Tíminn - 20.03.1980, Blaðsíða 6

6
Fimmtudagur 20. mars 1980
(Jtgefandi Framsóknarflobkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón Sigurósson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur Ólafsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Glslason.
Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og auglýsingar Sfóu-
múla 15. Simi 86300. — Kvöidsfmar blaöamanna: 86562, 86495.
Eftir kl. 20.00: 86387. VerO I lausasölu kr. 230.- Áskriftargjald kr.
4.500 á mánuöi. Blaöaprent.
V_________________________________\_____________________-j
Kjartan Jói Hii nasson: K Erlent yfirlit
in nýi Adan 1
er á leiöinni
Framleiðnin
kemur neðan frá
Á þvi leikur ekki vafi, að aukin framleiðni —
ásamt stórbættum þroskaskilyrðum hvers kyns
iðnaðar — er skilyrði batnandi lifskjara á landi hér.
Aukin framleiðni fæst með nákvæmara vinnuskipu-
lagi, bættri nýtingu hráefna, vinnuafls og fjár-
magns og felur þannig i sér aukin afköst, auknar
rauntekjur og þannig bættan hag allra.
En embættismenn rikisins — eða stjórnmála-
menn — koma ekki aukinni framleiðni til leiðar.
Hlutverk þeirra i þessum efnum er aðeins að skapa
þau skilyrði sem hvetja aðra til athafna á þessum
sviðum. Þær umræður um framleiðniaukningu,
sem fram fóru við stjórnarmyndunina fyrir nokkru
báru þvi alls ekki vitni að allir stjórnmálamenn
hefðu gert sér grein fyrir þessu, þvi miður.
Þessi nauðsynlegu skilyrði geta embættismenn og
stjórnmálamenn skapað með skattalögum sem ekki
hamla framtaki og slæva ábatavon jafnt fyrirtækja
sem launþega. Það geta þeir gert með þvi að fram-
fylgja efnahagsstefnu sem refsar braski en hyglar
hagkvæmni og efnálegum framförum. Það geta
þeir og gert með þvi að búa svo i haginn að inn-
lendur iðnaður standi jafnfætis erlendum keppi-
nautum.
Þvi miður hefur fæst af þessu náð fram að ganga
enn sem komið er.
Hér gætir þess allt of mikið og allt of viða að litið
sé á rikið, starfsmenn þess og stjórnmálamenn sem
einhvers konar töfralækna sem allt geta á öllum
sviðum og hafa yfir að ráða furðulegustu töfra-
mikstúrum sem koma öllu góðu til leiðar. Sann-
leikurinn er hins vegar sá að mikilvægasta skilyrðið
fyrir aukinni framleiðni er að rikisvaldið auðveldi
hugviti og framtaki fólksins að njóta sin.
Og það mega embættismenn og stjórnmálamenn
vita, að fólkið er alveg eins og þeir sjálfir i þvi að
það vill fá nokkuð fyrir snúð sinn, sjá afrakstur
erfiðis sins hvort sem er hugar eða handa.
Launamaðurinn vill sjá afrakstur aukinna vinnu-
afkasta, vöndunar, nákvæmni og hraða i launaum-
slaginu, vinnutimanum eða starfsumhverfi. Fyrir-
tækið verður að sjá afrakstur fjármagns, stjórnun-
ar og þekkingar i bættrii rekstrarstöðu, auknum
hagnaði til frekari framlaga og framkvæmda. Og
hugvitsmaðurinn vill lika eitthvað i sinn hlut fyrir
tillögur og hugmyndir um bætt vinnuskipulag, betri
hráefnisnýtingu, nýja vörutegund eða nýjan
markað.
Aukin framleiðni kemur ekki nema að örlitlu leyti
ofan að. Allt sem verulegu máli skiptir i þessu efni
kemur neðan frá, — frá fólkinu sem á sitt á hættu i
atvinnuvegunum og á sjálft hagsmuna að gæta af
þvi að vel takist til. Og óskirnar og aðstæðurnar eru
svo misjafnar, stað- og tímabundnar,, að þær koma
aldrei fram á kontórum rikisins, jafnvel þótt þar
sitji eintómir hagræðingarsérfræðingar.
Hlutverk rikisins i þessum efnum er um fram allt
að sjá svo uni að menn finni hvatann til að leggja sig
fram. Rikið verður að slaka á beislinu að mun og
beita einstaklingum og samtökum þeirra fyrir vagn
heildarinnar.
„Töfrasproti” rikisins i framleiðnimálum er oft
þá bestur þegar hann hefur verið lagður niður i
skúffu.
JS
Sjónvarpiö hefur slöustu vik-
ur boöiö upp á einstaklega at-
hyglisveröan fræösluþátt um
örtölvubyltinguna svokölluöu.
Er þaö bæöi sjálfsagt og þakk-
arvert, enda löngu kominn timi
til aö hefja umræöu um þessa
nýju tækni á breiöu þjóöfélags-
legu sviöi, auk þess sem pólitík-
usum væri hollt aö fara að
endurmennta sig aö þessu leyti.
Þaö er einföld staöreynd, aö viö
stöndum nú þegar frammi fyrir
tækni — sem ef beitt veröur til
fullnustu — myndi gjörbreyta
llfi okkar og sjálfum okkur þeg-
ar lengra lætur. Pólitísk um-
ræöa og samstlga ákvarðanir
fara aö veröa mjög árlöandi.
Erlendis fer umræöa um ör-
tölvubyltinguna ört vaxandi og
nýlega rakst ég á grein í The
New York Times Magazine þar
sem Alvin Toffler nokkur fjallar
um „Sköpun nýja mannsins”.
Toffler þessi er meöal annars
frægur fyrir bók sina „Future
Shock”, en hann boöar þann
einfalda sannleika, aö ný bylt-
ing i framleiðsluháttum muni
gjörbreyta persónuleika
mannsins rétt eins og Landbún-
aöarbyltingin gjörbreytti veiöi-
manninum fyrir um 10.000 árum
og siðan Iönbyltingin fyrir um
tveimur til þremur öldum.
Eins og endranær ráöa menn
litt yfir frumöflunum og fram-
kvæmd hugsjóna hefur löngum
reynst krókótt án fulls sam-
starfs viö þau. Tuttugustu aldar
menn hafa t.d. horft upp á tvö
kerfi sem miðuöu aö því aö
breyta manninum, annars veg-
ar Þriöja riki Hitlers og hins
vegar kommúnistaríki aldar-
innar. Svo Sovétrlkin séu ein
höfö til viömiöunar stendur
þeim nú til boöa tækni sem auö-
veldaöi mjög framkvæmd hug-
sjónarinnar yröi sú leið valin og
efnahagslegar forsendur leyföu.
A Vesturlöndum standa aftur
kaupsýslumenn og allur al-
menningur frammi fyrir spurn-
ingunni um hvort æskilegt sé aö
taka upp þá framleiösluhætti,
sem léttu mikilli vinnu af mönn-
um, yki stórlega persónu- og
einstaklingsfrelsi þeirra innan
ákveöins ramma, en væri fariö
út fyrir hann kæmi Stóri bróöir
til sögunnar, því fram hjá alsjá-
andi auga tölvunnar færi ekk-
ert.
örtölvubyltingin, fremur en
nokkur önnur bylting, stjórnar
sér ekki meö öllu sjálf, ekkert er
eins auövelt og aö virkja hana
tilframkvæmda á hugsjónum sé
pólitiskur vilji fyrir hendi, en án
slikrar stjórnar gæti hæglega
svo fariö aö framkvæmd hennar
kostaöi þrengingar og „krisur”
og byltingar, svo sem vel eru
kunnar I iönbyltingunni.
Nokkrar afleiöingar örtölv-
unnar eru vel ljósar og eins má
sjá ýmis vandamál fyrir sem
fylgja henni. Ein fyrsta spurn-
ingin sem blasir viö tslendingi
er þjóöerniö. Eru nokkrar likur
til þess aö lslendingar geti hald-
iö þjóöernislegu sjálfstæöi sinu
og þó oröið samstiga eöa fylgt
fast eftir voldugum iönríkjum
i notkun örtölvunnar. Aö þessu
leytistanda íslendingar frammi
fyrir svipuöu vandamáli og t.d.
Sovétrikin. Munurinn er þó sá,
aö Sovétrlkin hugöust „Flytja
út” byltirigu, en veröa nú aö
spyrja sig hvort þau vilja flytja
hana inn eöa veröa samferöa
þjóöum heimsins. Þaö fer ekk-
ert á milli mála aö örtölvubylt-
ingin mun leiöa af sér slika
byltíngu I fjarskiptum, aö þau
veröa framvegis auöveldari
milli endimarka heimsins en nú
á milli húsa. Og hiö sama gildir
raunar um allt framleiöslukerf-
iö og sjálft mannllfiö.
íslendingar geta ekki einu
sinni oröiö sammála um hvort
æskilegt er aö eiga kost á sjón-
varpsefni frá Noröurlöndunum.
Hvernig ætli þeim gangi þá aö
gera upp viö sig hvort þeir vilji
eiga kost á sjónvarpsefni frá
allri heimsbyggöinni, og þá ekki
aöeins vestra og blómyndir
heldur t.d. upplýsingar frá
tölvubönkum hvaöanæva aö úr
veröldinni, eöa vilja þeir eiga
kost á því aö tefla skák viö Jap-
ana I gegn um sjónvarp. Þjóö-
ernishyggja hefur átt sina
ágætu talsmenn, en hætt er viö
aö örtölvubyltingin taki lítið miö
af henni.
Sjónvarpsefni er þó ekkert
aöalatriöi örtölvubyltingarinn-
ar. Þaö er staöreynd, aö nú þeg-
ar er til tækni og aö veröa tS,
sem býöur upp á þann mögu-
leika aö ein tölvusamstæöa á-
samt flóknum vélaútbúnaöi
leysiafhólmi mikinn meirihluta
stórra þjónustufyrirtækja eins
og banka og jafnvel verksmiöja.
Spurningin stendur aöeins um
fjármagn og pólitlskan vilja. Og
raunar er þaö engin spurning,
timinn vinnur verk sin hægt en
örugglega, jafnvel þó ekkert
annaö komi til.
I raun og veru — og kannski
eölilega — eru menn sklthrædd-
ir viö þessa nýju tækni. Hún
felur I sér slika byltingu, aö þar
er engan samanburö aö hafa.
Hún gefur kost á margfalt
styttri vinnudegi fyrir sama
kaup, veröi þaö ofan á pólitískt.
I auknum mæli veröur hægt aö
stunda vinnuna aö heiman, I frl-
um og hvar sem er. Likamlega
erfið störf hverfa meö öllu-en
kröfur til menntunar starfs-
fólks, sjálfstæörar hugsunar
allra verkamanna og hug-
kvæmni aukast aö miklum
mun. Að sama skapi verö-
um viö aö treysta tölvunni I
auknum mæli fyrir hvers kon-
ar vinnu og ákvarðanatöku.
Eins og þegar hefur komiö
fram i sjónvarpsþáttunum
um örtölvubyltinguna megum
viö búast viö aö peningar
hverfi einn góðan veöurdag.
Eri umbyltingin veröur raunar
miklu meiri en svo, allt hag-
kerfiö mun örugglega gjör-
breytast, t.d. veröur varla rúm
fyrir einkarekstur og smáan
rekstur I þeim mæli sem er I
dag. Aftur á móti er liklegt aö
hvers konar heimavinna, sjálfs-
hjálp og fleira þess háttar stór-
aukist með stórum styttum
vinnutlma. Hámenntaö og sjálf-
stætt mannfólk, sem ekki þarf
aö verja nema broti sólar-
hringsins til brauöstrits, mun
ekkert kippa sér upp viö aö setja
saman flóknustu örtölvur til
heimanota eöa smlöa ólíkleg-
ustu hluti úr verksmiöjufram-
leiddum einingum. Milliliöum
(öörum en tölvum) mun vafa-
laust fækka gifurlega og sú hug-
sjón rætast, aö þurfa ekki
lengur aö standa viö færibandiö
og stinga einum litlum transist-
or á sinn staö heldur munu
tölvustýröar vélasamstæður
vinna slik verk, en mennirnir ef
þeir svo kjósa, geta smlöaö
sjálfir fyrir sjálfa sig.
Þaö væri endalaust hægt aö
halda áfram en hér veröur látiö
staöar numiö. Enginn er kom-
inn til meö aö segja hvernig um-
horfs veröur I heiminum áriö
2000, en enginn skyldi heldur
láta sér detta i hug, aö ekki
veröi mikið breytt frá þvl sem
nú er og þó veröur þaö aöeins
byrjunin.
!■