afleiðingu svona tilrauna.
Ekki var þó komiö aö þeirri
spurningu hvaða hagnýtt gildi
þetta heföi fyrir landbúnaö á Is-
landi. Þarna er þvl vaxandi
framtiöarverkeftii fyrir menn •
og fjármagn. A sama tima og
sauöfjárveikigiröingar voru
lagöar niður vegna fjárskorts —
voru lagðir 100 km af nýjum
giröingum vegna beitartil-
rauna, sem hafa ekki annaö
gildi enaö auka kjötframleiI56lu
— sem þegar er 30% of mikil.
Viö viröumst auövelcffega
geta — án beitartilrauna — haft
fleira fé en viö höfum þörf fyrir
— á þessum stráum sem guö al-
máttugur lætur sjálfur vaxa til
fjalla á Islandi. En þaö er eins
og forystumenn landbúnaöarins
— þessir i efri stiganum — ætli
markvisst aö hindra nýtingu
þannig auðlinda. Til búskapar
þarf bæöi tún til heyöflunar og
góöa sumarbeit. Vföa fer þetta
tvennt ekki saman. Fyrir rúm-
lega hálfri öld byrjaöi Islenska
rikiö aö vinna aö lækkun vöru-
verös meö þvi aö greiöa hluta af
ræktunarkostnaöinum. Fyrir-
myndin var sótt til Noregs, þar
greiöir rlkið ákveöinn hluta
kostnaöarins viö ræktunina. Hér
var þessu snúiö alveg viö og
framlagiö haft I öfugu hlutfalli
viö ræktunarkostnaöinn. Skurö-
gröfum, sem rikiö greiddi
kostnaö af aö mestu, var einnig
alfariö stefnt á þau landsvæði
þar sem rikiö greiddi hæst hlut-
fall af ræktuninni. A útkjálkum
sáust þær ekki fyrr en mörgum
árum seinna og þá I mýflugu
mynd.
Ritiö Skurögröfur Vélasjóðs
1942-1966 upplýsir aö á þvl tima-
bili kom skurögrafa einu sinni i
Nauteyrarhrepp, þ.e. 1958. Und-
anfariö hefur þaö gerst hér til
viöbótar aö forráöamenn hafa
sagt okkur i nokkur ár aö skurö-
grafa komi „eftirhelgina” — en
þegar grafan hefur veriö komin
á bllpallinn hefur bilfjandinn
alltaf snúiö öfugt á vegi þannig
aö hann hefur fjarlægst þegar
hann fór af staö. — Þessi leikur
hefur svo veriö endurtekinn
næsta ár. Forsvarsmenn Bún-
aöarfél. Islands og Búnaöar-
samb. Vestfjaröa hafa sam-
þykkt þetta og taliö eölilega
ráöstöfun. Þessi mismunur hins
opinbera veldur þvi aö viöa eru
tún minni en annars væri og
fjárfestingar i byggingum og
vélum siöar á ferö en annars
væri — og um leiö miklu þyngri
byrði en þar sem veröbólgan
hefur greitt þær niöur fyrir
mörgum árum.
Nú er svo rætt um aö fella
niöur framlag til túnræktar —
þar sem tún eru minnst — og
leggja skatt á kjarnfóöur til aö
greiöa niöur áburöinn á stóru
túnin oggrænfóöursakrana. Þar
sem rikiö greiddi stærstan hlut-
inn af ræktunarkostnaöinum er
öflun vetrarfóöurs oröin auö-
veld fýrir löngu. Þá vantaöi

Halldór
Þóröarson
— Laugalandi
þessi sömu svæöi betri sumar-
beit f yrir vaxandi búfjárh jaröir.
Bf. íslands fann þá út aö leysa
þaömál meö stórum grænfóöur-
ökrum, — um þá er ekki aö ræöa
þar sem túnrækt er skammt á
veg komin og rikiö greiöir
minnstan hluta af ræktunar-
kostnaöinum.
Ritstjóri Handbókar bænda
1979 metur þessa grein búskap-
ar meira en allar aörar saman-
lagt. Hann hefur aflaö 9 greina
um grænfóöur i þennan árgang-
inn. Til aö gera grænfóðurakr-
ana samkeppnisfæra viö óábor-
iö beitarland greiöir rikiö ár-
lega allan áburö á þá. Þeir
veröa þvi ódýrir i rekstri — þvi
jarðvinnsla á flagi sem sáö er i
ár hvert, er smár liður. En ein-
hvern afréttarblett þurfti þó
fyrir féö sem alltaf fjölgaöi. Þá
tók rikiö aö sér aö greiöa niöur
þann þáttinn meö þvf að borga
helming áburðar á fjöli og firn-
indi — auk flutnings og dreifing-
ar. Aö sföustu rekur þaö gras-
kögglaverksmiöjur i mestu
grasræktarhéruöum landsins.
Framleiöslu þessara rlkisfýrir-
tæk ja er svo bændum sem fjærst
búa ætlaö aö kaupa á okurveröi
— neyöa þá til þess meö skatt-
lagningu á kjarnfóöri.
Rikiö hefur þannig aö ráöum
forystumanna bænda búiö I hag-
inn fyrir búskap i sumum hér-
uöum, en i raun torveldaö hann i
öörum. Nú er þaö eindreginn
vilji allra æöstu ráöamanna
landbúnaöarins aö reka enda-
hnútinn á þetta verk sitt — meö
þvi aö leggja svo háan skatt á
kjarnfóður aö ókleift veröi aö
kaupa þaö — þar sem þaö er
dýrast.
Þaöliggurljóst fyrir hvarþaö
er — um þaö hefur enginn efast.
A boröinu hjá mér liggja upp-
lýsingar um aö B. fóðurblandan
kosti 77 þúsund kr. pr. tonn i
einni sveit. A boröinu er lika
nóta yfir B. blöndu. 1 febrúar
kostaöi tonniö af henni viö
bryggju I Isafjaröardjúpi kr.
107.200, — þaö má sem sagt
bæta 40% á fyrri B. blöndunót-
una — svo hún veröi jöfn tölunni
sem er á þessari nótu hér. Svo-
kölluö Beitarblanda frá SIS
kostar þá á sama staö — eitt
hundraö tuttugu og tvö þúsund
sex hundruö og sextiu krónur
tonniö — eöa nær 60% hækkun
frá fyrstu nótunni.
Þaö er ofan á þetta verö sem
forystumenn bændasamtak-
anna heimta kjarnfóöurskatt-
inn. Ef þaö tekst þarf núverandi
landbúnaöarráöherra ekki aö
biöa ellinnar til aö sjá ref og
mink leika sér I bæjarrústum
bleikra eyöidala á Vestfjöröum
— þar sem enn renna hjaröir á
ból. Hann getur þá á laugar-
dagsmorgni sestá stein eins og
Jahve foröum og litiö yfir verk-
iö. A þannig morgni birtist þeim
margt sem heyra steininn tala.
Enn um brunatryggingar
1 Timanum 20. mars s.l. biyt-
ist grein, þar sem ég gagnryni
allmörg atriöi varöandi bruna-
tryggingar og bótagreiðslur.
Deildarstjóri Brunade^ildar
Samvinnutrygginga, Heöinn
Emilsson, svarar þessari grein i
sama blaöi 27. og 28. mars.
Svo sem vænta mátti litur
greinarhöfundur þessi mál öör-
um augum en ég, og ganga
nokkur atriöi i greinum hans
þvert á þaö, er ég taldi mig vita
best eöa hafa traustastar
heimildir um. Virðast sumar
fullyröingar hans næsta furðu-
legar, I ljósi þess aö hann á aö
hafa undir höndum gögn, er af-
sanna þær. T.d. segir deildar-
stjórinn I siöari grein sinni, aö
engin lögregluskýrsla hafi bor-
ist tryggingarfélaginu um
bruna hér, enda ekki um hana
beðið.
Ekki veit ég, hvort
Samvinnutryggingar báöu um
þessaskýrslu, en hún var samin
af lögreglu Húsavlkurogafrit af
henni sent tryggingafélaginu af
umboöi þess á Kópaskeri, eins
og reglugerö mælir fyrir um, og
hefi ég siöur en svo nokkuö viö
þá málsmeöferö aö athuga.
I byrjun fyrri greinar sinnar
telur Heöinn Emilsson hús þau,
er brunnu hér, tryggö
samkvæmt brunabótamati,
geröu af matsmönnum Oxar-
fjaröarhrepps.
Ég tel liklegt, aö löggiltir
matsmenn hafi á sinum tima
metiö þau hús, sem umrætt
sklrteini gilti fyrir. En færsla
brunatryggingar svo margra
húsa á eitt skirteini virðist gerö
1956, án samþykkis tryggingar-
taka og án samráös viö
matsmenn, og þvi algjörlega á
ábyrgö tryggingafélagsins.
Tæpast störmannlegt
Ég vissi ekki fyrr en eftir
brunann, aö húsin á þessu skirt-
eini væru svo mishátt tryggö,
Björn
Benediktsson,
Sandfellshaga:
sem Samvinnutryggingar vilja
vera láta og bera þar fyrir sig
þetta skirteini, sem aöeins er
undirritaö af þeirra umboðs-
manni hér.
Ef húsin á þessu skirteini
heföu veriö tryggö jafnaöar-
veröi á rúmmetra, eins og ég
hélt i einfeldni minni, þá heföi
viröing húáanna veriö 5.124
millj. i staö 1.850 millj. og mun-
ar þar talsverðu. Ekki veit ég,
hvort þessi málameöferð
Samvinnutrygginga stæöist fyr-
ir lögum, en stórmannleg getur
hún tæpast talist.
útihús hér eru frá 6 til 50 ára
gömul. Heðinn telur tryggingar
þeirra bæöi of lágar og ólögleg-
ar. Fyrsta jan. 1978 voru öll
útihús hér, samtals 5600 rúm-
metrar. Brunatrygging þeirra
þann dag er kr. 19.567 millj. eöa
kr. 3500 á rúmmetra.
Húsin sem brunnu, voru 950
rúmmetrar og viröing þeirra
aöeins kr. 1.950 á rúmmetra,
sem He'öinn telur 100% of lágt.
Astandiö var þó ekki verra.
Greinarhöfundi veröur tiörætt
um aö ég skyldi skrifa undir
tjónmatiö, svoóánægöur sem ég
var.
I viðræöum viö matsmann
Samvinnutrygginga I júll I sum-
ar, upplýsti hann, aö yröi
samkomulag milli tryggingar-
taka og tryggingafélags um
tjónmat, þá greiddi félagiö út
bæturnar aö hálfu strax og hinn
helminginn innan fárra vikna.
Varö égþá aö veljaum aöskrifa
undir óánægöur eöa freista þess
aö fá bætur hækkaöar vitandi
veröbólguna éta upp verðgildi
bótanna miskunnarlaust, með-
an á þvi málþófi stæöi. Af
tvennu illu tók ég þann kostinn,
er ég taldi tryggilegri. Vissi þá
heldur ekki, aö greiösla allra
bótanna mundi dragast fram 1
september.
Þaö er óeðlilegt, aö
starfsmaöur tryggingafélagsins
skuli skera úr um hámark
greiddra bóta undir þessum
kringumstæöum.
1 lok siöari greinar sinnar
kemur Héöinn inn á þaö, sem
hann kallar slúöur um aö ég hafi
kveikt I húsunum sjálfur. Telur
hann sig geta hreinsað starfslið
Samvinnutryggina þar af allri
sök.
Ég skal viöurkenna, aö ég
geröi mér ekki ljóst, að frásögn
min af þessum oröaskiptum
mundi þvinga forsvarsmenn
Samvinnutryggina til aö fórna
sannleikanum. En þarna stang-
ast á fullyröingar, sem viöar I
okkar skrifum og veröa les-
endur aö trúa þvi sem þeim
þykir sennilegast.
Nokkuð ósammála um
það veigamesta
En þó aö okkur Héöin Emils-
son greini á um margt vill þó
svo vel til, aö viö viröumst
nokkuö sammála um þaö atriði,
sem ég taldi veigamest I minni
grein og setti fram I eftirfarandi
fullyröingu, sem ég óskaöi
leturbreytingar á til áherslu-
auka.
,,En meöan núverandi aðferð-
um er ekki breytt (þ.e. meðan
tryggingafélög hækka bruna-
tryggingu húsa árlega tii
samræmis viö byggingavisitölu,
án tilUts til aldurs þeirra), hlýt-
ur vaxandi hluti bruna-
tryggingariögjalda hverrar ein-
ustu húseignar að vera greiösla
fyrir tryggingu sem aidrei kem-
ur til útborgunar”.
Héðinn Emiisson segir orörétt
um þetta atriöi:
„Brunatrygging húsa á aö bæta
fyrir þaö tjón, sem af brunanum
veröur en henni ber ekki aö
bæta það tjón sem oröiö var af
völdum steypuskemmda sem
svo mikiö er af i húsum okkar
Islendinga eins og aiþjóð veit”.
Þegar haft er I huga, að
tryggingafélög hækka árlega
brunaviröingu þessara
sprungnu og skemmdu hús-
hluta, til jafns viö nýja (ef
raunhæft er tryggt i upphafi),
og innheimta fulit iögjaid af öllu
saman, þá fara þessi ummæli
deildarstjóra eins stærsta
tryggingafélags landsins aö
veröa allrar athygli verö.
Þá telur Héöinn mig benda
réttilega á aö fjárhúsin hér
væru ónýt eftir brunann. Ekki
leikur vafi á, aö brunatjóniö var
sá orsakavaldur, sem geröi viö-
gerö þeirra óframkvæmanlega.
Þrátt fyrir þetta, er bruna-
tryggingin ekki greidd út aö
fullu. Forsenda þess aö svo sé
gert, viröist verasú, aö eldurinn
jaftii húsin gjörsamlega viö
jöröu. En hve oft gerist þaö i
landi, sem notar yfirleitt stein-
steypu til húsageröar?
Er ekki allt af
heilindum mælt?
Viö erum ennfremur sam-
mála um aö þessi hús voru van-
tryggö. Hugsun okkur, aö trygg-
ing þeirra heföi veriö 50% hærri.
Þá heföi ég fengiö 50% hærri
bætur, en tryggingafélagiö heföi
Hka haldiö eftir 50% hærri
upphæö: Þar meö heföi iögjald
mitt af þeirritryggingu, sem ég
átti ekki aö fá, þó aö húsiö eyöi-
legöist, veriö 50% hærra.
Frh. á bls. 19.