Fréttablaðið - 25.03.2007, Qupperneq 10

greinar@frettabladid.is
Sú afstaða sem Ísland átti þátt í að móta varðandi verndun viðkvæmra
vistkerfa hafsins á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna fyrr á þessu ári, fékk einróma
stuðning innan FAO á dögunum. Við
minnumst þess að ýmsir urðu til þess að
gagnrýna okkur fyrir afstöðuna á sínum
tíma. Sú stefnumótun var þó engu að
síður staðfest samhljóða, með fiskveiði-
ályktun allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna.
Einhverjir töldu það henta sér að ráðast á okkur
Íslendinga fyrir þessa stefnumótun, sem var sann-
arlega í samræmi við okkar sjónarmið, en naut einn-
ig stuðnings stórra fiskveiðiþjóða, svo sem Kanada-
manna, Rússa, Japana, Kínverja, Kóreumanna og
sjálfs Evrópusambandsins. Í þessu sambandi má
nefna frægan leiðara úr Washington Post. Furðu-
legast af öllu var þó að verða að því vitni að jafnvel
ábyrgir íslenskir stjórnmálamenn lutu svo lágt að
reyna að slæma á okkur höggi fyrir afstöðu okkar
og voru greinilega tilbúnir að lúta í gras og fórna
augljósum hagsmunum Íslands.
Afstaða okkar byggðist á því að móta fyrirkomu-
lag þar sem stigið yrði mikilvægt skref til vernd-
unar viðkvæmra vistkera í úthafinu, svo sem kald-
sjávarkóralla, neðansjávartinda og hverastrýta, án
þess að bönnuð væru tiltekin veiðarfæri
og án þess að skapa hið stóra framfylgni-
vandamál sem hefði fylgt slíku banni.
Þessari stefnumótun, – sem segja má
að alþjóðasamfélagið hafi í raun viður-
kennt, – höfum við nú fylgt eftir. Sam-
komulagið sem varð á vettvangi FAO
og fyrr er vitnað til, er algjörlega í sam-
ræmi við fiskveiðiályktun SÞ. Mótað-
ar verða tæknilegar viðmiðunarreglur
um verndun hinna viðkvæmu vistkerfa.
Þessar reglur munu auðvelda ríkjum að
stjórna djúpsjávarveiðum, með þeim hætti
að þær valdi ekki skaða. Við sýndum áhuga okkar
á þessari ábyrgu stefnumótun með því leggja fram
fjármagn, 100 þúsund Bandaríkjadali, til þess að
auðvelda FAO verkið, enda er almennt viðurkennt
að hún sé sú stofnun sem best er til slíkra verka
fallin.
Þessi saga er býsna lærdómsrík. Hér gerist það
að lítil þjóð hefur jákvæð áhrif á stefnumótun um
ábyrga auðlindanýtingu. Við eigum okkar þátt í því,
ásamt öðrum, að koma málinu inn á þann vettvang
sem bestur er til þess fallinn að vinna því framgang
svo vel sé og sýnum hug okkar í verki með því að
leggja fram fjármuni til verkefnisins. Það er því al-
gjörlega óumdeilt að við höfum sýnt að hugur fylg-
ir máli, í þessu þýðingarmikla úrlausnarefni.
Höfundur er sjávarútvegsráðherra.
Hugur fylgir máli
Undirbúningsnámskeið vegna prófs
til leyfis sölu notaðra bifreiða
verður haldið dagana 10.- 26. apríl í Reykjavík.
Umsóknarfrestur er til 3. apríl
Nánari upplýsingar og skráning í síma 586-1050
IÐAN fræðslusetur
Hallveigarstíg 1
101 Reykjavík
www.idan.is
s. 590-6400
Bílasalar
Prófnefnd bifreiðasala
Ég sá margar mjög skemmtileg-ar bíómyndir í MÍR-salnum við
Vatnsstíg í gamla daga. Þar voru
sýndar rússneskar bíómyndir um
helgar sem margar áttu lítinn séns
í bíóhúsum borgarinnar, en voru
samt mjög áhugaverðar. Mér er
mjög minnisstæð ein mynd sem
ég sá þar um ævi Tchaikovsky.
Myndin var gerð einhverntím-
ann upp úr 1960 að ég held. Leik-
stjórinn stóð frammi fyrir mörg-
um flóknum vandamálum við gerð
myndarinnar. Tchaikovsky var og
er eitt mesta tónskáld Rússlands
og saga hans því vandmeðfarin í
samfélagi þar sem sannleikurinn
var ekki alltaf sagna bestur.
Eitt vandamálið var að það er
þekkt að Tchaikovsky var ekki
hneigður til kvenna og var á því
einföld skýring, en hún hentaði
ekki söguskoðun sovétsins. Til að
leysa þennan vanda bjó leikstjór-
inn til eftirfarandi senu: Í glæsi-
legu húsi er haldin stórfín veisla.
Þangað er boðið fyrirfólki margs-
konar, konum og körlum. Tónjöf-
urinn situr í öndvegi, fágaður og
fínlegur. Konurnar í veislunni eru
þrátt fyrir fallegu kjólana sína
og merkilegu ættarnöfnin einkar
ógeðfelldar. Þær hlæja með munn-
inn opinn, fullan af mat; drekka
ógurlega og hafa hátt. Eftir því
sem á veisluna líður aukast þján-
ingar tónskáldsins, af ótímabærri
stéttvísi horfir hann á konurnar
sem færast jafnt og þétt í aukana
og augljóst að hann fær að lokum
nóg af kvenþjóðinni allri í eitt
skipti fyrir öll. Fleiri áhugaverð
atvik áttu sér stað í þessari mynd
sem var allrar athygli verð og
mátti leikstjórinn eiga það að hug-
myndaflugi hans voru engin tak-
mörk sett þegar þurfti að tryggja
„rétta“ sögulega nálgun. Myndin
var hin besta skemmtun, en maður
þakkaði í hljóði (þetta var jú í
MÍR-salnum) fyrir að búa ekki í
alræðisríki þar sem hægt væri að
falsa söguna með jafnruddalegum
hætti og þarna var gert.
Nú er það svo að mannkynssag-
an er vandmeðfarið efni og það
sem einum þykir rétt söguskoðun
kann öðrum að þykja röng. Í opnu,
frjálsu samfélagi þræta menn um
þetta fram og til baka og komast
stundum að einhverri niðurstöðu
og stundum ekki. Aðalatriðið er
að skoðanaskiptin séu einlæg og
ekki sé beitt afli til að blekkja eða
falsa. Sagan er mikilvæg, hún er
vegvísir um framtíðina, hún bind-
ur þjóðfélagið saman og gefur
okkur sameiginleg viðmið. Þess
vegna er það svo freistandi fyrir
alræðisstjórnir að falsa söguna,
stjórna því hvað það er sem við
notum sem viðmið.
Hollywood er án efa eitthvert
áhrifaríkasta menningarvald
okkar tíma. Þaðan streyma bíó-
myndir út um allan heim, sumar
góðar, aðrar vondar, eins og geng-
ur. Ekki er nokkur ástæða til þess
að amast við lélegum myndum og
ekki má gleyma því að rétt eins
og það er ekki bara ein söguskoð-
un þá er ekki heldur einhver einn
bíósmekkur. En því miður virðist
það færast í aukana að frá Holly-
wood komi myndir sem eru hel-
berar sögufalsanir. Reyndar taka
framleiðendur myndanna gjarnan
fram að einungis sé byggt á sögu-
legum staðreyndum og síðan taki
við listrænt frelsi framleiðenda og
leikstjóra. Innan ákveðinna marka
gengur slík röksemdafærsla vissu-
lega upp, en hún getur ekki verið
vörn fyrir sögufölsunum.
Í bíó er þessa dagana verið að
sýna myndina 300. Þar er byggt
á þeim atburðum er Spartverj-
ar börðust við Persa í Lauga-
skarði. Myndin er óður til mann-
drápa á hæsta stigi og vissulega
ekki ætlað að vera fræðslumynd
um átök Persa og Grikkja. En
það var sérkennilegt að fylgj-
ast með því hvernig Spartverjum,
af öllum, voru eignuð meira og
minna gildi bandarískrar utanrík-
isstefnu. Hlutur Persa er allur af-
bakaður og afmyndaður og vart til
sá mannlegur löstur sem ekki fyr-
irfannst í hroðalegum her þeirra.
Reyndar minntu búningar sumra
hermanna Persa nokkuð á þann
klæðnað sem vígamenn öfgasinn-
aðra múslíma klæðast nú á þess-
um síðustu og verstu tímum. Vit-
anlega var það hið besta mál að
Grikkjum tókst að standa af sér
árásir Persa og frelsishugsjón
Bandaríkjanna er þess virði að
standa vörð um, en það er engum
greiði gerður með afbökunum
eins og þeim sem bornar eru á
borð í myndinni 300.
Fleiri svona myndir má nefna,
t.d. U571. Í þeirri mynd var því
haldið fram að Bandaríkjamenn
hefðu náð með hetjudáðum dul-
málsvél Þjóðverja og þar með
breytt gangi seinni heimstyrjald-
arinnar, en hið rétta var að það
var Bretum sem tókst það.
Það er fjarri mér að leggja að
jöfnu hryllingsstjórn kommúnista
og ruglið í Hollywood. En vænt-
anlega hefði manni fundist hlægi-
legt ef þeir í MÍR hefðu boðið upp
á mynd, byggða á sannsöguleg-
um atburðum, þar sem sagt væri
frá því hvernig Sovétmenn hefðu
fyrstir manna komist til tunglsins.
Því miður virðist núorðið ástæða
til að gjalda nokkurn varhug við
myndum frá Hollywood sem sagð-
ar eru byggja á sönnum atburðum.
Frá Vatnsstíg til Laugaskarðs
S
ú var tíð að tollskráin mælti fyrir um sérstakan toll á
skóflur en þó ekki flórsköfur. Á sama hátt voru skýr
ákvæði um toll á nagla en þó ekki hóffjaðrir. Þetta þótti
sjálfsagt og eðlilegt. Tollskráin var reyndar fleytifull af
mismunandi gildismati sambærilegra hluta. Skattalög-
in voru sama marki brennd.
Það er ekki aðeins að þessi tími sé liðinn. Hugmyndafræðin
sem réði þessu gildismati í skattalögum og tollskrám reyndist
ekki góð og gild vara í búð reynslunnar. Hún ræður ekki lengur
ríkjum. Eigi að síður finnast leifar hennar hér og þar.
Samtök viðskipta og þjónustu lögðu spurningar fyrir tals-
menn stjórnmálaflokkanna í tengslum við ársfund sinn í liðinni
viku. Þær sneru eðlilega að ýmsum brennandi hagsmunamálum
og voru um margt athygliverðar. Á sama veg má segja að svörin
hafi verið. Ein þessara spurninga vék að gömlu gildismati sem
enn er við lýði áratugum eftir að menn hættu að gera greinar-
mun á skóflum og flórsköfum í tollskránni.
Þetta er sú sérstaka skipan að selja gjaldfrjálsan varning í
flughöfnum. Ríkissjóður selur rauðvínsflöskuna á lægra verði
til þeirra sem ferðast til útlanda en hinna sem ekki ferðast. Jafn-
vel gleraugu hafa verið skattlögð með ólíkum hætti eftir því
hvar þau eru keypt. Tvær hliðar eru á þeim réttlætispeningi.
Stjórnmálaflokkarnir voru allir á einu máli um að þessi skipan
mála skyldi standa óbreytt. Ólík hugmyndafræði réði engu þar
um. Hún megnaði ekki að rjúfa pólitíska einingu þegar að þessu
kom. Jafnvel talsmenn Samtaka verslunar og þjónustu töldu að
ríkissjóður mætti selja vín með þessum hætti ef mismununin
næði ekki til annarra vörutegunda.
Ástæðurnar fyrir sameiginlegri afstöðu stjórnmálaflokkanna
eru einfaldar. Skattlaus verslun er vitaskuld til vinsælda fall-
in. Í réttu hlutfalli við fjölgun ferðamanna nýtur vaxandi fjöldi
þessa verðhagræðis. Líklegt er því að þeir yrðu fleiri sem létu
afnám reglunnar fara fyrir brjóstið á sér en þeir sem sæju rétt-
læti í samræmdri skattlagningu. Enginn getur lokað augunum
fyrir þessum einfalda veruleika.
Afstaða stjórnmálaflokkanna á einnig rætur í þeirri staðreynd
að þessi verslun skilar tekjum til uppbyggingar og viðhalds flug-
stöðinni. Það er skiljanlegt sjónarmið rétt eins og menn gátu vel
skilið að það var á sinni tíð þáttur í að tryggja afkomu bænda að
hafa flórsköfurnar tollfrjálsar meðan aðrir, sem gegndu að mati
þeirrar tíðar þýðingarminni verðmætasköpun, greiddu hærri
toll af skóflum.
En hvernig sem á málið er litið er spurning Samtaka verslun-
ar og þjónustu um þetta efni bæði gild og réttmæt. Þó að hún sé
ekki eitt af hinum stóru málum þjóðfélagsumræðunnar á hún
eigi að síður heima þar og með öllu ástæðulaust að gefa henni
ekki gaum.
Vegabréfaeftirlit á tilteknum stað í flugstöðvarbyggingu
breytir því ekki að þar gilda íslensk lög, hegningarlög, lög um
heilbrigðiseftirlit, vinnuvernd, jafnrétti, samkeppni og tekju- og
eignaskatt, svo dæmi séu tekin. Hvernig er unnt að rökstyðja að
löggjöf um gjöld á vöru og þjónustu gildi þar ekki?
Þegar um þetta mál er spurt er um leið komið við snöggan
blett. Í góðu lagi er að hafa það í huga.
Þó ekki flórsköfur