Tíminn - 08.01.1980, Qupperneq 6

6
Þriöjudagurinn 8. janúar 1980
mmmw
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón Sigurösson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur ólafsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gislason.
Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og auglýsingar Sföu-
múla 15. Simi 86300. — Kvöldslmar blaöamanna: 86562, 86495.
Eftir kl. 20.00: 86387. Verö i lausasölu kr. 230.- Áskriftargjald kr.
4.500 á mánuöi.
Blaöaprent.
__________________________________J
Nýtt Víetnam
Atburðirnir, sem nú eru að gerast i Afghanistan,
eru svo keimlikir þvi, sem gerðist i Suður-Vietnam
haustið 1963, að trauðla er hægt að fá betri staðfest-
ingu á þvi, að sagan endurtekur sig.
Haustið 1963 voru skæruliðar kommúnista búnir
að efla svo hernaðaraðgerðir sinar i Suður-Viet-
nam, að stjórnin þar var að falli komin, þrátt fyrir
mikla aðstoð Bandarikjanna, sem fólst i þvi að
senda hernaðarsérfræðinga og mikið af vopnum til
Suður-Vietnam. Aðstoð þessi var veitt samkvæmt
sérstöku hjálpar- og vináttusamkomulagi, sem
hafði verið gert milli rikjanna.
Bandarikjastjórn gerði sér ljóst, að valdataka
skæruliða varð ekki hindruð, nema hún sendi herlið
til landsins. Henni féll hins vegar illa við þáverandi
forseta landsins, Ngo Dinh Diem, og þó enn siður
við bróður hans, Ngo Dinh Nhu, sem annaðist her-
stjórnina. Hún taldi samvinnu við þá svo erfiða, að
vikja yrði þeim frá völdum. Hershöfðingjar i Suður-
Vietnam voru fúsir til að snúast gegn þeim bræðr-
um, en gengu lengra en Bandarikjastjórn ætlaði.
Þeir voru ekki aðeins reknir frá völdum, heldur lif-
látnir i forsetahöllinni.
í kjölfar aftöku þeirra bræðra, fylgdu stórfelldir
herflutningar Bandarikjanna til Suður-Vietnam.
Þátttaka Bandarikjanna i Vietnam-styrjöldinni var
hafin fyrir alvöru.
Atburðirnir, sem gerðust i Afghanistan i lok ný-
liðins árs, eru eins og endurtekning framangreindra
atburða i Vietnam fyrir 17 árum. Rússar höfðu sent
stjórninni i Afghanistan mikið af vopnum og sér-
fræðingum samkvæmt sérstökum aðstoðar- og vin-
áttusamningi, en ekkert dugði. Hernaður skæruliða
fór frekar vaxandi en hið gagnstæða. Þessu til við-
bótar vantreystu Rússar Amin forseta, eins og
Bandarikjamenn Diem forðum. Honum var steypt
af stóli og hann drepinn, ásamt bróður hans, sem
hafði herstjórn á hendi. Samtimis þessu hófu
Rússar að flytja herlið til landsins i stórum stil og
hafa siðan tekið virkan þátt i bardögum þar.
Rússar fordæmdu ákaft ihlutun Bandarikjanna i
Vietnam á sinum tima. Bandarikjamenn höfðu svör
á reiðum höndum. Við getum ekki látið kommúnista
fella með skæruhernaði rikisstjórn, sem er okkur
vinveitt. Nú deila Bandarikjamenn harðlega á
Rússa fyrir ihlutunina i Afghanistan. Rússar hafa
svar á reiðum höndum: Við getun ekki látið and-
kommúnista fella með skæruhernaði stjórn, sem er
okkur vinveitt.
Rússar gera sér sennilega vonir um, að hernaðar-
leg ihlutun þeirra i Afghanistan þurfi ekki að standa
lengi. Þetta héldu Bandarikjamenn einnig. Það
mun hafa verið á árinu 1964 eða 1965, sem einn æðsti
maður þeirra sagði: Hermennirnir verða komnir
heim fyrir jól. Styrjöldin átti eftir að standa i mörg
ár eftir það. Rússar geta átt eftir að verða fyrir
sömu reynslunni. Fleiri en Vietnamar geta varizt
erlendu ofurefli með þvi að beita skæruhernaði.
Hreysti og þjóðernishyggju skortir Afghana ekki.
En einn reginmunur er á umræddri ihlutun Sovét-
rikjanna og Bandarikjanna. Almenningur i Banda-
rikjunum gat gagnrýnt og f.ordæmt gerðir stjórnar-
valdanna. Það var andspyrnuhreyfingin, sem reis i
Bandarikjunum gegn Vietnamstyrjöldinni, sem
knúði fram undanhaldið miklu fyrr en ella. Slikum
mótmælum getur rússneskur almenningur ekki
beitt. Þvi þurfa rússnesku valdhafarnir að finna, að
hernaðarleg ihlutun þeirra i Afghanistan er fordæmd
af almenningi hvarvetna um heim, þar sem hann
getur látið álit sitt i ljós. Þ.Þ.
Erlent yfirlit
Sambúð risaveldanna
erfið á árínu 1980
Flestir spádómar hníga i þá átt
Það myndi auka tortryggni Ind-
verja og þrýsta þeim upp að
RUssum. Vegna deilu Irans og
Bandarikjanna, eru Banda-
rikjamenn ekki vinsælir i
Pakistan, og aukið samstarf við
þá gæti frekar veikt einræðis-
herrann þar I sessi en hið gagn-
stæða.
Fyrstu viðbrögð Carters virð-
ast sýna, að hann þræði milli
framangreindra sjónarmiða
ráðunauta sinna. Hann hefur
dregið úr kornútflutningi til
Sovétrikjanna, bannað útflutn-
ing þangað á tölvum o.s.frv.
Hins vegar hefur hann ekki enn
bannað þátttöku i Ólympiuleik-
unum, eins og rætt hefur verið
um, enda myndi slikt vekja and-
úð iþróttamanna, sem leggja
áherzlu á að halda ólympiuleik-
unum utan við stjórnmál.
Þessar aðgerðir Cartgrs hafa
þegar vakið gagnrýni stjórnar-
andstæðinga, sem telja þær
bitna mest á bandariskum
bændum, án þess að nokkuð
vinnist istaðinn. Þær bera hins
vegar þess merki, að kuldinn er
að aukast i sambúð risaveld-
anna.
ÞAÐ getur haft veruleg áhrif á
sambúð risaveldanna, hvernig
mál snúast i Afghanistan. Tak-
i ist Rússum fljótlega að koma
málum þar i það horf, að frið-
vænlegt verði i landinu, trúar-
iðkanir verði látnar frjálsar og
rússneski herinn kvaddur heim
aðmestu eða öllu, myndu áhrif-
in ekki spilla sambúð risaveld-
anna verulega, þegar til lengdar
léti. Þetta myndi hins vegar
snúast á annan og verri veg, ef
framvindan yrði svipuð og i
Vietnam á sinum tima.
Rússum ættiað vera það mik-
ið i mun, að ævintýri þeirra i
Afghanistan ljúki sem fyrst.
Langvarandi styrjöld þar
myndi ekki aðeins spilla fyrir
þeim i öðrum löndum múham-
eðstrúarmanna, heldur jafnvel
heima fyrir vegna hins mikla
fjölda múhameðstrúarmanna i
Mið-Asiulýðveldum Sovétrikj-
anna. Að þvi leyti er staða
þeirra á ýmsan hátt örðugri en
staða Bandarlkjamanna var i
Vietnam.
Þegar á allt er litiö, verður
ekki annað sagt en að andrúms-
loftið sé kalt á sviði alþjóöa-
mála, þegar árið 1980 gengur i
garð. En á þvi sviði, eins og
fleirum, geta oft orðið snögg
veðrabrigði. En þessa stundina
er veðurútlitið óráðið og allar
spár ótryggar.
Þ.Þ.
SÚ spurning er nú á vörum
margra, hvort nýtt kalt strið sé
að hefjast i sambúð risaveld-
anna. Atburðirnir I Afghanistan
og viðbrögð Bandaríkjastjórnar
við þeim hafa aukið vangavelt-
ur um þetta.
Það hefur vakið athygli
sumra f réttaskýrenda, aö
Dobrynin, sendiherra Sovétrikj-
anna I Washington, fór heim til
Moskvu snemma I desember og
hefur dvalið þar siöan. Heimför
hans var sögð stafa af þvi, að
hann á sæti i miðstjórn Komm-
únistaflokksins, sem hélt fund
um þetta leyti.
Fréttaskýrendur telja, að það
erindi hans hafi þó verið mikil-
vægara aö ræða við valdhafana
i Kreml um ástand óg horfur I
sambúð Sovétrikjanna og
Bandarikjanna. Niðurstaða
þeirra bollalegginga hafi senni-
lega orðið sú, aö engar horfur
væru á þvi, að öldungadeild
Bandarikjaþings samþykkti
Salt-2-samninginn á þessu ári,
og ekki væru heldur neinar horf-
ur á, að þingið veitti Sovétrikj-
unum beztu verzlunarkjör, eins
og liklegt er að það veiti Kin-
verjum bráðlega.Þá væru horf-
ur á, að samvinna Bandarikj-
anna og Kina yrði nánari. Af
þessum ástæðum væri ástæöu-
laust fyrir Sovétrikin að sýna
nokkra tilslökun i sambúöinni
við Bandarikin fyrr en þá eftir
forsetakosningarnar i Banda-
rikjunum næsta haust.
Valdhafarnir i Kreml hafi
með tilliti til þessa ákveðið að
fresta ekki hernaðarlegri ihlut-
un I Afghanistan vegna sambúð-
arinnar við Bandarikin. Tæki-
færið væri hins vegar gott með-
an deila Irans og Bandarikj-
anna stæði yfir. Iranir myndu
ekki beita sér harkalega gegn
Sovétrikjunum á meðan, heldur
jafnvel leita stuðnings þeirra, ef
Bandarikin reyndu að leggja
verzlunarbann á tran.
Þá þykir liklegt, að valdhaf-
arnir i Kreml hafi talið sam-
þykkt Atlantshafsbandalagsins
um kjarnorkuvigbúnaðinn i
Evrópu merki þess, að litill
samkomulagsgrundvöllur yrði
fyrir hendi i náinni framtið.
M.a. stafaði það af þingkosning-
unum i Vestur-Þýzkalandi
næsta haust. Strauss, kanslara-
efni kristilegrademókrata, mun
þá leggja megináherzlu á and-
rússneskan áróður, og stjórnar-
flokkarnir verða að hafa hlið-
sjón af þvi.
Vance
Brzezinski
Ef þessar ágizkanir eru rétt-
ar, reikna rússnesku valdhaf-
arnir ef til vill ekki beinlínis
meö köldu striði en með köldu
andrúmslofti i sambúð risaveld-
anna á árinu 1980.
VIÐBRÖGÐ Bandarikjastjórn-
ar við atburðunum i Afghanist-
an benda einnig til þess, aö hún
reikni með kólnandi sambúð
risaveldanna á þessu ári og að
Carter forseti ætli m.a. að
byggja kosningabaráttu sina á
þvi, aö hann sé harður I horn að
taka i skiptum sinum við Rússa.
Hinn kunni fréttaskýrandi
New York Times, James
Reston, skýrir frá þvi i grein,
sem birtist i blaðinu 31. desem-
ber, að innan Bandarikjastjórn-
ar sé nokkur skoðanamunur á
þvi, hvernig skuli bregðast við
atburðunum i Afghanistan.
Brzezinski, ráðunautur Carters
i utanrikismálum, vilji bregðast
hart við og gripa til harðra mót-
aðgerða. Vance utanrikisráð-
herra og Brown varnarmála-
ráðherra vilji hins vegar fara
fram með varfærni. Meðal ann-
ars vilji Brzezinski svara með
þvi að veita Pakistan aukinn
stuðning.
Slikt gæti þó reynzt tvieggjað.