Fréttablaðið - 17.12.2006, Qupperneq 70

„Við þekkjum öll dæmi þess að
sársauki á borð við tannverk á
til að hverfa er athyglin beinist
nógu eindregið að einhverju
öðru, jafnvel þótt meinsemdin
sem sársaukanum olli sé söm
við sig.“
Ofmetin og vanmetin rit
Kristín Ómarsdóttir rithöf-
undur segir að mögulega
séu jólin tími nostalgíunnar
enda sé þá tími upprifjun-
ar því árið sé brátt á enda.
Kristín gefur út bókina
Jólaljóð í minningu ömmu
sinnar.
Sjálf segir Kristín að það fari
eftir árferði hversu mikil jóla-
stelpa hún er. „Það eru ákveðin
atriði sem ég held í heiðri: taka
til, þvo þvott, kaupa jólatré og
skreyta það, eiga góðan mat,
hrein náttföt og sængurver. Sjá
til þess að allt sé hreint, eða
þannig – það er auðvitað aldrei
allt hreint,“ segir hún. Hugmynd-
ina að bókinnni rekur hún til tón-
listarfólksins sem gerir jólaplöt-
ur og jólalög. „Ég er bara að
herma eftir tónlistarfólkinu,“
segir hún og kímir, „en ég geri
þetta ekki í ágúst eða júlí. Þetta
er skrifað á stund og stað.“ Flest
ljóðanna voru skrifuð á jólunum í
fyrra og í bókinni bera þau titla á
borð við „Jólakjóllinn“, „Hakka-
vél“ og „Hreindýr“.
„Þetta eru ekkert sérstaklega
persónuleg ljóð, ég myndi halda
að þau væru algjörlega fyrir utan
mína persónu,“ segir skáldið og
áréttar að þarna séu ekki neinar
minningar eða persónuleg endur-
lit á ferð. „Það getur þó verið að
ég noti nostalgíuna sem ákveðinn
stíl. Á þessum tíma, í lok ársins
fer maður að rifja upp og hugsa,
reyna að sjá eitthvað samhengi –
sem ég held reyndar að sé ekki
til.“
Auk jólalegra ljóða eru þarna
vetrarleg ljóð og hátíðleg, kank-
vís og brellin en líka stuttir leik-
þættir sem Kristín kenn-
ir við „karókíleikhús“.
„Mig hefur alltaf langað
til að gera leikþætti sem
fólk getur flutt í heima-
húsum. Það þarf ekkert
marga, hugsanlega bara
eina manneskju, bara
leikendur. Kannski er
þetta rosaleg stjórnsemi
en þetta er ákveðið form
sem ég hef verið að vinna
með og mun líklega halda
áfram að gera,“ segir
Kristín.
Hún vinnur jöfnum
höndum með sögur og
leikrit en kveðst alltaf
fást við ljóðin inn á milli.
„Stundum hef ég gleymt þeim of
lengi en ég hef hug á því að ein-
beita mér aðeins að þeim núna og
gefa út fleiri ljóðabækur innan
skamms.“ Í bígerð er einnig
óbeint framhald skáldsögunnar
Hér sem kom út árið 2004 en þar
endurnýjar höfundurinn kynni
sín við eina af aðalpersónum bók-
arinnar.
Kristín er einnig í ritnefnd hins
nýstofnaða bókmenntatímarits
Stínu ásamt rithöfundunum Guð-
bergi Bergssyni og Kormáki Braga-
syni en útgefandi þess er Bók-
menntafélagið
Drápuhlíð.
Hún vill þó eigna
sér sem minnstan heið-
ur af því merka riti
enda segist hún alveg
vita ómöguleg í sam-
starfi. „Þess vegna
vinn ég ein. Það hefur
bara sýnt sig að það
gengur ekki að vinna
með mér,“ segir hún og
kveðst vera ráðrík,
óþolimóð og skapstygg.
„Ég er líka dramatísk
og frek, misskil fólk og
á erfitt með að segja
hug minn. Það vandar
málið enn meira og ef
ég segði hug minn þá yrði þetta
jafnvel enn flóknara. Ég finn held-
ur engan milliveg, því miður,“ segir
Kristín sem aukinheldur viður-
kennir að vera nokkuð dómhörð.
„Ég á ekki von á því að stunda mikið
samstarf í framtíðinni. Ég treysti
engum en samt treysti ég fólki. Ég
er orðin svo tortryggin, ég er tor-
tryggin í ljósi heimsviðburða en
um leið er maður farin að skilja að
eini kosturinn er að treysta, vera
góður og ekki hræddur við ógn-
ina.“
Hún ber samstarfsmönnum
sínum á ritinu Stínu þó afar vel sög-
una og segir þá mikla friðarsinna.
Þó Kristín segist ekki geta unnið
með öðrum elskar hún samt
mannmergð og kveðst hafa gaman
af þessum annasama tíma á
aðventunni. „Ég er dálítið fyrir
múgæsingu og lifi mig inn í hana,“
segir hún og brosir. „Við þurfum
líka fleira fólk. Þess vegna vil ég
opna landið alveg því íslenskan
þarf á því að halda að fleiri tali
hana en þrjúhundruð þúsund
manns, að fleiri noti tungumálið,
teygi það og togi. Mér finnst að
við ættum að stefna á milljónina
sem fyrst ef hægt er að útvega
öllum atvinnu og veita þeim
ókeypis íslenskukennslu.“ Hún
áréttar að allir hafi þörf fyrir fólk
þó hún sé mismikil. „Nunnurnar
hafa líka sagt að það sé svo mikill
einmanaleiki hérna á Íslandi. Það
er kannski vegna þess að við
erum svo fá. Það eru fleiri mögu-
leikar á að eignast vini eða kynn-
ast einhverjum sem hugsar eins
og maður sjálfur ef það er fleira
fólk.“ Að lokum bendir hún á að
þetta sé einnig sérstakt hags-
munamál fyrir rithöfunda því les-
endum fjölgi jú ef fleiri tala
tungumálið. „Ég held að þeir eygi
von um að þá seljist fleiri bækur.
Ég held að öll skáld langi til þess
að fleiri lesi bækurnar þeirra.“
Missum ekki af lestinni!
Nýlega var sagt frá þörfu og virðingarverðu átaki til kynningar á
íslenskri tónlist erlendis. Þar er verið að fylgja eftir mörgum góðum
sigrum og opna nýjar dyr. Þetta skref er holl áminning okkur bók-
menntafólki um að átaks er þörf á þessu sviði hjá okkur. Verði það
ekki gert er hætt við að Íslendingar missi af lestinni, enda eru hin
Norðurlöndin óðum að skjóta okkur ref fyrir rass. Einmitt núna, þegar
við erum vitni að blómlegri bókaútgáfu á jólamarkaðnum, er rétt að
beina athygli að þessu.
Norrænar bókmenntir hafa nú farið sigurför á
bókamarkaði heimsins í þrettán ár. Það var
sumarið 1993 sem bækurnar Veröld Soffíu eftir
Jostein Gaarder og Lesið í snjóinn eftir Peter
Høeg unnu óvænta sigra á erlendum markaði.
Síðarnefnda bókin hefur síðan komið út á 34 tungu-
málum og selst í meira en 20 milljónum eintaka.
Veröld Soffíu hefur verið gefin út á rösklega 50
tungumálum og selst í 40 milljónum eintaka og var
mest selda bók í heimi árið 1995. Þessi árangur
kom erlendum bókaútgefendum í opna skjöldu og
þeir beindu sjónum sínum að norðrinu: Hvað skyldi leynast þar sem
hentaði til útgáfu sunnar í heimi? Margir af helstu
höfundum okkar hafa notið góðs af þessum áhuga
og verk þeirra verið þýdd á fjölda tungumála. Það
nægir að fara tuttugu ár aftur í tímann til að sjá
hvílík grundvallarbreyting hefur orðið á aðstæðum
íslenskra nútímabókmennta.
Undanfarin ár hafa spennusögur
verið í forystu í hinni norrænu
sókn. Þar hefur Henning
Mankell farið fremstur, en
bækur hans hafa komið út á 35
tungumálum og selst í meira
en 25 milljónum eintaka. Fast á hæla honum fylgja
núna konur einsog Liza Marklund og Karin
Fossum sem tekið hafa forystu í spennusagna-
skrifum í Skandinavíu, en Arnaldur Indriðason
er ekki langt undan enda náð frábærum árangi
á erlendum markaði (sbr. nýlega grein í
tímaritinu Nordisk litteratur).
Áhuginn á norrænum bókmenntum á sér öðru fremur markaðslegar
rætur, einsog ljóst verður þegar hugsað er um þessa gerólíku höfunda;
það eru ekki auðfundin sameiginleg einkenni á bókum þeirra.
Útgefendur eru hjarðdýr, sem kunnugt er. Þeir fundu sér beitarlönd á
níunda áratugnum á auðugum gresjum suður-amerískra bókmennta, í
hálfan annan áratug hafa þeir leitað norður til okkar. Þetta getur
auðveldlega breyst, áhuginn beinst annað – til dæmis til Japan og
Kína, einsog margt bendir til núna. Það bætir heldur ekki úr skák að
of mikið hefur verið um lukkuriddara á markaðnum sem hafa reynt að
ná sem hæstum fjárhæðum útúr útgefendum fyrir eitt verk, jafnvel
ólesið, en huga ekki að uppbyggingu höfundarferils. Slíkt getur
auðveldlega hefnt sín þegar fókusinn fer annað.
Íslenskir útgefendur hafa staðið sig mjög vel á sumum sviðum í þessu,
en margt er líka óunnið. Bandaríski markaðurinn hefur að mestu verið
lokaður íslenskum höfundum, að Halldóri Laxness og Ólafi Jóhanni
undanskildum (og hver veit nema Arnaldur slái í gegn þar líka), og
það er heldur ekki hægt að ætlast til þess að einkaaðilar hafi heildar-
hagsmuni íslenskra bókmennta að leiðarljósi. Þess vegna hafa öll hin
Norðurlöndin farið þá leið að styðja myndarlega við útflutning á
sínum bókmenntum með öflugum kynningarskrifstofum sem kostaðar
hafa verið af opinberu fé. Þar er unnið kynningarefni, þýðendum sýnd
ræktarsemi, bókmenntum komið á framfæri við erlenda útgefendur –
líka þeim sem ekki koma út hjá stóru forlögunum og njóta kynningar-
starfs þeirra. Þýðingar eru styrktar svo um munar, en til þess horfa
erlendu forlögin mjög, enda telja þau töluvert umstang því samfara að
ráða góðan þýðanda úr þessum sérkennilegum málum sem töluð eru í
norðrinu.
Fullkominn sofandaháttur er eina orðalagið sem hægt er að hafa
um hina opinberu afstöðu hérlendis til útflutnings á bókmenntum.
Bókmenntakynningarsjóður hefur að vísu verið starfræktur hér um
nokkurt skeið og hefur sannarlega gert sitt besta, en fjárveiting til
hans er svo lítil að svarar hér um bil til þýðingar- og útgáfukostnaðar
3-4 bóka á ári í hóflegu upplagi. Þegar markaðsáhuginn breytist aftur,
einsog óhjákvæmilegt er, er hætt við að mörg Norðurlöndin hafi fest
sína helstu höfunda varanlega í sessi á erlendum mörkuðum, meðan
Íslendingar hafa misst af þessu einstæða tækifæri til að styrkja stöðu
þeirrar listgreinar sem aflað hefur þeim mestrar frægðar úti í heimi.